0
Your Καλαθι
Το Καρτέλ στο Δίκαιο του Ελεύθερου Ανταγωνισμού
Μετά τη θέση σε ισχύ του Ν 4886/2022
Έκπτωση
10%
10%
Περιγραφή
Το παρόν έργο συνιστά τη δεύτερη έκδοση της μονογραφίας με τίτλο «Το καρτέλ στο δίκαιο του ανταγωνισμού». Η παρέλευση πολλών ετών από την πρώτη έκδοση (2008), οι σημαντικές στο μεσοδιάστημα εξελίξεις στο δίκαιο κατά των περιορισμών του ανταγωνισμού, νομοθετικές (με πιο πρόσφατη τη θέση σε ισχύ του Ν 4886/2022 και τις τροποποιήσεις που αυτός επέφερε στο Ν 3959/2011), αλλά και νομολογιακές, καθώς και το ίδιο το θέμα του (διαβόητου) καρτέλ, με τη μυστικότητα που κατά κανόνα το περιβάλλει, αλλά και με τις δυσμενείς επιπτώσεις του σε διάφορους κλάδους, όπου αυτό λαμβάνει χώρα, αποτέλεσαν εν πολλοίς τους βασικότερους λόγους που συνέβαλαν στο να αποφασιστεί ότι θα είχε όχι μόνο (δι)επιστημονικό, αλλά και πρακτικό ταυτόχρονα ενδιαφέρον και μια δεύτερη έκδοση για το ίδιο θέμα. Το βιβλίο στοχεύει να φανεί χρήσιμο σε όλους τους δικηγόρους και νομικούς που έχουν ως αντικείμενο έρευνας και πρακτικής το δίκαιο του ανταγωνισμού.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ IX
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Έννοια του ανταγωνισμού 1
2. Στενή και ευρεία εννοιολογική οριοθέτηση της πολιτικής ανταγωνισμού 3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄
ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ - ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΡΑΞΗΣ (ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ Ή ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΜΕΝΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ)
1. Αποτελεσματικός ανταγωνισμός versus αντιανταγωνιστική συμφωνία ή εναρμονισμένη πρακτική 7
1.1 Ρυθμιστικό πλαίσιο 7
1.2 Αντικείμενο προστασίας 9
2. Η αναζήτηση συμφωνίας ή εναρμονισμένης πρακτικής 12
2.1 Η ευκολία αναζήτησης συμφωνίας σε αντιδιαστολή προς τη δυσκολία εντοπισμού εναρμονισμένων πρακτικών 12
2.1.1 Αναζήτηση συμφωνίας 12
2.1.2 Αναζήτηση εναρμονισμένων πρακτικών 15
2.1.3 Παράδειγμα απλής παράλληλης συμπεριφοράς 18
2.1.4 Περιθώρια εφαρμογής της παρ. 3 του άρθρου 101 ΣΛΕΕ. Ενδεικτικά παραδείγματα 19
2.1.4.1 Από πλευράς ρυθμιστικού πλαισίου 19
2.1.4.2 Από πλευράς πρακτικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 20
2.2 Έλλειψη και απόπειρα απόδοσης ορισμού της εναρμονισμένης πρακτικής 21
2.2.1 Διάσταση απόψεων 21
2.2.2 Σωρευτική ύπαρξη αντικειμενικού και υποκειμενικού κριτηρίου 22
2.2.3 Ενδεικτικά παραδείγματα 22
3. Παράλληλη συμπεριφορά 24
3.1 Διάκριση από τη (σιωπηρή) εναρμονισμένη πρακτική 24
3.2 Παραδείγματα παράλληλης συμπεριφοράς 27
3.2.1 Ευρωπαϊκή έννομη τάξη 27
3.2.1.1 Υπόθεση Zinc Producer Group 27
3.2.1.2 Υπόθεση Dyestuffs 28
3.2.1.3 Υπόθεση Suiker Unie 29
3.2.1.4 Υπόθεση Woodpulp 29
3.2.2 Εθνική έννομη τάξη – ενδεικτικές περιπτώσεις 30
3.2.2.1 Υπόθεση «αρτοποιοί Φωκίδας» 30
3.2.2.2 Υπόθεση «βενζινοπώλες Άρτας» 31
3.2.2.3 Υπόθεση «ΙΑΤΑ» 32
4. Διευκολυντικές πρακτικές ή πρακτικές διευκόλυνσης (facilitating practices) 35
4.1 Είδη πρακτικών διευκόλυνσης και σκοπός αυτών 35
4.2 Η ανταλλαγή πληροφοριών ως διευκολυντική πρακτική ή πρακτική διευκόλυνσης 37
4.2.1 Μορφές ανταλλαγής πληροφοριών - κρισιμότητα του περιεχομένου 37
4.2.2 Υποθετικό παράδειγμα 39
4.2.3 Το παράδειγμα της Wood Pulp 41
5. Η δομή της αγοράς 43
6. Η αξιολόγηση της συμφωνίας ή εναρμονισμένης πρακτικής μέσω θεώρησης (και) των αποτελεσμάτων της 44
7. Η φύση των συναντήσεων μεταξύ ανταγωνιστών 45
7.1 Το παράδειγμα των συναντήσεων στο ξενοδοχείο Sofitel [απόφαση υπ’ αριθμ. 277/IV/2005 της Ελληνικής Επιτροπής Ανταγωνισμού] 45
