Πάγος

Ο νεαρός Κέλλερ επιστρέφει, μετά από έτη απουσίας, στον τόπο των παιδικών του χρόνων. Δουλεύει σκληρά στην αποκοπή πάγου, στην επιχείρηση του πατέρα του, και γοητεύεται από την ιδέα να παρασκευάσει τεχνητά πάγο. Μελετάει έτσι τις παγομηχανές της Διεθνούς Έκθεσης των Παρισίων του 1867, καθώς και τη θεωρία της «Παγοκοσμογονίας» του Χάρμπιγκερ, σύμφωνα με την οποία ο ήλιος θα σβήσει από τον πάγο που συσσωρεύεται πάνω του...

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο «Πάγος» είναι το δεύτερο μυθιστόρημα του, σχετικά άγνωστου στα λογοτεχνικά μας πράγματα, γερμανόφωνου ελληνικής καταγωγής συγγραφέα Περικλή Μονιούδη που μεταφράζεται. Ειχε προηγηθεί, περίπου πριν από έναν χρόνο, η έκδοση ενός άλλου μυθιστορήματος, πιο πρόσφατου από τον «Πάγο», με τον τίτλο «Παλλάδιο», απ' τις εκδόσεις της «Εστίας» και αυτό. Ο Περικλής Μονιούδης γεννήθηκε το 1966 στην Ελβετία, σπούδασε Κοινωνιολογία και Πολιτικές Επιστήμες στη Ζυρίχη και ζει κι εργάζεται τώρα στο Βερολίνο. Το «Παλλάδιο» άλλωστε εκτυλίσσεται εκεί, στο σύγχρονο Βερολίνο, οι δρόμοι, οι περιοχές και τα τοπία του οποίου αποτυπώνονται με ακρίβεια στην αφήγηση και είναι το σκηνικό της διπλής κρίσης του ήρωα, της ερωτικής του παλινδρόμησης ανάμεσα στη γυναίκα του και την ερωμένη του, αλλά και της κριτικής επανεξέτασης όλου του τρόπου ζωής του και εργασίας. Ως αντίστιξη στα πολλαπλά και πιεστικά ερωτικά και κοινωνικά προβλήματα του ήρωα προβάλλεται συνεχώς η ανακάλυψη από τον ίδιο της αισθητικής της κλασικής αρχαιοελληνικής τέχνης, όπως αυτή αναδεικνύεται από τα γλυπτά του μουσείου της Περγάμου του Βερολίνου. Η εξέλιξη της αφήγησης, χρονικά και θεματικά, είναι γραμμική και ακολουθεί τον ήρωά της μέχρι την επιστροφή στην κανονικότητά του. Ο «Πάγος», γραμμένος καιρό πριν και ενδεχομένως σε μια περίοδο αναζητήσεων ακόμη, διαφέρει ριζικά, θεματικά και μορφικά από το «Παλλάδιο». Η αφήγηση δεν είναι γραμμική, αλλά αποσπασματική, με επιστροφές στο παρελθόν και προβολές στο μέλλον, οι δε τόποι και οι χρόνοι της εναλλάσσονται διαρκώς. Ο ήρωας του μυθιστορήματος κινείται ανάμεσα στο τέλος της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας, διατρέχει με τη σε πρώτο πρόσωπο αφήγησή του το χώρο και το χρόνο και αναπαριστά σε διάφορα επεισόδια τη μύησή του στον κόσμο. Ο νεαρός Κέλερ, ύστερα από τέσσερα χρόνια παραμονής σ' ένα οικοτροφείο, επιστρέφει στη γενέτειρά του και έδρα των επιχειρήσεων του πατέρα του. Σε μία απ'αυτές, στην αποκοπή πάγου, αποφασίζει να εργαστεί για λίγο. Εντάσσεται σε μια ομάδα εργατών και ακολουθεί πλήρως το ωράριο, τον τρόπο δουλειάς , τις ταλαιπωρίες, το ψύχος και τον κόπο, χειρώνακτας και αυτός, χωρίς κανένα ιδιαίτερο προνόμιο. Ξυπνά κάθε πρωί, φορά τα ρούχα και τα γάντια εργασίας, ανεβαίνει τους παγωμένους δρόμους μέχρι το καθορισμένο σημείο, τον ταμιευτήρα πάγου, όπως λέγεται, από τον οποίο κόβει, μαζί με τους άλλους εργάτες, μεγάλα κομμάτια, τα μεταφορτώνει στα έλκηθρα, τα κατεβάζει στο σταθμό του τρένου. Ο Μονιούδης περιγράφει εξαντλητικά, σχεδόν με κοινωνιολογική ακρίβεια, τη διαδικασία παραγωγής, τα εργαλεία, τους ρόλους, τις ιεραρχίες, τις κινήσεις των εργατών. Το ίδιο κάνει και όταν ο ήρωάς του βρίσκεται σε ένα υφαντουργείο ή όταν εργάζεται κάποτε σ' ένα εργοστάσιο πλαστικών. Παρά την κοινωνική του θέση και απόσταση, ο αφηγητής και ήρωας της μυθοπλασίας ζει και συγχρωτίζεται με τους εργάτες, βιώνει τον τρόπο ζωής τους, διακρίνει το υπόγειο ή το φανερό ταξικό μίσος, καταγράφει την απλοϊκή ή χυδαία διασκέδασή τους. Ταυτόχρονα, έκπληκτος βλέπει τις επιχειρηματικές κινήσεις του πατέρα του, που θέτει εκτός μάχης τους ανταγωνιστές του και αποκτά το μονοπώλιο της αποκοπής πάγου στην περιοχή. Ο συγγραφέας εγκαθιστά έτσι την οικονομία, τους τρόπους, τις διακρίσεις και τους ανταγωνισμούς που παράγει, στο επίκεντρο του κόσμου στον οποίο εισέρχεται σιγά σιγά ο ήρωας του. Μέρος της ζωής, όμως, είναι και ο έρωτας, που ο νεαρός Κέλερ τον ανακαλύπτει χωρίς μελοδραματισμούς αλλά με χαρά και ζωντάνια στα πρόσωπα και τα σώματα των κοριτσιών του οικοτροφείου και της γενέτειράς του αλλά και στη σύζυγο ενός γιατρού και οικογενειακού φίλου. Το οικοτροφείο δε και οι αναμνήσεις του απ' αυτό επανέρχονται συνέχεια και κυρίως η βία που ενυπήρχε στο εσωτερικό του, όπως βέβαια και σε πολλά παιχνίδια της παιδικής ηλικίας, στο ποδόσφαιρο και τον πετροπόλεμο. Σε όλο το μυθιστόρημα δεσπόζουσα μορφή είναι ο πατέρας, ο οποίος ηγεμονεύει, οικονομικά, κοινωνικά και ενδοοικογενειακά βέβαια. Ο νεαρός παρατηρεί τον πατέρα του, απολαμβάνει την υπεροχή που αυτός προσφέρει, αλλά ενδόμυχα αμφισβητεί πολλές επιλογές του και μάλλον δεν τον θεωρεί πρότυπό του. Εκείνος όμως που κυριαρχεί στην αφήγηση, που καλύπτει τους αρμούς και τους διαδρόμους της, είναι ο πάγος. Πηγή εργασίας, αλλά ταυτόχρονα και αιτία απονέκρωσης, καθορίζει τους ρυθμούς της ζωής και τη σκέψη των ανθρώπων στην περιοχή και φυσικά και του νεαρού Κέλερ. Με τον πάγο έμμονη ιδέα του πια, παθιάζεται με τις παγομηχανές και την κατασκευή τεχνητού πάγου, αλλά και με κάποιες αφελείς επιστημονικοφανείς δοξασίες για την ύπαρξη πάγου κοντά στον ήλιο και τη μελλοντική εξ αυτού του λόγου καταστροφή του. Με την ενασχόλησή του αυτή αντιλαμβάνεται την επερχόμενη κατασκευή και διάδοση της τεχνητής ψύξης και το μάταιο φυσικά των επενδύσεων του πατέρα του.

