0
Your Καλαθι
Νίκος Καζαντζάκης, ένας τραγικός ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ
Περιγραφή
Ο Καζαντζάκης είχε μια κακή συνήθεια: δεν αλάφρωνε ποτέ τα γραφτά του, ούτε και τη ζωή του, από τα περιττά. Έτσι πέρασε τα σύνορα της παιδικότητας και της εφηβείας και μπήκε, σαν γέρος καμπουριασμένος παρ’ όλα τα νιάτα του, στη ζωή, κουβαλώντας στις πλάτες του το οικογενειακό του δράμα.
Το να υποτάξεις το υλικό «Καζαντζάκης», να του δώσεις μια συνοχή, παρ’ όλη την αέναη επανάληψή του, είναι άθλος. Το τι πίκρες μου στοίχησε αυτός ο άνθρωπος, τι προβλήματα συνείδησης, τι αγωνίες κι αμφιταλαντεύσεις για να κρατιέμαι πάντα στον ίσιο δρόμο, να μείνω ανεπηρέαστη, αληθινή και συνεπής, δεν λέγεται. Ήρθανε στιγμές που αγαναχτούσα για ό,τι ένιωθα μόνο από διαίσθηση χωρίς να μπορώ να το αποδείξω. Και σαν ανακάλυπτα ότι θα στήριζε και θα δικαίωνε ξεκάθαρα την άποψή μου, αντί για ικανοποίηση αισθανόμουνα συντριβή. Ένας τραγικός –να τι ήταν ο Καζαντζάκης–, «ένας ακροβάτης πάνω απ’ το χάος», όπως αυτοχαρακτηρίζεται, άσπλαχνος για την ανθρωπότητα, άσπλαχνος για τον εαυτό του, που ’χε φυλάξει όμως μπόλικη ασπλαχνιά και για τον μελετητή του.
«Αυτό το παράξενο, τρυφερό και σκληρό ταυτόχρονα βιβλίο, που θέλει να είναι αντικειμενικό και που είναι οπωσδήποτε θαρραλέο, γράφτηκε από μια Κρητικιά για έναν Κρητικό. Αλλά εκεί σταματά η οποιότητα ανάμεσα στην κυρία Ζωγράφου και τον Νίκο Καζαντζάκη, ανάμεσα στον κριτικό και τον συγγραφέα[…]
Ο Καζαντζάκης, ο ελεύθερος και δυνατός άνθρωπος ήταν στην πραγματικότητα ένα πρόσωπο ξεσκισμένο, ένας τραγικός άνθρωπος, που δεν αγαπήθηκε ποτέ, γι’ αυτό που θεωρούσε τον εαυτό του και που έκανε το παν για να το κρύψει. Έτσι δημιουργείται το σπαρταριστό ενδιαφέρον αυτού του βιβλίου, όπου η ειρωνεία διαδέχεται την συμπόνια και την κατανόηση, με επιγραμματική συντομία, όπου η βαθιά γνώση του έργου επιτρέπει να στηριχτούν τα επιχειρήματα, να ενισχυθεί η βασική θέση, να προκληθούν ιδιοφυείς παρατηρήσεις, να δοθούν σημεία αναγνώρισης στο διεισδυτικό μάτι μιας γυναίκας αποφασιστικά αντιδραστικής σε κάθε μυθολογία. Γιατί τελικά ο Καζαντζάκης είναι κατηγορούμενος στα μάτια της, επειδή θυσιάστηκε στο παρελθόν (τλοσο το οικογενειακό όσο και το μορφωτικό και το πνευματικό) αντί να το ξεφορτωθεί. Του καταλογίζει πως μπορούσε, αν ήθελε, να προσανατολίσει τη σκέψη και τη νεοελληνική λογοτεχνία προς τους δρόμους της ελευθερίας και της ελπίδας, αντί να θυσιάζει σε είδωλα ενός παρελθόντος δουλείας».
Απόσπασμα από το «Αναλυτικό Δελτίο Ελληνικής Βιβλιογραφίας» του Γαλλικού Ινστιτούτου, 1960.
Το να υποτάξεις το υλικό «Καζαντζάκης», να του δώσεις μια συνοχή, παρ’ όλη την αέναη επανάληψή του, είναι άθλος. Το τι πίκρες μου στοίχησε αυτός ο άνθρωπος, τι προβλήματα συνείδησης, τι αγωνίες κι αμφιταλαντεύσεις για να κρατιέμαι πάντα στον ίσιο δρόμο, να μείνω ανεπηρέαστη, αληθινή και συνεπής, δεν λέγεται. Ήρθανε στιγμές που αγαναχτούσα για ό,τι ένιωθα μόνο από διαίσθηση χωρίς να μπορώ να το αποδείξω. Και σαν ανακάλυπτα ότι θα στήριζε και θα δικαίωνε ξεκάθαρα την άποψή μου, αντί για ικανοποίηση αισθανόμουνα συντριβή. Ένας τραγικός –να τι ήταν ο Καζαντζάκης–, «ένας ακροβάτης πάνω απ’ το χάος», όπως αυτοχαρακτηρίζεται, άσπλαχνος για την ανθρωπότητα, άσπλαχνος για τον εαυτό του, που ’χε φυλάξει όμως μπόλικη ασπλαχνιά και για τον μελετητή του.
«Αυτό το παράξενο, τρυφερό και σκληρό ταυτόχρονα βιβλίο, που θέλει να είναι αντικειμενικό και που είναι οπωσδήποτε θαρραλέο, γράφτηκε από μια Κρητικιά για έναν Κρητικό. Αλλά εκεί σταματά η οποιότητα ανάμεσα στην κυρία Ζωγράφου και τον Νίκο Καζαντζάκη, ανάμεσα στον κριτικό και τον συγγραφέα[…]
Ο Καζαντζάκης, ο ελεύθερος και δυνατός άνθρωπος ήταν στην πραγματικότητα ένα πρόσωπο ξεσκισμένο, ένας τραγικός άνθρωπος, που δεν αγαπήθηκε ποτέ, γι’ αυτό που θεωρούσε τον εαυτό του και που έκανε το παν για να το κρύψει. Έτσι δημιουργείται το σπαρταριστό ενδιαφέρον αυτού του βιβλίου, όπου η ειρωνεία διαδέχεται την συμπόνια και την κατανόηση, με επιγραμματική συντομία, όπου η βαθιά γνώση του έργου επιτρέπει να στηριχτούν τα επιχειρήματα, να ενισχυθεί η βασική θέση, να προκληθούν ιδιοφυείς παρατηρήσεις, να δοθούν σημεία αναγνώρισης στο διεισδυτικό μάτι μιας γυναίκας αποφασιστικά αντιδραστικής σε κάθε μυθολογία. Γιατί τελικά ο Καζαντζάκης είναι κατηγορούμενος στα μάτια της, επειδή θυσιάστηκε στο παρελθόν (τλοσο το οικογενειακό όσο και το μορφωτικό και το πνευματικό) αντί να το ξεφορτωθεί. Του καταλογίζει πως μπορούσε, αν ήθελε, να προσανατολίσει τη σκέψη και τη νεοελληνική λογοτεχνία προς τους δρόμους της ελευθερίας και της ελπίδας, αντί να θυσιάζει σε είδωλα ενός παρελθόντος δουλείας».
Απόσπασμα από το «Αναλυτικό Δελτίο Ελληνικής Βιβλιογραφίας» του Γαλλικού Ινστιτούτου, 1960.
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