7.2 Ο συντονισμός των επτά αλυσίδων σούπερ μάρκετ κατά τις επίμαχες συναντήσεις ως περίπτωση αντιανταγωνιστικής συμφωνίας ή εναρμονισμένης πρακτικής 49
8. Η σημασία των εγγράφων: Πλήρωση του κριτηρίου της ελάχιστης (minimum) αμοιβαίας επαφής – Η συνήθεια των συναντήσεων σε ξενοδοχεία 50
8.1 Παραδείγματα 50
8.1.1 Η περίπτωση των ανακοινώσεων για τις συναντήσεις στο ξενοδοχείο Sofitel 50
8.1.2 Η περίπτωση ΙΑΤΑ 51
8.1.3 Η περίπτωση των επιστολών στην υπόθεση εταιριών security 52
8.1.4 Η συνάντηση στο ξενοδοχείο «Ιλισσός» στην περίπτωση διαγωνισμού δημοπράτησης δημόσιου έργου του Νομού Φθιώτιδας («5ο Λύκειο Λαμίας (Τμ. Α1 και Β)») (ως προς το σκέλος των εταιριών που συμμετείχαν επιτυχώς στη διαδικασία διευθέτησης) 56
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥΣ
1. Έννοια της επιχείρησης, έννοια της ενώσεως επιχειρήσεων και έννοια της ενώσεως ενώσεων επιχειρήσεων 59
1.1 Έννοια της επιχείρησης – Λειτουργικό κριτήριο 59
1.2 Ζητήματα ευθύνης κατά την αξιολόγηση της σχέσης μητρικής – θυγατρικής επιχείρησης 65
1.3 Έννοια της ένωσης επιχειρήσεων 67
1.3.1 Ομάδα φυσικών ή νομικών προσώπων που δραστηριοποιείται σε συγκεκριμένο κλάδο 67
1.3.2 Η χρησιμοποίηση ένωσης επιχειρήσεων ως «άλλοθι» για την ανάληψη αντιανταγωνιστικών δραστηριοτήτων 68
1.3.3 Μη αναγκαία η ανάληψη οικονομικής δράσης εκ μέρους της ένωσης για την υπαγωγή της στο άρθρο 101 ΣΛΕΕ και στο άρθρο 1 του Ν 3959/2011 – Το παράδειγμα των Οδοντιατρικών Συλλόγων και η σχετική νομολογία 69
1.3.4 Η απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών για το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος 75
1.3.5 Το παράδειγμα της βρετανικής αρχής ανταγωνισμού σε αντίστοιχη περίπτωση: η υπόθεση της ένωσης οφθαλμοχειρουργών 75
1.4 Έννοια της ένωσης ενώσεων επιχειρήσεων 76
1.4.1 Αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων 76
1.4.1.1 Υπόθεση «Verband» 76
1.4.1.2 Υπόθεση «Fenex» 77
1.4.1.3 Υποθέσεις UK «Agricultural Tractor Registration Exchange» και «BNIC»: Το ζήτημα των διακριτών επαφών 77
1.4.1.4 Αλλαγή πλεύσης από το ΔΕΚ: Από την υπόθεση «Heintz van Landewyck» στην υπόθεση «Wood Pulp» 78
1.4.1.5 Υπόθεση «Cement»: «Σταθμός» ως προς το ζήτημα των διακριτών επαφών 78
1.4.1.6 Υπόθεση «ΣΕΣΜΕ» - Συνάφεια με την υπόθεση «Finnboard» 80
1.4.1.7 Υπόθεση «Publisher’s Association»: υπεροχή των αποτελεσματικοτήτων έναντι του περιορισμού του ανταγωνισμού 81
1.4.1.8 Υπόθεση «FEG and TU» - Αντιδιαστολή προς την υπόθεση «Sofitel» 82
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄
Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΤΑΞΥ ΚΑΡΤΕΛ ΚΑΙ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ – ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ – ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ (ΟΙ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ AUDATEX and FOCUS BARI/MRB)
1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 85
2. Υπόθεση Audatex: Η υπ’ αρ. 640/2017 απόφαση της ΕΑ (Ολομ.) και η κατά πλειοψηφία μη διαπίστωση παράβασης κατόπιν αναπομπής της υπόθεσης από το Διοικητικό Εφετείο Αθηνών 87
3. Υπόθεση FOCUS BARI/MRB (διαγωνισμός της ΑΕΜΑΡ): Η υπ’ αρ. 620/2015 απόφαση της ΕΑ (Τμ.) και η διαπίστωση παράβασης 91
4. Αποτίμηση των περιπτώσεων AUDATEX ΕΛΛΑΣ and FOCUS BARI/MRB με αναγωγή στο γενικότερο πλαίσιο των συμφωνιών οριζόντιας συνεργασίας 97
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄
ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΙΣΘΗΤΟΥ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΕΝΔΟΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ
1. Συμφωνίες ήσσονος σημασίας: Μη αισθητός περιορισμός του ανταγωνισμού 99
1.1 H εξέλιξη της αρχής de minimis – Απομάκρυνση από το συνδυασμό του κριτηρίου του ουσιώδους περιορισμού του ανταγωνισμού με τον επηρεασμό του ενδοκοινοτικού εμπορίου 99
