Ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας (Ζ) 1964-1974 και μέχρι τις ημέρες μας

Oι τόμοι Z' και H' έρχονται να συμπληρώσουν την Iστορία της ελληνικής λογοτεχνίας και την πρόσληψή της με τους όρους που κατονομάζουν στον «Πρόλογο» της εργασίας, ή, για να το πούμε συνοπτικά, με πρόθεση να παρασταθεί η ιστορική και συγκριτική εικόνα των ‘ρευμάτων’, των ‘σχολών’, των ‘νοοτροπιών’, που διέτρεξαν την ελληνική λογοτεχνία από το 1918 έως το 1963. Oι Z' και H' τόμοι εξετάζουν την ενδεκαετία 1964-1974, οπότε και περατώνεται η πρόσληψη των συγγραφέων που μέχρι τότε είχαν παρουσιαστεί στο δημιουργικό λογοτεχνικό πεδίο. Ωστόσο, επειδή οι συγγραφείς που περιλήφθηκαν στο έργο συνεχίζουν και συμπληρώνουν την προσφορά τους, κατά τη λογική συνέπεια της παρούσας εργασίας, παρακολουθείται η εργοβιογραφία τους μέχρι και το 2006, χωρίς περιορισμούς προσώπων.

Kοντολογίς, η πολύτομη αυτή εργασία φιλοδοξεί να δώσει το γίγνεσθαι της ελληνικής λογοτεχνίας με τρόπο ώστε ο αναγνώστης να μετέχει στη διαδικασία και να την ελέγχει, εφόσον τα παραθέματα λειτουργούν ως ενδεικτικά στοιχεία, λίγο πολύ ικανά στην απόδοση του κλίματος της εποχής.

(Από τον εκδότη)

ΚΡΙΤΙΚΗ



ΟΙ ΔΥΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΤΟΜΟΙ ΤΟΥ ΕΠΙΒΛΗΤΙΚΟΥ
ΟΚΤΑΤΟΜΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΙΟΥ, ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΝΟΥΝ
ΟΤΙ ΑΥΤΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΚΥΡΙΩΣ
ΩΣ ΜΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΤΑΤΗ ΠΗΓΗ ΑΝΤΛΗΣΗΣ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ (ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ) ΚΡΙΣΕΩΝ.



Για τα δεδομένα της βραδυκίνητης ιστοριογραφίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας η ολοκληρωμένη πλέον (με την έκδοση του έβδομου και όγδοου τόμου της), Ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας του γνωστού λογοτεχνικού κριτικού και γραμματολόγου Αλέξανδρου Αργυρίου αποτελεί σημαντικό γεγονός. Οι 1.207 σελίδες των δύο τελευταίων τόμων της Ιστορίας προστιθέμενες στις 2.951 σελίδες των έξι προηγούμενων τόμων αθροίζονται στο εντυπωσιακό τελικό σύνολο των 4.158 σελίδων της οκτάτομης έκδοσης. Σε σύγκριση, λοιπόν, με όλες τις προηγούμενες αφηγηματικές ή συνθετικές ιστορίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας το έργο του Αργυρίου αποτελεί την ογκωδέστερη και διεξοδικότερη ιστορική παρουσίαση ενός μόνο μέρους της, συγκεκριμένα του βασικού κορμού της νεότερης λογοτεχνίας από το 1918 μέχρι το 1974. Στους δύο τελευταίους τόμους η επισκόπηση της λογοτεχνικής ύλης καλύπτει τους συγγραφείς που γεννήθηκαν έως το 1942 και εμφανίστηκαν στα γράμματα μέχρι το 1974 (δεν περιλαμβάνονται συνεπώς οι νεότεροι συγγραφείς, εκείνοι της μεταπολίτευσης), αλλά στο σύνολο των οκτώ τόμων η αποτίμηση της κριτικής παραγωγής επεκτείνει την εξεταζόμενη λογοτεχνική περίοδο στην εποχή από τη σύσταση του ελληνικού κράτους μέχρι το 2006.



Πνευματικό κατόρθωμα

Και μόνον ο αριθμός των σελίδων του έργου δείχνει το πνευματικό κατόρθωμα του 86χρονου Αργυρίου αλλά και το εναλλακτικό εγχείρημα της Ιστορίας του: όχι μία ακόμη συνθετική αφήγηση της λογοτεχνικής ιστορίας μας, αλλά ένα «διεξοδικό χρονικό της λογοτεχνίας», όπως εύστοχα ο ίδιος χαρακτήρισε το πόνημά του στον πρόλογο του πρώτου τόμου. Ακριβέστερα, παρουσιάζοντας τα λογοτεχνικά έργα χρόνο με τον χρόνο και παραθέτοντας επιλεγμένες κριτικές προσεγγίσεις τους, ο Αργυρίου αφενός συντάσσει το συγχρονικό πανόραμά τους, αφετέρου δείχνει τη μεταβλητότητα της πρόσληψης των λογοτεχνικών κειμένων μέσα από τα σύντομα σχόλιά του που συχνά φορτίζονται από την αριστερή ιδεολογική σκοπιά του.



