Τα ποιήματα

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ξέρω πολλά για 'κείνον. Ηταν στενός φίλος, πατρικός -βραδιές πολλές και συζητήσεις ατέλειωτες με τον Ρένο. Θυμάμαι που 'ρχονταν να μας δει, κ' εμάς, τα «παιδιά», στο μέσα δωμάτιο με τα γραφεία μας, σκυμμένους συνήθως πάνω από Αρχαίους ή Λατίνους, για το Πανεπιστήμιο, κ' έριχνε μια πεταχτή ματιά, έχοντας πάντα ένα πείραγμα έτοιμο, δυο στίχους σκωπτικούς -αν μάλιστα τύχαινε να 'χαν σχέση τα διαβάσματά μας με Ιστορία και δη σπαρτιατική, έσπευδε απρόσκλητος να προσθέσει γλαφυρά κι όσα τα επίσημα συγγράμματα παρέλειπαν...

Ν' αρχίσω λοιπόν να λέω πως ήτανε Μανιάτης. Και παθιασμένος με τον τόπο του -ώς το τέλος. Γήινος καθεαυτό. Και κυνηγός και ψαράς. Κι αυτά τον κράταγαν στερεότερα απ' τη δικηγορία, που την άσκησε ωστόσο φιλότιμα επί δεκαετίες. Ομως ο νούς του ήταν πάντα στ' ανοιχτά. Στα χώματα και τους ανέμους της πατρίδας του. Στα κύματα που σπάν' άγρια στις ακτές, και τ' αναπλήρωνε τα πρώτα χρόνια της εφηβείας και της νιότης του με τους αχούς του λιμανιού -στον Πειραιά, όπου έβγαλε το Γυμνάσιο. Διάβαζε πολύ Ιστορία, έγραψε κ' ένα ιστορικό μυθιστόρημα, το «Βασιλιά Κλεομένη», που πολύ το αγάπαγε, μα πιο πολύ απ' όλα τα γραφτά και τα δικόγραφα και τα χαρτιά, νομίζω πως του άρεσε να δολώνει παραγάδι και να τρέχει νύχτα να το ρίξει και χάραμα να το μαζέψει... Γήινος από επιλογή -σ' ένα σπιτάκι καταφύγιο, τα καλοκαίρια, στη Χαραχιά, μια παραλία έρημη της Λακωνίας, είμαι βέβαιος πως αν του στήναν φάρο εκεί, θα 'μενε πάντα φαροφύλακας, χωρίς ποτέ να νοσταλγήσει την Αθήνα.

Είχε ένα έμφυτο στιχουργικό ταλέντο, που φαίνεται κυρίως στα σατιρικά-σαρκαστικά της πραγματικότητας ποιήματά του, που έχουν μια πρωτότυπη κριτική χροιά, ανοίγοντας ένα νέο δρόμο σύγχρονης «πολιτικής» ποίησης: όχι «στρατευμένης»! Αντίθετα: του ανθρώπου που γελάει χωρίς να ξεγελιέται και χωρίς να εντάσσεται.



ΟΙ ΝΗΠΙΟΙ


Φύγαν οι Ελληνες.

Απέσυραν Αριστοτέλη, Πλάτωνα, σκηνές και πλοία...

Στο πόδι τους, κάτω απ' τα τείχη:

ο Εγελος, ο Μαρξ, η γραφειοκρατία.

Κ' οι νήπιοι περιμένουνε

να πέσει η Τροία...



Τ' ότι επηρεάστηκε στα πρώτα του βήματα απ' το λυρισμό του συντοπίτη του, του Βρεττάκου, όπως κι ότι τον άγγιξε βαθιά ο ιστορικός στοχασμός του Καβάφη το διαπιστώνει ο αναγνώστης με την πρώτη ματιά. Πολλά τα ποιήματά του μ' ευαγγελικές αφορμές -μα σύμβολική μονάχα διάσταση λάβαιναν στο νού του όλ' αυτά, γιατί δεν πίστεψε ποτέ σε θεούς και σε θρησκείες.

Αν όμως κάτι θα 'πρεπε πρωτίστως κανείς να του επαινέσει, είν' η ειλικρίνεια της ματιάς του. Οι στίχοι του αντανακλούν την καρδιά του. Ελεγε αυτό που αισθανόταν, σαν να μιλούσε στα ζώα, στη θάλασσα, στις όλο αφτιά ερημιές των Βριλησσίων όπου ζούσε. Δεν παρίστανε το «συγγραφέα» -απλώς κατέγραφε την αλήθεια του.

Δεν είν' όμως δικαιότερο ν' αφήσουμε απ' τα γραφτά του να κριθεί; Κι αν τίποτα δεν ξέραμε για τον Ζερβό τον ίδιο, μήπως θ' άλλαζε η κρίση μας; Κι όλα όσα θα πρόσθετε κανείς, θα βελτίωναν άραγε την κατανόησή μας; Για τόσους και τόσους άγνωστους της αρχαίας λ.χ. ποίησης μειώνεται η εκτίμησή μας, επειδή δεν είναι τίποτε γνωστό για τις γήινες αγωνίες τους; Αρα; Αρα σε μιαν εξίσωση όπου ένας Χ είτε προστίθεται είτε αφαιρείται, το εξαγόμενο δεν επηρεάζεται, ο Χ αυτός δεν έχει μηδενική αξία; Μηδενική αξία όλα τα βιογραφικά, οι περιοδολογήσεις, οι αναλύσεις, οι κατατάξεις σε πρώτη, δεύτερη, νιοστή μεταπολεμική, μεσοπολεμική, ή αντιπολεμική γενιά, της «αμφισβήτησης» ή της «μεταμοντέρνας» συγκατάβασης;.. Ναι! Μηδενικά αρνητική, αν έχει κάτι να πει ο δημιουργός, και μηδενικά θετική, αν δεν έχει!..