1.1.1 Ποιοτικό κριτήριο 99
1.1.2 Στροφή προς το ποσοτικό κριτήριο 100
1.2 Η ισχύουσα Ανακοίνωση: Διαφορά αισθητού περιορισμού του ανταγωνισμού και αισθητής επίδρασης στο διακοινοτικό εμπόριο 100
1.2.1 Μη προστασία των συμφωνιών ήσσονος σημασίας, όταν αυτές περιλαμβάνουν ιδιαίτερα σοβαρούς περιορισμούς 100
1.2.2 Δυνατότητα εφαρμογής της αρχής de minimis παρά την εμπλοκή οικονομικά ισχυρών επιχειρήσεων στην υπό κρίση συμφωνία 102
1.2.3 Περισσότερες οι πιθανότητες ουσιώδους περιορισμού του ανταγωνισμού σε περιπτώσεις οριζόντιων συμφωνιών 103
1.2.4 Η χρήση του κριτηρίου de minimis σε εθνικό επίπεδο 104
2. Επηρεασμός του ενδοενωσιακού εμπορίου 105
2.1 Άρθρο 3 παρ. 1 του Κανονισμού 1/2003 – παρ. 4 των Κατευθυντήριων γραμμών για την έννοια του επηρεασμού του εμπορίου 105
2.2 Αd hoc εκτίμηση του επηρεασμού του ενδοκοινοτικού εμπορίου 106
2.3 Το (προς αποφυγήν) παράδειγμα των αποφάσεων του Διοικητικού Εφετείου στην υπόθεση Sofitel 107
2.4 Αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων, συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές που καλύπτουν ολόκληρο το έδαφος κράτους μέλους 109
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΙΕΙΚΕΙΑΣ (LENIENCY)
1.1 Ιστορική αναδρομή 111
1.2 Ισχύον πλαίσιο, μετά τη θέση σε ισχύ του Ν 4886/2022 112
1.2.1 Εισαγωγική διάταξη 112
1.2.2 Προσθήκη ουσιαστικών διατάξεων 113
1.2.2.1 Προγράμματα επιεικούς μεταχείρισης για μυστικές συμπράξεις 113
1.2.2.2 Γενικές προϋποθέσεις για την επιεική μεταχείριση 115
1.2.2.3 Απαλλαγή από τα πρόστιμα 116
1.2.2.4 Μείωση των προστίμων 117
1.2.2.5 Αριθμός προτεραιότητας 118
1.2.2.6 Υποβολή συνοπτικής αίτησης 119
1.2.2.7 Οικειοθελής ομολογία προ της εξέτασης με προσκόμιση αποδεικτικών στοιχείων 121
2. Τα νέα δεδομένα για το άρθρο 44 του Ν 3959/2011, μετά την τροποποίηση με το άρθρο 48 του Ν 4886/2022 122
2.1 Εισαγωγικές παρατηρήσεις 122
2.2 Η παρ. 3Α του άρθρου 44 του Ν 3959/2011, μετά τη θέση σε ισχύ του Ν 4886/2022 123
2.3 Η παρ. 3Β του άρθρου 44 του Ν 3959/2011, μετά τη θέση σε ισχύ του Ν 4886/2022 127
2.4 Η παρ. 3Γ του άρθρου 44 του Ν 3959/2011, μετά τη θέση σε ισχύ του Ν 4886/2022 129
3. Η εφαρμογή του «διλήμματος των φυλακισμένων» στα προγράμματα επιείκειας 136
4. Στόχος του προγράμματος επιείκειας 137
5. Ασφάλεια δικαίου και προβλεψιμότητα 141
6. To ζήτημα της συλλογικής δεσπόζουσας θέσης 142
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ
ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗ (SETTLEMENT) – ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ Α) ΓΕΝΙΚΑ and Β) ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΑΔΙΚΟΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΞΙΩΣΗΣ ΤΡΙΤΩΝ (Ν 4529/2018) ΣΕ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΚΑΙ ΜΕ ΤΟ ΘΕΣΜΟ ΤΗΣ ΕΠΙΕΙΚΕΙΑΣ (LENIENCY) – ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΚΑΙΟ ΣΕ ΔΙΕΛΚΥΝΣΤΙΝΔΑ ΜΕ ΤΟ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ;
1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 145
2. Η διευθέτηση υπό το πρίσμα του Ν 3959/2011 – Δογματική οριοθέτηση 146
3. Η διαδικασία των διμερών συσκέψεων ως jus cogens 147
4. Το εύρος της διακριτικής ευχέρειας του Εισηγητή κατά τη διάρκεια των διμερών συσκέψεων 150
5. Αποδεικτικά στοιχεία σε φάκελο αρχής ανταγωνισμού – Η διευθέτηση και η επιείκεια ως στοιχείο εξαίρεσης 153
5.1 Εισαγωγικές παρατηρήσεις – Γενικό πλαίσιο 153
5.2 Οι παρ. 5 έως 7 του άρθρου 6 του Ν 4529/2018 ως ρυθμιστικές παρεκκλίσεις από την κοινοποίηση αποδεικτικών στοιχείων 155
5.3 Η παρ. 1 του άρθρου 7 του Ν 4529/2018 και οι επιβαλλόμενοι περιορισμοί στη χρήση αποδεικτικών στοιχείων στο φάκελο αρχής ανταγωνισμού 157
