Ελλάδα 1896-1906 Greece

[...] Οι πρωτότυπες φωτογραφίες είναι δημιουργήματα κυρίως των Αμερικανών G.F. White και Bert και Elmer Underwood. Κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τους ανήκουν στον συλλέκτη κ. Νίκο Πολίτη ο οποίος παραχώρησε τα σχετικά δικαιώματα στο Ριζάρειο Ίδρυμα. [...]
Οι ξένοι καλλιτέχνες, εμπνευσμένοι από το πνεύμα εκείνης της εποχής, διέσχισαν την Αττική, τη Βοιωτία, γενικότερα την Ανατολική Στερεά Ελλάδα, και την Πελοπόννησο για να μας δώσουν κατά τη δική τους αισθητική αντίληψη εντυπωσιακές φωτογραφίες από σημαντικούς αρχαιολογικούς και άλλους χώρους. Οι γραφικές ανθρώπινες φιγούρες που εμφανίζονται ως μυθικά στοιχεία σε ορισμένες φωτογραφίες προσδίνουν σ' αυτές διαστάσεις απαράμιλλων και ιδιότυπων καλλιτεχνημάτων. [...]





ΚΡΙΤΙΚΗ



Πρόδρομος των σημερινών φωτογραφικών λευκωμάτων που είναι τόσο δημοφιλή στη διεθνή βιβλιοφιλική αγορά και που με τόση επιτυχία αποδίδουν τα τοπία και τα μνημεία της Ελλάδας, η στερεοσκοπία υπήρξε μια από τις πρώτες μεθόδους αποτύπωσης της πραγματικότητας. Ετσι αφού η Ελλάδα έγινε γνωστή στον υπόλοιπο κόσμο από τις ταξιδιωτικές περιγραφές, τα σχέδια και τις υδατογραφίες των πρώτων περιηγητών, οι οποίοι παραβλέποντας την περιπέτεια και αψηφώντας τους κινδύνους την επισκέπτονταν από τα μέσα του 17ου αιώνα, ήρθε η τεχνολογία του 19ου αιώνα με τη στερεοσκοπική φωτογραφία για να συνδράμει σε μια περισσότερο ρεαλιστική γνωριμία του τόπου, των ανθρώπων και του πολιτισμού τους με τον υπόλοιπο κόσμο.

Από τους πρώτους χρήστες αυτής της νέας μεθόδου ήταν οι Αμερικανοί G. F. White και Bert και Elmer Underwood οι οποίοι ταξίδεψαν στην Αττική, στη Βοιωτία και στην Πελοπόννησο, και πήραν φωτογραφίες των αρχαίων μνημείων φροντίζοντας πάντα να τοποθετούν σε πρώτο πλάνο ανθρώπινες φιγούρες που τους βοηθούσαν να αποδώσουν την κλίμακα των μνημείων αλλά και το ιδιαίτερο χρώμα του τόπου. Το λεύκωμα «Ελλάδα 1896-1906. Εικόνες από στερεοσκοπικές φωτογραφίες» του Ριζαρείου που χάρη στη χορηγία του Ιδρύματος «Σταύρος Σ. Νιάρχος» κυκλοφορεί σε μια καλαίσθητη έκδοση, περιέχει μια σειρά στερεοσκοπικών φωτογραφιών που τραβήχτηκαν μεταξύ του 1896 και του 1906. Ηταν η περίοδος μεταξύ των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας και της Μεσολυμπιάδας του 1906, τα χρόνια δηλαδή κατά τα οποία είχε αναζωογονηθεί το ευρωπαϊκό κυρίως ενδιαφέρον για την κλασική αρχαιότητα και τον πολιτισμό της Ελλάδας. Οι περισσότερες από τις στερεοσκοπικές φωτογραφίες αυτού του λευκώματος ανήκουν στον συλλέκτη κ. N. Πολίτη ο οποίος παραχώρησε τα δικαιώματα στο Ριζάρειο Ιδρυμα, ενώ ορισμένες παραχωρήθηκαν από το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) αλλά και από τον κ. X. Πατέρα.



