Αφιέρωμα στον N. G. L. Hammond

Ο βαρύς τόμος που εξέδωσε η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών προς τιμήν του 90χρονου σήμερα άγγλου ιστορικού Ν.G.L. Hammond έχει ανάλογο επιστημονικό βάρος: περιλαμβάνει τα νεότερα πορίσματα της έρευνας που ξεκίνησε ο Hammond πριν από κάποιες δεκαετίες, όπως προκύπτουν μέσα από 37 ανακοινώσεις επιστημόνων και ερευνητών με θέματα ιστορικά, αρχαιολογικά και τοπογραφικά του μακεδονικού και ηπειρωτικού χώρου. Πρόκειται για τα πρακτικά του συνεδρίου που διοργανώθηκε από τις Εφορείες Αρχαιοτήτων Μακεδονίας και Ηπείρου σε συνεργασία με την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή με τίτλο «Ιστορική τοπογραφία Αρχαίας Μακεδονίας και Ηπείρου» στον Πεντάλοφο Κοζάνης τον Μάιο του 1993. Η επιλογή του Πεντάλοφου Κοζάνης ως τόπου διεξαγωγής του συνεδρίου ήταν διττώς σημαίνουσα: όχι μόνο γιατί ο Πεντάλοφος βρίσκεται στα σύνορα Μακεδονίας και Ηπείρου αλλά και γιατί εκεί έδρασε ο μυστακοφόρος συνταγματάρχης Eggs, το alter ego του Hammond κατά τη γερμανική Κατοχή, αφότου έπεσε με αλεξίπτωτο για να αναλάβει τον ρόλο του συνδέσμου των Συμμάχων με την Ελληνική Αντίσταση. Το 1946 τιμήθηκε από τη χώρα μας για τις υπηρεσίες του με το παράσημο του Φοίνικα.



Προτού προσγειωθεί με αλεξίπτωτο στον Κίσσαβο το 1943, ο Ν.G.L. Hammond είχε ήδη οργώσει τα ίδια μέρη ως ερευνητής και ιστορικός. Η πρώτη επίσκεψη του Hammond στην Ελλάδα ήταν το 1929! «Κανένας έλληνας ή ξένος ιστορικός δεν έχει περπατήσει όσο εκείνος τα βουνά και τις πεδιάδες, από τον Αμβρακικό ώς το Ελμπασάν και από το Ιόνιο ώς τον Νέστο, τα τελευταία 60 χρόνια» σημείωνε η Ιουλία Βοκοτοπούλου κατά την έναρξη του συνεδρίου. Έτσι, αν κάτι χαρακτηρίζει το έργο του Hammond, αυτό είναι η «ανυπέρβλητη ικανότητα στον συνδυασμό των φιλολογικών πηγών με τις επί τόπου παρατηρήσεις». Ακόμη και σήμερα τα βασικά εγχειρίδια για τους ερευνητές της Μακεδονίας και της Ηπείρου είναι τα μνημειώδη έργα του Hammond «Epirus» (1967) και «Α History of Macedonia» σε τρεις τόμους (1972-1987).


Οι σχετικές δημοσιεύσεις και μονογραφίες του διαδέχονται η μία την άλλη επί σειρά δεκαετιών, με σταθμούς όπως το «History of Greece» (πρώτη έκδοση 1959, τρίτη έκδοση 1986) ή, τα τελευταία χρόνια, «The Macedonian State» (1989) και «The Miracle that was Macedonia» (1991). Ο τιμητικός τόμος δεν υποδηλώνει ότι ο Hammond αποσύρθηκε από την ενεργό δράση: νέες δημοσιεύσεις αναμένεται να δουν το φως της δημοσιότητας. Εν τω μεταξύ, η έρευνα στους αρχαιολογικούς χώρους της Μακεδονίας και της Ηπείρου συνεχίζεται από νεότερους επιστήμονες.


Με την έκδοση αυτή της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών παρακολουθούμε, συχνά βήμα προς βήμα, τις ανακαλύψεις των ερευνητών που διεξήγαγαν αρχαιολογικές ανασκαφές τα τελευταία χρόνια σε διάφορες περιοχές του μακεδονικού και ηπειρωτικού χώρου. Οι τίτλοι των εργασιών είναι εύγλωττοι: «Τοπογραφικά Μυγδονίας - Βισαλτίας», «Αρχαιολογική τοπογραφία της περιοχής Ζαγορίου-Ηπείρου», «Τοπογραφικά Κασσάνδρας», «Τοπογραφικά Κασσωπαίας», «Τοπογραφικά Ελοπίας: Το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων κατά την ύστερη χαλκοκρατία και την πρώιμη εποχή του σιδήρου», «Τοπογραφικά της χώρας των Αμβρακιωτών», «Τοπογραφικές παρατηρήσεις ως προς τα ιερά της αρχαίας Ηπείρου» και ούτω καθ' εξής. Οι τοπογραφικοί χάρτες και τα σκαριφήματα των περιοχών, οι κατόψεις αρχαίων νεκροταφείων και κτιριακών συγκροτημάτων, καθώς και οι φωτογραφίες κάποιων σημαντικών αρχαιολογικών ευρημάτων, συνοδεύουν και αποσαφηνίζουν τον επιστημονικό λόγο των ανακοινώσεων.


Συγχρόνως μέσα από το corpus των τοπογραφικών μελετών παρουσιάζεται η επιστημονική εργασία πολυάριθμων ελλήνων αρχαιολόγων που έχουν κάνει συστηματική δουλειά στον χώρο αυτόν τα τελευταία χρόνια. Από τους 37 επιστήμονες που συμμετείχαν στο συνέδριο (και περιλαμβάνονται στον τόμο), οι 32 είναι Έλληνες. Όσες ανακοινώσεις έγιναν στα ελληνικά συνοδεύονται από σύντομη περίληψη στα αγγλικά στην παρούσα έκδοση, ενώ όσες ανακοινώσεις έγιναν σε άλλη γλώσσα συνοδεύονται από περίληψη στα ελληνικά. Την επιμέλεια της έκδοσης είχε η συνεργάτις της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών κυρία Μαρία Βαφειάδου, ενώ η Ιουλία Βοκοτοπούλου που πρωταγωνίστησε στη διοργάνωση του συνεδρίου δεν ευτύχησε να δει και την έκδοση του σημαντικού αυτού τόμου.

ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 15-02-1998