6. Η έννοια/το ζήτημα της «ασυλίας» στην ευρωπαϊκή και στην εθνική έννομη τάξη υπό το πρίσμα του Ν 4529/2018 159
7. H «ασυλία» υπό το πρίσμα του Ν 3959/2011, μετά τη θέση σε ισχύ του Ν 4886/2022, ως απαλλαγή από ποινικές κυρώσεις και άλλες διοικητικές συνέπειες 161
8. Επιείκεια διευθέτηση αγωγές αποζημίωσης = μέγιστη αποτελεσματικότητα των κανόνων του ελεύθερου ανταγωνισμού 164
9. Ταυτόχρονη υπαγωγή σε Επιείκεια και Διευθέτηση 164
10. Διαφορετικό ζήτημα η ομολογία διά της διευθέτησης και διαφορετικό ζήτημα η ανάληψη δεσμεύσεων 165
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ΄
H MEΘOΔOΣ YΠOΛOΓIΣMOY ΚΑΙ TO YΨOΣ TOY EΠIBAΛΛOMENOY ΠPOΣTIMOY
1. Η ρύθμιση του άρθρου 25Β του Ν 3959/2011, ως ισχύει και η Ανακοίνωση της Ελληνικής Επιτροπής Ανταγωνισμού για τον υπολογισμό των προστίμων 167
1.1 Ρυθμιστικό πλαίσιο 167
1.2 Υπολογισμός βασικού ποσού 172
1.3 Εκτίμηση επιβαρυντικών και ελαφρυντικών περιστάσεων 173
2. Οι Κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον υπολογισμό των προστίμων σε περίπτωση παραβάσεων 175
2.1 Διαφοροποίηση από τις Κατευθυντήριες του 1998 175
2.2 Αξιολόγηση της παρ. 31 των ευρωπαϊκών κατευθυντήριων γραμμών σε συνάρτηση με τη ρύθμιση του άρθρου 25Β παρ. 1 εδ. 4 του Ν 3959/2011, ως ισχύει (ήτοι μετά τη θέση σε ισχύ του Ν 4886/2022) 176
2.3 Μη πρόβλεψη από τον Κανονισμό 1/2003 περί δυνατότητας αυστηρότερων ρυθμίσεων στο εθνικό δίκαιο για (καρτελικές) συμπράξεις 176
2.4 Διττός ο χαρακτήρας της επιβολής προστίμου 178
3. Ανάγκη εφαρμογής της αρχής της αναλογικότητας σε συνδυασμό με κατά περίπτωση αξιολόγηση 180
4. Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων αντι-ανταγωνιστικών συμπράξεων τύπου καρτέλ για την επιμέτρηση προστίμων 182
4.1 Το ρυθμιστικό πεδίο 182
4.2 Ενωσιακή προσέγγιση 183
4.2.1 Το ζήτημα του αντίκτυπου στην αγορά 183
4.2.2 Κατηγοριοποίηση παραβάσεων 184
4.4.3 Απόρριψη της επιχειρηματολογίας για έλλειψη αντίκτυπου στην αγορά από Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά την ενωσιακή νομολογία 185
5. Εθνική προσέγγιση 186
5.1 Δείγμα διαφοροποίησης της εθνικής αρχής ανταγωνισμού ως προς το ζήτημα των αντι-ανταγωνιστικών αποτελεσμάτων – Πρακτική της ΕΑ – Το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο μετά τη θέση ισχύ του Ν 4886/2022 186
5.2 Ανακοίνωση της ΕΑ αναφορικά με το εύρος των ακαθάριστων εσόδων από προϊόντα ή υπηρεσίες που καθορίζουν το βασικό ποσό προστίμου σε περίπτωση παράβασης των άρθρων 1, 2 και 2α του Ν 703/77 και 81, 82 ΣυνΕΚ [ήδη άρθρων 1, 2 του Ν 3959/2011 και 101, 102 ΣΛΕΕ] 188
6. Το ζήτημα της αδυναμίας πληρωμής επιβληθέντος προστίμου 191
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η΄
ΕΛΕΓΧΟΣ (DAWN RAID) ΣΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ – ΔΥΝΗΤΙΚΩΣ ΑΝΑΚΥΠΤΟΝΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
1. Δυνατότητες επιβολής προστίμου λόγω παρεμπόδισης ελέγχου – Το ενωσιακό παράδειγμα 201
1.1 Η επιβολή προστίμου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην εταιρία Ε.ΟΝ για την καταστροφή σφραγίδας κατά τη διάρκεια έρευνας και η επιβεβαίωση της ορθότητας της απόφασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το Γενικό Δικαστήριο (Τ-141/08) 201
1.2 Η εθνική ρύθμιση 205
2. Το ζήτημα της προστατευόμενης αλληλογραφίας ανάμεσα σε δικηγόρους και πελάτες (Legal Professional Privilege) 207
2.1 Παράδειγμα: Η υπόθεση ΑΚΖΟ ΝΟΒΕL 207
2.2 Το ιστορικό προηγούμενο: Οι αποφάσεις AM and S και Hilti 208
2.3 Η απόφαση ΑΚΖΟ 209
2.3.1 Ο ειδικός χαρακτήρας της αρχής της προστασίας του απορρήτου της επικοινωνίας μεταξύ δικηγόρων και πελατών 209
