Από τα παιδιά του πολέμου στον κόσμο των παραμυθιών

Ένα βιβλίο-μαρτυρία μιας εποχής που τα κινούμενα σχέδια και η επιστημονική φαντασία δεν είχαν ακόμη κατακτήσει τα παιδιά.
Τα παιδιά του "παιδικού θαλάμου", παρόλο που γεννήθηκαν μέσα στον πόλεμο, θυμούνταν με νοσταλγία το περιβάλλον τους και ζούσαν τη μαγεία του παραμυθιού. Όταν τα παρότρυναν να ζωγραφίσουν ό,τι θυμούνταν από την περασμένη τους ζωή, ζωγράφισαν με όλα τα χαρίσματα και τα ψεγάδια κάθε πρωτόγονης τεχνικής τον πόλεμο, το χωρίο τους, τις νεράιδες και τα παγανά.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Εξήντα δύο χρόνια έχουν περάσει από το 1945 όπου ο καθηγητής Κωνσταντίνος Αλιβιζάτος ανελάμβανε ως διευθυντής τα ηνία της Πανεπιστημιακής Χειρουργικής Κλινικής στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο. Στην υποτυπώδη εκείνη κλινική με τα πενιχρά μέσα που όμως, όπως τουλάχιστον θα θυμούνται οι παλαιότεροι, επιτέλεσε σπουδαίο έργο, υπήρχε ήδη από το 1945 ένας θάλαμος μικρών ασθενών με 12 ως 15 «τροφίμους» κάτω των 12 ετών. Και χρησιμοποιούμε τον όρο αυτό γιατί τα περισσότερα από εκείνα τα παιδάκια έπασχαν από χρόνιες νόσους και κλεισμένα για πολύ καιρό στο ίδρυμα περιφέρονταν από θάλαμο σε θάλαμο ξυπόλητα, αδύνατα και ρακένδυτα «ζώντας τον πόνο, τα βογκητά των νοσηλευομένων, ακόμη και τον θάνατο». Σήμερα η σύζυγός του, Λιλή, η οποία βοήθησε τότε με εθελοντική εργασία, παρουσιάζει συγκεντρωμένες πλήθος ζωγραφιές που βγήκαν από τα χέρια αυτών των παιδιών μέσα από τη ζοφερή ατμόσφαιρα του μακροχρόνιου εγκλεισμού στο νοσοκομείο. Οπως μας πληροφορεί η ίδια ο θάλαμος ασπρίστηκε και τα κρεβατάκια βάφτηκαν με τη συνδρομή φίλων, ενώ οργανώσεις της εποχής (UNRA, Near East, ΠΙΚΠΑ, Οδηγοί κ.ά.) ανέλαβαν μέρος της σίτισης και προμήθευσαν την ιδιότυπη αυτή κυψέλη με παιχνίδια, βιβλία, ενέσεις, ρουχισμό και γραφική ύλη.

Ηταν ο αλησμόνητος Μανόλης Τριανταφυλλίδης που σε μία του επίσκεψη στον θάλαμο συμβούλεψε τους ιθύνοντες να δώσουν στα παιδιά μολύβι και χαρτί και να τα παροτρύνουν να ζωγραφίσουν θέματα από τη ζωή τους. Με τέτοια ζέση ανταποκρίθηκαν οι μικροί ασθενείς στην παραθάρυνση εκείνη ώστε ανάμεσα στα 17 σχέδια που επιλέχτηκαν από την Ελλάδα για να συμμετάσχουν στην πρώτη Διεθνή Εκθεση παιδικού σχεδίου που έγινε στο Παρίσι το 1947, τα έξι ήταν από τον παιδικό θάλαμο του Ιπποκρατείου. Εκτός από τον Τριανταφυλλίδη, θερμοί υποστηρικτές αυτής της προσπάθειας των παιδιών υπήρξαν ο Ηλίας Βενέζης και ο Σπύρος Βασιλείου που περνούσαν συχνά-πυκνά να τα δουν και να τα εμψυχώσουν. Μάλιστα υπήρχε η σκέψη με τα καλύτερα σχέδια να εικονογραφήσουν μια έκδοση παραμυθιών. Ομως οι σκληρές συνθήκες της εποχής (οι ίδιες εκείνες συνθήκες που κρατούσαν τα παιδιά μακριά από τις εστίες τους, στην σπαραζόμενη από τον Εμφύλιο ελληνική ύπαιθρο) δεν επέτρεψαν την ευόδωση αυτού του σχεδίου. Ο θάλαμος συνέχισε να είναι ζεστή φωλιά για τα πονεμένα εκείνα ελληνόπουλα μέχρι τα 1948, οπότε στάλθηκαν σε πιο ειδικευμένα νοσοκομεία.

Στον τόμο, δίκην εισαγωγής, ανατυπώνεται από «Το Βήμα» της 24ης Αυγούστου 1947 το χρονογράφημα του Ηλία Βενέζη «Παιδικός θάλαμος». Στο κείμενό του ο συγγραφέας σκιαγραφεί μερικά από τα παιδάκια του θαλάμου. Το μικρό αγόρι από την Κρήτη που καθηλωμένο δύο χρόνια στο κρεβάτι, σκαρώνει στο χαρτί δέντρα και πουλιά. Ομως όλα αυτά τα αισθάνεται μόνο σαν μέρος μιας μεγαλύτερης σύνθεσης που την έχει βαφτίσει «Ο βομβαρδισμός της Κρήτης». Στα μάτια του ζωντανεύει εκείνος ο Γερμανός που τον έφεραν τραυματισμένο στο σπίτι τους και ξεψύχησε μπροστά στα μάτια του. Υστερα, την Ελένη με το ζαρωμένο δέρμα, που είχε καεί με πετρέλαιο σε όλο της το σώμα. Ζωγραφίζει μία πολύχρωμη γλάστρα. Κάτω απ΄ τα φανταχτερά φύλλα της στέκεται μία παιδική φιγούρα με αφύσικα μεγάλα, σχεδόν υπερφυσικά, πόδια. Κι εκείνο το κοριτσάκι από τα Δωδεκάνησα που η ζωγραφιά του έχει τρία καΐκια της πατρίδας του με ψηλές μάσκες και χρωματιστά πανιά. Το λέει «Η απελευθέρωση της Δωδεκανήσου». Και ο Βενέζης συμπληρώνει την εικόνα ρίχνοντας πάνω της το λιγοστό φως της δύσης που βάφει μαβιές τις κοντινές πλαγιές του Υμηττού: «Τότε τα πρόσωπα των παιδιών του θαλάμου έγιναν πιο σιωπηλά, πήραν εκείνη την αβάσταχτη έκφραση των παιδιών που η μοίρα τους ήταν να μάθουν απ' τα πρώτα τους βήματα τον φοβερό νόμο των ανθρώπων: να υποφέρουν».

Για το ταλέντο των παιδιών γράφει ένα σύντομο κείμενο η ζωγράφος Γιώτα Καλλιακμάνη, ενώ στο επίμετρο δημοσιεύονται παραμύθια για νεράιδες, παγανά και νεαρούς εστεμμένους της Μαρίας Λιουδάκη («Τα τρία βασιλόπουλα», «Το πουλί με τα διαμαντένια αυγά», «Οι σαράντα δράκοι») και της Πηνελόπης Δέλτα («Τα τρία κεράκια»), από αυτά που άκουγαν μαγεμένα τα παιδιά του θαλάμου και εμπνεύστηκαν τις ζωγραφιές τους.



ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 17/06/2007