Προτερήματα παρά την απουσία αξιολόγησης



H δικαιολογημένη σύσταση ή και το παράπονο του Αργυρίου προς τους επικριτές του, στο «Επίμετρο» του όγδοου τόμου (σ. 271), είναι ότι το έργο του πρέπει να κριθεί με τους όρους που το ίδιο έθεσε. Κρίνοντας λοιπόν την Ιστορία από τη σκοπιά των στόχων της, πρόκειται κυρίως για έργο απογραφής, για τη συγκέντρωση και σχολιασμένη κατάθεση υλικού προς μελέτη, για ένα εργαλείο έρευνας.

Για τις ανάγκες, λοιπόν, των ειδικών αναγνωστών της, των φιλόλογων-νεοελληνιστών, η Ιστορία του Αργυρίου συνιστά μια γενικά χρησιμότατη και, ως προς ορισμένα ειδικά μέρη της (ιδίως αυτά που αναφέρονται σε πρόσωπα και φαινόμενα τα οποία στις άλλες ιστορίες λογοτεχνίας απουσιάζουν, επειδή κρίνονται ως ελάσσονος σημασίας), μια πολύτιμη πηγή. Η αξιοποίηση αυτής της πηγής δεν περιορίζεται από τα αρκετά πραγματικά λάθη, αναπόφευκτα σχεδόν σε ένα έργο με τέτοια πληθώρα πληροφοριών, εκδεδομένο στη διάρκεια μιας μόλις επταετίας (2001-2007).
Με τις ανάγκες, εξάλλου, του ειδικού κοινού της Ιστορίας συναρτώνται και τα βασικά προτερήματά της: διεξοδική καταγραφή και εν μέρει σχολιασμός μεγάλου μέρους της ύλης των λογοτεχνικών περιοδικών, συστηματική εξέταση και αποτίμηση της λογοτεχνικής κριτικής ως βασικού διαμορφωτικού παράγοντα της λογοτεχνίας, παράλληλη επισκόπηση της λογοτεχνικής και της κριτικής παραγωγής, ισότιμη και ισόποση παρουσίαση των μειζόνων και πολλών ελασσόνων συγγραφέων, λεπτομερειακή έκθεση επιμέρους αξιόλογων θεμάτων που στις άλλες ιστορίες λογοτεχνίας έμειναν σκιασμένα. Η λεπτομερειακή έκθεση επιμέρους αξιόλογων θεμάτων φαίνεται, π.χ., στην ενότητα «Η λογοτεχνία στα χρόνια 1964-1974» (τόμ. Ζ΄, σ. 82-93). Εδώ ο αναγνώστης θα βρει, για πρώτη φορά σε ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας, διεξοδικές και ακριβείς πληροφορίες για την αντιδικτατορική στάση των περισσότερων Ελλήνων λογοτεχνών δια της αρνήσεώς τους να δημοσιεύουν κείμενά τους, για την «υιοθεσία» της Ανθολογίας πεζογραφίας του Ηρακλή Αποστολίδη από τον ίδιο τον δικτάτορα Παπαδόπουλο, για τη γνωστή δήλωση (1969) του Σεφέρη κατά του καθεστώτος, για τις αντιδικτατορικές συλλογικές εκδόσεις όπως τα Δεκαοχτώ κείμενα (1970). Ωστόσο, στην ίδια ενότητα, η φράση «με την επέμβαση του στρατού η εξέγερση [του Πολυτεχνείου] (15-17/11/1973) κατεστάλη, όχι αναιμάκτως», μάλλον αφήνει τους νεότερους αναγνώστες ανεπαρκώς πληροφορημένους για τη σφαγή εκείνης της νύχτας.

Εννοείται ότι το να καταλογίσει κανείς στην Ιστορία του Αργυρίου έλλειψη συγχρονισμού με τα σημερινά θεωρητικά δεδομένα του κλάδου της ιστορίας της λογοτεχνίας είναι μια μάλλον υπερβολική μομφή, καθώς ο εν λόγω συγχρονισμός δεν έγινε στα έργα γραμματολόγων αρκετά νεότερων από τον Αργυρίου.

Ίσως στα ερωτήματα που τέθηκαν παραπάνω δοθούν απαντήσεις και ίσως «τα κλειδιά» για την οικονομία της ανάγνωσης της Ιστορίας βρεθούν, χάρη στον υπεσχημένο από τον Αργυρίου και αναμενόμενο από όλους μας ένατο τόμο του έργου. Ο τόμος αυτός, όπως ο ίδιος ο συγγραφέας γράφει («Διάγραμμα για τον υπό αίρεση επικείμενο τόμο», τόμ. Η΄, σ. 275), «θα είναι κριτικός και αξιολογικός, μια προσωπική κατάθεση, με την αναπόφευκτη μονομέρειά της».
Πιθανόν, λοιπόν, η συνθετική θεώρηση της αναπτυγμένης στους οκτώ τόμους λογοτεχνικής και κριτικής ύλης να άρει τα βασικά, για τον μη ειδικό αναγνώστη του έργου, προβλήματα. Εν κατακλείδι και σε σχέση με ό,τι έχουμε ήδη στα χέρια μας, ας το επαναλάβω: Πρόκειται για ένα χρησιμότατο βοήθημα βασισμένο στην επίμοχθη προσπάθεια να αξιοποιηθεί η πρωτογενής έρευνα μιας ολόκληρης ζωής, αφιερωμένης στην αναδίφηση, καταγραφή και μελέτη περιοδικών και βιβλίων.



ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΓΑΡΑΝΤΟΥΔΗΣ

ΤΑ ΝΕΑ 8-3-2008