2.3.2 Θεμελιώδης αρχή η προστασία των δικαιωμάτων άμυνας 210
2.3.3 Οι παρελκυστικές τακτικές αξιολογούμενες υπό το πρίσμα είτε του άρθρου 23 παρ. 1 του Κανονισμού 1/2003 είτε ως επιβαρυντικές περιστάσεις 210
2.3.4 Η σημασία της έννοιας του ανεξάρτητου δικηγόρου οριζόμενης κατά τρόπο αρνητικό σύμφωνα με την ενωσιακή νομολογία – Στενή ερμηνεία 211
3. Εθνική έννομη τάξη 212
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 215
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 221
ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 233
ΠΡΟΛΟΓΟΣ IX
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Έννοια του ανταγωνισμού 1
2. Στενή και ευρεία εννοιολογική οριοθέτηση της πολιτικής ανταγωνισμού 3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄
ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ - ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΡΑΞΗΣ (ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ Ή ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΜΕΝΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ)
1. Αποτελεσματικός ανταγωνισμός versus αντιανταγωνιστική συμφωνία ή εναρμονισμένη πρακτική 7
1.1 Ρυθμιστικό πλαίσιο 7
1.2 Αντικείμενο προστασίας 9
2. Η αναζήτηση συμφωνίας ή εναρμονισμένης πρακτικής 12
2.1 Η ευκολία αναζήτησης συμφωνίας σε αντιδιαστολή προς τη δυσκολία εντοπισμού εναρμονισμένων πρακτικών 12
2.1.1 Αναζήτηση συμφωνίας 12
2.1.2 Αναζήτηση εναρμονισμένων πρακτικών 15
2.1.3 Παράδειγμα απλής παράλληλης συμπεριφοράς 18
2.1.4 Περιθώρια εφαρμογής της παρ. 3 του άρθρου 101 ΣΛΕΕ. Ενδεικτικά παραδείγματα 19
2.1.4.1 Από πλευράς ρυθμιστικού πλαισίου 19
2.1.4.2 Από πλευράς πρακτικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 20
2.2 Έλλειψη και απόπειρα απόδοσης ορισμού της εναρμονισμένης πρακτικής 21
2.2.1 Διάσταση απόψεων 21
2.2.2 Σωρευτική ύπαρξη αντικειμενικού και υποκειμενικού κριτηρίου 22
2.2.3 Ενδεικτικά παραδείγματα 22
3. Παράλληλη συμπεριφορά 24
3.1 Διάκριση από τη (σιωπηρή) εναρμονισμένη πρακτική 24
3.2 Παραδείγματα παράλληλης συμπεριφοράς 27
3.2.1 Ευρωπαϊκή έννομη τάξη 27
3.2.1.1 Υπόθεση Zinc Producer Group 27
3.2.1.2 Υπόθεση Dyestuffs 28
3.2.1.3 Υπόθεση Suiker Unie 29
3.2.1.4 Υπόθεση Woodpulp 29
3.2.2 Εθνική έννομη τάξη – ενδεικτικές περιπτώσεις 30
3.2.2.1 Υπόθεση «αρτοποιοί Φωκίδας» 30
3.2.2.2 Υπόθεση «βενζινοπώλες Άρτας» 31
3.2.2.3 Υπόθεση «ΙΑΤΑ» 32
4. Διευκολυντικές πρακτικές ή πρακτικές διευκόλυνσης (facilitating practices) 35
4.1 Είδη πρακτικών διευκόλυνσης και σκοπός αυτών 35
4.2 Η ανταλλαγή πληροφοριών ως διευκολυντική πρακτική ή πρακτική διευκόλυνσης 37
4.2.1 Μορφές ανταλλαγής πληροφοριών - κρισιμότητα του περιεχομένου 37
4.2.2 Υποθετικό παράδειγμα 39
4.2.3 Το παράδειγμα της Wood Pulp 41
5. Η δομή της αγοράς 43
6. Η αξιολόγηση της συμφωνίας ή εναρμονισμένης πρακτικής μέσω θεώρησης (και) των αποτελεσμάτων της 44
7. Η φύση των συναντήσεων μεταξύ ανταγωνιστών 45
7.1 Το παράδειγμα των συναντήσεων στο ξενοδοχείο Sofitel [απόφαση υπ’ αριθμ. 277/IV/2005 της Ελληνικής Επιτροπής Ανταγωνισμού] 45
7.2 Ο συντονισμός των επτά αλυσίδων σούπερ μάρκετ κατά τις επίμαχες συναντήσεις ως περίπτωση αντιανταγωνιστικής συμφωνίας ή εναρμονισμένης πρακτικής 49
8. Η σημασία των εγγράφων: Πλήρωση του κριτηρίου της ελάχιστης (minimum) αμοιβαίας επαφής – Η συνήθεια των συναντήσεων σε ξενοδοχεία 50
8.1 Παραδείγματα 50
8.1.1 Η περίπτωση των ανακοινώσεων για τις συναντήσεις στο ξενοδοχείο Sofitel 50
8.1.2 Η περίπτωση ΙΑΤΑ 51
8.1.3 Η περίπτωση των επιστολών στην υπόθεση εταιριών security 52
8.1.4 Η συνάντηση στο ξενοδοχείο «Ιλισσός» στην περίπτωση διαγωνισμού δημοπράτησης δημόσιου έργου του Νομού Φθιώτιδας («5ο Λύκειο Λαμίας (Τμ. Α1 και Β)») (ως προς το σκέλος των εταιριών που συμμετείχαν επιτυχώς στη διαδικασία διευθέτησης) 56
