Η ευγλωττία της κοινής γλώσσας

Η ΕΥΓΛΩΤΤΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ αποτελεί το πρώτο συστηματικό, θεωρητικό έργο με θέμα τη δημώδη γλώσσα στην ευρωπαϊκή γραμματεία. Η ημιτελής αυτή πραγματεία, γραμμένη στα πρώτα χρόνια της εξορίας του Δάντη (1302-1305), είναι μια τολμηρή προσπάθεια να θεμελιωθεί η κοινή γλώσσα –η vulgaris– ως καθολικό εκφραστικό όργανο, ικανό να υπηρετήσει την υψηλή ποίηση και την πνευματική δημιουργία γενικότερα. Στο πρώτο βιβλίο, ο Δάντης αναγνωρίζει την κοινή, μητρική γλώσσα ως φυσική, καθολική και ιστορικά μεταβαλλόμενη και την αντιπαραθέτει στην grammatica, τη λόγια και τεχνητή γλώσσα των λίγων. Χαρτογραφώντας τις ιταλικές διαλέκτους, αναζητά μια επίλεκτη εκδοχή του κοινού λόγου: εξευγενισμένη, ευρύτερης τοπικής εμβέλειας, αυλική. Το δεύτερο βιβλίο, που έμεινε ανολοκλήρωτο, αναλύει το «υψηλό» ή «τραγικό» ύφος και τη μορφή που του αντιστοιχεί –το canzone–, περιλαμβάνοντας λεπτομερείς οδηγίες σύνθεσης και εκφράζοντας μια ισχυρή ποιητική αυτοσυνείδηση. Παρά την ημιτελή του μορφή, το έργο συνιστά έναν συνεκτικό πολιτισμικό ορίζοντα: η κοινή γλώσσα δεν είναι απλώς όργανο καθημερινής επικοινωνίας, αλλά μπορεί να λειτουργήσει επίσης ως φορέας υψηλής λογοτεχνικής, φιλοσοφικής και κοινωνικής έκφρασης.