Οι φυσικές παρουσίες



Στην Εισαγωγή του λευκώματος ο Γιάννης Δήμου της Apeiron Photos σημειώνει τη συμβολή του αρχαιολόγου Rufus Β. Richar-dson, διευθυντή της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα στις αρχές του 20ού αιώνα, ο οποίος στο βιβλίο του Greece Through the Stereoscope υπογράμμιζε τις δυνατότητες που προσέφερε η «νέα τεχνολογία» της εποχής στη γνωριμία του ευρύτερου κοινού με έναν μακρινό και ακόμη τότε σχεδόν απρόσιτο πολιτισμό. Το «Ταξιδιωτικό Σύστημα Underwood», που επινόησαν οι πρώτοι φωτογράφοι της στερεοσκοπικής μεθόδου με την εκτύπωση των φωτογραφιών τους σε χαρτόνι, όπου πίσω υπήρχε κείμενο που αναφερόταν στο συγκεκριμένο μνημείο και χάρτης με ακριβείς τοποθεσίες της κάθε λήψης, θεωρήθηκε ότι προσέφερε νέες εκπαιδευτικές δυνατότητες σε όσους ενδιαφέρονταν για τους μακρινούς πολιτισμούς χωρίς να είναι αναγκασμένοι να κάνουν τα δύσκολα και πολυέξοδα για εκείνη την εποχή ταξίδια. Ηταν, όπως θα λέγαμε σήμερα, κάτι πολύ σχετικό με τα ντοκυμαντέρ.

«Μπορεί εύκολα κανείς να κατανοήσει το έντονο ενδιαφέρον μου για το Ταξιδιωτικό Σύστημα Underwood, ένα μέσο με το οποίο φαινόταν ότι ο μεγάλος μου καημός - η αίσθηση του να στέκεσαι μέσα στα μεγάλα μνημεία της Ελλάδας - μπορούσε να γίνει πραγματικότητα για τα εκατομμύρια του πληθυσμού, για τους φτωχούς φοιτητές, για τους πολυάσχολους επαγγελματίες, για τους ανθρώπους που ζούσαν στα πιο απόμακρα μέρη» σημειώνει ο Richardson στο βιβλίο του. Πράγματι το λεύκωμα του Ριζαρείου Ιδρύματος με τις στερεοσκοπικές φωτογραφίες που τραβήχτηκαν πριν από έναν και περισσότερο αιώνα δίνει αυτή την αίσθηση της συμμετοχής στα μνημεία και το τοπίο με τις εντυπωσιακές λεπτομέρειες που καταγράφονται στην κάθε φωτογραφική σύνθεση όπου, σχεδόν πάντα, σε κάθε φωτογραφία υπάρχει σε πρώτο πλάνο μια ανθρώπινη φιγούρα, ένας τσολιάς, μια αγρότισσα με τη μαντίλα και τη ρόκα της, ένας βοσκός με τα πρόβατά του, ένας πιτσιρικάς ντυμένος με τα ναυτικά της εποχής. Ανθρώπινες μορφές που χρησιμοποιήθηκαν από τους πρώτους φωτογράφους για να δοθεί η κλίμακα, να τονιστεί η αντίθεση ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα, να αποδοθεί η παράδοξη για τους ξένους εκείνης της εποχής πραγματικότητα της Ελλάδας, στο γύρισμα του 19ου προς τον 20ό αιώνα. Είναι φωτογραφικές συνθέσεις μέσα από τις οποίες, σε πρώτο πλάνο, αναδύεται ένα σχόλιο περί περασμένων μεγαλείων και τρέχουσας ένδειας, ενώ με εντυπωσιακή καθαρότητα για τις τεχνικές δυνατότητες της εποχής διαγράφεται στο βάθος ο φυσικός περίγυρος του κάθε μνημείου και του κάθε θέματος.



XAPA ΚΙΟΣΣΕ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 15-08-2004