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥΣ
1. Έννοια της επιχείρησης, έννοια της ενώσεως επιχειρήσεων και έννοια της ενώσεως ενώσεων επιχειρήσεων 59
1.1 Έννοια της επιχείρησης – Λειτουργικό κριτήριο 59
1.2 Ζητήματα ευθύνης κατά την αξιολόγηση της σχέσης μητρικής – θυγατρικής επιχείρησης 65
1.3 Έννοια της ένωσης επιχειρήσεων 67
1.3.1 Ομάδα φυσικών ή νομικών προσώπων που δραστηριοποιείται σε συγκεκριμένο κλάδο 67
1.3.2 Η χρησιμοποίηση ένωσης επιχειρήσεων ως «άλλοθι» για την ανάληψη αντιανταγωνιστικών δραστηριοτήτων 68
1.3.3 Μη αναγκαία η ανάληψη οικονομικής δράσης εκ μέρους της ένωσης για την υπαγωγή της στο άρθρο 101 ΣΛΕΕ και στο άρθρο 1 του Ν 3959/2011 – Το παράδειγμα των Οδοντιατρικών Συλλόγων και η σχετική νομολογία 69
1.3.4 Η απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών για το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος 75
1.3.5 Το παράδειγμα της βρετανικής αρχής ανταγωνισμού σε αντίστοιχη περίπτωση: η υπόθεση της ένωσης οφθαλμοχειρουργών 75
1.4 Έννοια της ένωσης ενώσεων επιχειρήσεων 76
1.4.1 Αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων 76
1.4.1.1 Υπόθεση «Verband» 76
1.4.1.2 Υπόθεση «Fenex» 77
1.4.1.3 Υποθέσεις UK «Agricultural Tractor Registration Exchange» και «BNIC»: Το ζήτημα των διακριτών επαφών 77
1.4.1.4 Αλλαγή πλεύσης από το ΔΕΚ: Από την υπόθεση «Heintz van Landewyck» στην υπόθεση «Wood Pulp» 78
1.4.1.5 Υπόθεση «Cement»: «Σταθμός» ως προς το ζήτημα των διακριτών επαφών 78
1.4.1.6 Υπόθεση «ΣΕΣΜΕ» - Συνάφεια με την υπόθεση «Finnboard» 80
1.4.1.7 Υπόθεση «Publisher’s Association»: υπεροχή των αποτελεσματικοτήτων έναντι του περιορισμού του ανταγωνισμού 81
1.4.1.8 Υπόθεση «FEG and TU» - Αντιδιαστολή προς την υπόθεση «Sofitel» 82
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄
Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΤΑΞΥ ΚΑΡΤΕΛ ΚΑΙ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ – ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ – ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ (ΟΙ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ AUDATEX and FOCUS BARI/MRB)
1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 85
2. Υπόθεση Audatex: Η υπ’ αρ. 640/2017 απόφαση της ΕΑ (Ολομ.) και η κατά πλειοψηφία μη διαπίστωση παράβασης κατόπιν αναπομπής της υπόθεσης από το Διοικητικό Εφετείο Αθηνών 87
3. Υπόθεση FOCUS BARI/MRB (διαγωνισμός της ΑΕΜΑΡ): Η υπ’ αρ. 620/2015 απόφαση της ΕΑ (Τμ.) και η διαπίστωση παράβασης 91
4. Αποτίμηση των περιπτώσεων AUDATEX ΕΛΛΑΣ and FOCUS BARI/MRB με αναγωγή στο γενικότερο πλαίσιο των συμφωνιών οριζόντιας συνεργασίας 97
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄
ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΙΣΘΗΤΟΥ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΕΝΔΟΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ
1. Συμφωνίες ήσσονος σημασίας: Μη αισθητός περιορισμός του ανταγωνισμού 99
1.1 H εξέλιξη της αρχής de minimis – Απομάκρυνση από το συνδυασμό του κριτηρίου του ουσιώδους περιορισμού του ανταγωνισμού με τον επηρεασμό του ενδοκοινοτικού εμπορίου 99
1.1.1 Ποιοτικό κριτήριο 99
1.1.2 Στροφή προς το ποσοτικό κριτήριο 100
1.2 Η ισχύουσα Ανακοίνωση: Διαφορά αισθητού περιορισμού του ανταγωνισμού και αισθητής επίδρασης στο διακοινοτικό εμπόριο 100
1.2.1 Μη προστασία των συμφωνιών ήσσονος σημασίας, όταν αυτές περιλαμβάνουν ιδιαίτερα σοβαρούς περιορισμούς 100
1.2.2 Δυνατότητα εφαρμογής της αρχής de minimis παρά την εμπλοκή οικονομικά ισχυρών επιχειρήσεων στην υπό κρίση συμφωνία 102
1.2.3 Περισσότερες οι πιθανότητες ουσιώδους περιορισμού του ανταγωνισμού σε περιπτώσεις οριζόντιων συμφωνιών 103