Ο νεαρός Κέλερ νιώθει το τέλος της μαθητείας του με τον ερχομό της άνοιξης, όταν ο πάγος αρχίζει να λιώνει και η αποκοπή του δεν είναι δυνατή. Απελευθερωμένος πλέον από τον πάγο, συμβολικά και υλικά, φεύγει για να ταξιδέψει στον κόσμο υπό το φως του ήλιου. Η αφήγηση έχει τη μορφή ημερολογιακών σημειώσεων και μάλιστα συνεχόμενων, χωρίς να αναφέρεται όμως ο χρόνος. Ετσι έχει τη δυνατότητα να μεταφέρεται σε διάφορες χρονικές περιόδους, διατηρώντας όμως πάντα ακέραιο το στοιχείο του ρεαλισμού. Ο συγγραφέας δεν έγραψε βέβαια το μεγάλο αριστούργημα. Επινοεί όμως και ανακατασκευάζει λογοτεχνικά ένα ολόκληρο σύμπαν, με πολλά αναγνωρίσιμα μοτίβα της γερμανόφωνης λογοτεχνίας, στο οποίο εκδιπλώνεται η πολλαπλή μαθητεία του ήρωά του. Ο Μονιούδης μάλλον δεν έχει σχέση με την ελληνική κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα. Ισως όμως οι Ελληνες συνομήλικοί του συγγραφείς να μάθουν πολλά από το δικό του τρόπο πρόσληψης του κόσμου και τη μυθοπλαστική του απόδοση.



ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΑΚΩΤΙΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/03/2003