Από το προσωπικό στο οντολογικό

Αναδρομικό κοίταγμα της ποίησης του Τάκη Καρβέλη επιχειρεί ο κριτικός -και συνεργάτης της «Β»- Αλέξης Ζήρας. Ο ποιητής είχε την αποδοχή που είχε στο παρελθόν -πότε εύστοχη και πότε άστοχη-, αλλά τώρα είναι καιρός, πιστεύει ο Αλ. Ζήρας, «να δούμε κάποια βασικά σημεία της διάπλασης της ποίησης αυτής, που άλλοτε την έφεραν πολύ κοντά στο πνεύμα των καιρών, στις κοινωνικές και πολιτικές εκδηλώσεις τους, και άλλοτε την κατεύθυναν σε μια σχεδόν ασκητική στάση, σε μια στάση απόσχισης από τα τρέχοντα, αμφιβολίας ή και άκαμπτης άρνησης απέναντί τους».

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 28/02/2003

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Αλέξης Ζήρας, οξυδερκής και ακαταπόνητος μελετητής της σύγχρονης λογοτεχνίας μας αλλά και των ευρύτερων ευρωπαϊκών καταβολών στο χώρο του πνεύματος, επιδόθηκε σε μία διεξοδική ανάλυση της ποιητικής του Τάκη Καρβέλη (1925), όπως αυτή εκδηλώθηκε τόσο σε καιρούς δίσεκτους όσο και σε εποχές έκδηλου εφησυχασμού. Κατ' αρχάς εντοπίζονται με παρρησία τα πολλαπλά ασυγχώρητα σφάλματα της κριτικής, η οποία στη συγκεκριμένη τουλάχιστον περίπτωση «δεν ήταν [...] αντάξια της κανονιστικής της δύναμης». Οχι μόνο λόγω των επιλογών της και των παρεπόμενων αστοχιών ή ευστοχιών της, αλλά προπάντων λόγω της αδυναμίας της αρκετές φορές να ξεπεράσει τα εσκαμμένα και να αναδιατάξει, αναλαμβάνοντας την αντίστοιχη ευθύνη, το γραμματολογικό χάρτη μιας περιόδου» (βλ. σελ. 9). Λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη τη «σχεδόν πενηντάχρονη άσκηση του λόγου του Τάκη Καρβέλη μέσα στο εκτεταμένο φάσμα των έργων της γενιάς του» (βλ. σελ. 54), ο κριτικός αναδεικνύει με αδιάπτωτη επιμέλεια τα καίρια υφολογικά κεκτημένα και τις κυρίαρχες θεματολογικές αφορμές, χωρίς να δογματίζει ή να παραθεωρεί ελάσσονα αλλά σημαίνοντα επιμέρους συστατικά.

Με το γνώριμο αναλυτικό του τρόπο και με επαρκέστατη, ως συνήθως, βιβλιογραφική τεκμηρίωση, ο Αλέξης Ζήρας μας παραδίδει μία ολοκληρωμένη από κάθε άποψη εικόνα της προσωποπαγούς κατά κανόνα αυτοελεγχόμενης ποιητικής αποτύπωσης του Τάκη Καρβέλη, θεωρώντας τη «Μνήμη μισοφέγγαρο», το πέμπτο κατά σειρά βιβλίο του, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Γνώση», το 1983, ως το κατ' εξοχήν «σημείο καμπής». Εδώ άλλωστε επισημαίνεται, μεταξύ άλλων, ότι «ο ποιητής πραγματοποιεί συνειδητά την ταλάντευση [...] μέσα από το υπόστρωμα των νεανικών του βιωμάτων, τις τρέχουσες αισθήσεις και τις εμπειρίες και υποδαυλίζοντας έτσι τη σύζευξη μνήμης και συνείδησης» (βλ. όπ.π.) Συνεκτιμώντας μάλιστα το σύνολο της παραγωγής του Τάκη Καρβέλη, ο κριτικός καταλήγει σήμερα στο συμπέρασμα ότι προσδιορίζεται με σαφήνεια «μία διαρκής ταλάντευση μεταξύ του πλούσια λυρικού υπεδάφους των βιωμάτων του. Εκεί και οι όποιες γονιμοποιές επιδράσεις του συμβολισμού και της εγρήγορσής του να ψηλαφεί προσεκτικά ό,τι αποτυπώνεται ως έκφραση της συνείδησής του για τον κόσμο. Αυτή η ταλάντευση είναι [...] μία μόνιμη συνθήκη της τέχνης (του), αλλά επίσης μία διαρκής conditio της εσωτερικής ζωής, όπως δοκιμάζεται επαναληπτικά στη γλώσσα της ποίησής του (βλ. σελ. 53 επ.).

Αποδίδοντας, λοιπόν, δικαιοσύνη με νηφαλιότητα, αλλά και με υποδειγματική ταυτόχρονα συνέπεια, ο Αλέξης Ζήρας αποκαθιστά πλήρως το ποιητικό έργο του Τάκη Καρβέλη, το οποίο «δείχνει να ανήκει σε μία δεύτερη σειρά "πληβειακών" ποιητών σε σχέση πάντα με ορισμένες μορφές ποιητών της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου», που θεωρούνται «οδηγητικές» και κορυφαίες» (βλ. σελ. 10). Μέσα από παρατεταμένες παραβολές με έργα τρίτων και στη συνέχεια παραγωγικών αναλύσεων χαρακτηρισιτκών επιμέρους ποιημάτων και αυτοσχολίων του Τ. Καρβέλη, που αφορούν κυρίως τη συγκεκριμένη διάταξη της κειμενικής ύλης και των πρωτογενών ψυχικών αιτίων και αιτιατών, ο κριτικός αποδεικνύει και εξαίρει τη βαρύτητα της ρηματικής αλήθειας.

Καθώς ολοκληρώνεται σταδιακά ένας ολόκληρος κύκλος καταθέσεων «περνώντας από το ατομικό στο υπαρξιακό και, τέλος, στο οντολογικό» (βλ. σελ. 88), ο λόγος δεν αυτοξεπερνιέται λόγω των αλλεπάλληλων, αναπόφευκτων ενίοτε τριβών και άλλων συναφών στιχουργικών παθών, αλλά, αντιθέτως, κατακτά μία ομολογούμενη ακεραιότητα, ικανή να περιφρουρήσει την αποσταγμένη, σαφέστατη αυταξία των χαμηλόφωνων, αλλά συστηματικά καίριων ετυμηγοριών-δηλώσεων. Ο Αλέξης Ζήρας υπογραμμίζει, μεταξύ άλλων, την εμμονή του ποιητή να υπερασπιστεί, χωρίς υπαναχωρήσεις και αντιπαραγωγικές αναβολές, τη στρατηγική της απέριττης καταγραφής του βιωματικού υλικού, η οποία θα έφτανε ενδεχομένως στα επικίνδυνα όρια της λεκτικής απίσχανσης, αν την τελευταία στιγμή δεν επενέβαιναν οι μηχανισμοί των λειτουργικών ισορροπιών· γι' αυτό και προβάλλεται ιδιαίτερα η πολιτική της ρηματικής σύνεσης, η οποία φαίνεται εδώ καθαρά να συνιστά αδιαπραγμάτευση εμβληματική συνθήκη γραφής.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/08/2003