1.2.4 Η χρήση του κριτηρίου de minimis σε εθνικό επίπεδο 104
2. Επηρεασμός του ενδοενωσιακού εμπορίου 105
2.1 Άρθρο 3 παρ. 1 του Κανονισμού 1/2003 – παρ. 4 των Κατευθυντήριων γραμμών για την έννοια του επηρεασμού του εμπορίου 105
2.2 Αd hoc εκτίμηση του επηρεασμού του ενδοκοινοτικού εμπορίου 106
2.3 Το (προς αποφυγήν) παράδειγμα των αποφάσεων του Διοικητικού Εφετείου στην υπόθεση Sofitel 107
2.4 Αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων, συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές που καλύπτουν ολόκληρο το έδαφος κράτους μέλους 109
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΙΕΙΚΕΙΑΣ (LENIENCY)
1.1 Ιστορική αναδρομή 111
1.2 Ισχύον πλαίσιο, μετά τη θέση σε ισχύ του Ν 4886/2022 112
1.2.1 Εισαγωγική διάταξη 112
1.2.2 Προσθήκη ουσιαστικών διατάξεων 113
1.2.2.1 Προγράμματα επιεικούς μεταχείρισης για μυστικές συμπράξεις 113
1.2.2.2 Γενικές προϋποθέσεις για την επιεική μεταχείριση 115
1.2.2.3 Απαλλαγή από τα πρόστιμα 116
1.2.2.4 Μείωση των προστίμων 117
1.2.2.5 Αριθμός προτεραιότητας 118
1.2.2.6 Υποβολή συνοπτικής αίτησης 119
1.2.2.7 Οικειοθελής ομολογία προ της εξέτασης με προσκόμιση αποδεικτικών στοιχείων 121
2. Τα νέα δεδομένα για το άρθρο 44 του Ν 3959/2011, μετά την τροποποίηση με το άρθρο 48 του Ν 4886/2022 122
2.1 Εισαγωγικές παρατηρήσεις 122
2.2 Η παρ. 3Α του άρθρου 44 του Ν 3959/2011, μετά τη θέση σε ισχύ του Ν 4886/2022 123
2.3 Η παρ. 3Β του άρθρου 44 του Ν 3959/2011, μετά τη θέση σε ισχύ του Ν 4886/2022 127
2.4 Η παρ. 3Γ του άρθρου 44 του Ν 3959/2011, μετά τη θέση σε ισχύ του Ν 4886/2022 129
3. Η εφαρμογή του «διλήμματος των φυλακισμένων» στα προγράμματα επιείκειας 136
4. Στόχος του προγράμματος επιείκειας 137
5. Ασφάλεια δικαίου και προβλεψιμότητα 141
6. To ζήτημα της συλλογικής δεσπόζουσας θέσης 142
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ
ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗ (SETTLEMENT) – ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ Α) ΓΕΝΙΚΑ and Β) ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΑΔΙΚΟΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΞΙΩΣΗΣ ΤΡΙΤΩΝ (Ν 4529/2018) ΣΕ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΚΑΙ ΜΕ ΤΟ ΘΕΣΜΟ ΤΗΣ ΕΠΙΕΙΚΕΙΑΣ (LENIENCY) – ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΚΑΙΟ ΣΕ ΔΙΕΛΚΥΝΣΤΙΝΔΑ ΜΕ ΤΟ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ;
1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 145
2. Η διευθέτηση υπό το πρίσμα του Ν 3959/2011 – Δογματική οριοθέτηση 146
3. Η διαδικασία των διμερών συσκέψεων ως jus cogens 147
4. Το εύρος της διακριτικής ευχέρειας του Εισηγητή κατά τη διάρκεια των διμερών συσκέψεων 150
5. Αποδεικτικά στοιχεία σε φάκελο αρχής ανταγωνισμού – Η διευθέτηση και η επιείκεια ως στοιχείο εξαίρεσης 153
5.1 Εισαγωγικές παρατηρήσεις – Γενικό πλαίσιο 153
5.2 Οι παρ. 5 έως 7 του άρθρου 6 του Ν 4529/2018 ως ρυθμιστικές παρεκκλίσεις από την κοινοποίηση αποδεικτικών στοιχείων 155
5.3 Η παρ. 1 του άρθρου 7 του Ν 4529/2018 και οι επιβαλλόμενοι περιορισμοί στη χρήση αποδεικτικών στοιχείων στο φάκελο αρχής ανταγωνισμού 157
6. Η έννοια/το ζήτημα της «ασυλίας» στην ευρωπαϊκή και στην εθνική έννομη τάξη υπό το πρίσμα του Ν 4529/2018 159
7. H «ασυλία» υπό το πρίσμα του Ν 3959/2011, μετά τη θέση σε ισχύ του Ν 4886/2022, ως απαλλαγή από ποινικές κυρώσεις και άλλες διοικητικές συνέπειες 161
8. Επιείκεια διευθέτηση αγωγές αποζημίωσης = μέγιστη αποτελεσματικότητα των κανόνων του ελεύθερου ανταγωνισμού 164
9. Ταυτόχρονη υπαγωγή σε Επιείκεια και Διευθέτηση 164
10. Διαφορετικό ζήτημα η ομολογία διά της διευθέτησης και διαφορετικό ζήτημα η ανάληψη δεσμεύσεων 165
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ΄
H MEΘOΔOΣ YΠOΛOΓIΣMOY ΚΑΙ TO YΨOΣ TOY EΠIBAΛΛOMENOY ΠPOΣTIMOY
1. Η ρύθμιση του άρθρου 25Β του Ν 3959/2011, ως ισχύει και η Ανακοίνωση της Ελληνικής Επιτροπής Ανταγωνισμού για τον υπολογισμό των προστίμων 167
1.1 Ρυθμιστικό πλαίσιο 167
1.2 Υπολογισμός βασικού ποσού 172
1.3 Εκτίμηση επιβαρυντικών και ελαφρυντικών περιστάσεων 173
2. Οι Κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον υπολογισμό των προστίμων σε περίπτωση παραβάσεων 175
2.1 Διαφοροποίηση από τις Κατευθυντήριες του 1998 175
2.2 Αξιολόγηση της παρ. 31 των ευρωπαϊκών κατευθυντήριων γραμμών σε συνάρτηση με τη ρύθμιση του άρθρου 25Β παρ. 1 εδ. 4 του Ν 3959/2011, ως ισχύει (ήτοι μετά τη θέση σε ισχύ του Ν 4886/2022) 176
2.3 Μη πρόβλεψη από τον Κανονισμό 1/2003 περί δυνατότητας αυστηρότερων ρυθμίσεων στο εθνικό δίκαιο για (καρτελικές) συμπράξεις 176
2.4 Διττός ο χαρακτήρας της επιβολής προστίμου 178
3. Ανάγκη εφαρμογής της αρχής της αναλογικότητας σε συνδυασμό με κατά περίπτωση αξιολόγηση 180
4. Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων αντι-ανταγωνιστικών συμπράξεων τύπου καρτέλ για την επιμέτρηση προστίμων 182
4.1 Το ρυθμιστικό πεδίο 182
4.2 Ενωσιακή προσέγγιση 183
4.2.1 Το ζήτημα του αντίκτυπου στην αγορά 183
4.2.2 Κατηγοριοποίηση παραβάσεων 184
4.4.3 Απόρριψη της επιχειρηματολογίας για έλλειψη αντίκτυπου στην αγορά από Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά την ενωσιακή νομολογία 185
5. Εθνική προσέγγιση 186
5.1 Δείγμα διαφοροποίησης της εθνικής αρχής ανταγωνισμού ως προς το ζήτημα των αντι-ανταγωνιστικών αποτελεσμάτων – Πρακτική της ΕΑ – Το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο μετά τη θέση ισχύ του Ν 4886/2022 186
5.2 Ανακοίνωση της ΕΑ αναφορικά με το εύρος των ακαθάριστων εσόδων από προϊόντα ή υπηρεσίες που καθορίζουν το βασικό ποσό προστίμου σε περίπτωση παράβασης των άρθρων 1, 2 και 2α του Ν 703/77 και 81, 82 ΣυνΕΚ [ήδη άρθρων 1, 2 του Ν 3959/2011 και 101, 102 ΣΛΕΕ] 188
6. Το ζήτημα της αδυναμίας πληρωμής επιβληθέντος προστίμου 191
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η΄
ΕΛΕΓΧΟΣ (DAWN RAID) ΣΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ – ΔΥΝΗΤΙΚΩΣ ΑΝΑΚΥΠΤΟΝΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
1. Δυνατότητες επιβολής προστίμου λόγω παρεμπόδισης ελέγχου – Το ενωσιακό παράδειγμα 201
1.1 Η επιβολή προστίμου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην εταιρία Ε.ΟΝ για την καταστροφή σφραγίδας κατά τη διάρκεια έρευνας και η επιβεβαίωση της ορθότητας της απόφασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το Γενικό Δικαστήριο (Τ-141/08) 201
1.2 Η εθνική ρύθμιση 205
2. Το ζήτημα της προστατευόμενης αλληλογραφίας ανάμεσα σε δικηγόρους και πελάτες (Legal Professional Privilege) 207
2.1 Παράδειγμα: Η υπόθεση ΑΚΖΟ ΝΟΒΕL 207
2.2 Το ιστορικό προηγούμενο: Οι αποφάσεις AM and S και Hilti 208
2.3 Η απόφαση ΑΚΖΟ 209
2.3.1 Ο ειδικός χαρακτήρας της αρχής της προστασίας του απορρήτου της επικοινωνίας μεταξύ δικηγόρων και πελατών 209
2.3.2 Θεμελιώδης αρχή η προστασία των δικαιωμάτων άμυνας 210
2.3.3 Οι παρελκυστικές τακτικές αξιολογούμενες υπό το πρίσμα είτε του άρθρου 23 παρ. 1 του Κανονισμού 1/2003 είτε ως επιβαρυντικές περιστάσεις 210
2.3.4 Η σημασία της έννοιας του ανεξάρτητου δικηγόρου οριζόμενης κατά τρόπο αρνητικό σύμφωνα με την ενωσιακή νομολογία – Στενή ερμηνεία 211
3. Εθνική έννομη τάξη 212
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 215
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 221
ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 233
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