Ποιος ήταν, το λέει καθαρά στο τελευταίο του ποίημα, που χαράχτηκε και στον τάφο του, όπως παράδοξα κι αδόκητα το 'χε προείδει:



ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΤΑΦΗ



Ενθάδε κείται ο ποιητής Ζερβός

γρήγορος, που του άρεσε να φαίνεται αργός,

στίχων γυμνών, θητών και πελταστών αρχός,

αετός στο ξέφωτο, στο λίγο φως ασβός,

αυλιάς στο πέλαγος, στα ξέβαθα σαργός,

δήλος στα άδηλα, στα δήλα μυστικός,

στους πρώτους έσχατος, στους έσχατους εμπρός,

τώρα άνεμος είναι στα κατάρτια της Αργώς...



Στη ζωή λοιπόν αυτός! Στην αντίπερα όχθη πάντα, μοναχός, με τους λίγους, τους ηττημένους και μαζί ελεύθερους!

Η γη των νικημένων είναι γη μου...

έγραφε σε κάποιο απ' τα πρώτα του ποιήματα, πολύ νέος ακόμα. Κι αλλού:

...ζητώντας [] μάταια να βρείς δυο ληστές μαζί να σταυρωθείτε...

Με μια σπάνια λακωνικότητα στις μελαγχολικές του διαπιστώσεις, και με γραφή απαλλασσόμενη ολοένα από τα περιττά, σε ποιήματα μονόστιχα, δίστιχα ή τετράστιχα, έντονα υπαινικτικά, μαρτυρεί:



ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ

Η φωνή του σκοτώθηκε σε συλλαλητήρια ιδεών.



ΟΙ ΒΡΟΧΕΣ ΤΟΥ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ

Τι να προσμένουμε απ' τις βροχές του Σεπτεμβρίου εμείς που, λίγο πριν, τόσο την άνοιξη αγαπήσαμε;



Ο ΓΕΝΝΑΙΟΣ


Πόσο γενναίος θα αισθανόμουν

αν πίσω από την πλάτη μου βρισκόμουν...



Ο Τάσος Ζερβός έλεγε πως ήθελε να ζήσει σαν γερο-πλάτανος... μα η μοίρα δεν του 'κανε αυτή τη χάρη. Εφυγε στα 60 του, «πάνω που είχε ανακαλύψει καινούργια φλέβα, απ' όπου μόλις άρχιζε ν' αντλεί λάλον ύδωρ», καθώς εύστοχα έγραψε κάπου ο Τάσος Ρούσσος -κι αυτό το διαπιστώνει κανείς από την ωριμότητα των τελευταίων συλλογών του, όπου μοιάζει να 'χει βρει τη δικιά του πλέον φωνή με σιγουριά κι αυτοπεποίθηση, μακριά από κάθε ξένη επίδραση.



Η ΔΕΚΑΤΗ



Τότε που ήταν αξεχέρσωτος ο νους του

και πάλευε με το τσαπί και το ξινάρι,

Θεέ μου, τι στίχους είχε πάρει

στις αγριλιές του λογισμού του...

Τότε που πάλευε ν' ανάψει τη φωτιά

και δούλευε με λάδι το λυχνάρι,

Θεέ μου, ποιος έφτανε, στο τρέξιμο, στη χάρη

του νου του την αποκοτιά...

Τώρα τον έχουν πια ηλεκτροδοτήσει. Τα δάνεια κάτι,

κάτι τα τρακτέρ... Φυτείες έχουν γίνει οι λογισμοί!

-Τους στίχους; Πρώτους, πρώτους τους έφαγε η δεκάτη,

οι τόκοι, οι εισπράκτορες και οι λογαριασμοί...



Στη δημιουργία του ήτανε σεμνός. Εμεινε πάντα έξω από κλίκες ποιητικές, μακριά από λογοτεχνικές ματαιοδοξίες, αδιάφορος για υστεροφημίες. Ομολογούσε -πράγμα σπάνιο για ποιητές, που δύσκολα συνήθως μπορούν ν' αυτοκριθούν και ν' αυτολογοκριθούν!- πως: «20 ποιήματα θα μείνουν, κι αυτά τα θεωρώ υπεραρκετά».

Σ' όλο του το έργο βρίσκονται διάσπαρτοι στίχοι ωραίοι και δυνατοί, που δικαιολογούν τη μόνιμη τακτική της Ανθολογίας Αποστολίδη (που είχε απ' το '70 εκτιμήσει τον Ζερβό), να επιλέγει και ν' ανθολογεί ακόμα κι αποσπασματικά, αναδεικνύοντας μάλιστα, μέσω της κριτικής αυτής τακτικής, στιγμές άξιες πολλών ποιητών, που αλλιώς θα 'χαν χαθεί μες στον κυκεώνα της γραφής. Ο ίδιος άλλωστε χαρακτήριζε αμείλικτα τα ποιήματα σ' ένα δίστιχό του:

Νεκροταφεία πραγμάτων, ανθρώπων και ιδεών,

που σπάνια, εδώ κ' εκεί, όμορφος σταυρός εξέχει...

Ο Ζερβός δεν ήταν «μεγάλος» ποιητής. Θα γέλαγε με τέτοιο χαρακτηρισμό του. Αλλωστε στην εποχή μας, όπου όλοι βαφτίζονται «μεγάλοι», θα του άρεσε να μείνει εκτός... Ηταν ένας προικισμένος τεχνίτης και μια φωνή με ποιότητες, που τους άξιζε περισσότερη προσοχή απο κείνην που του επιφύλαξαν οι ψευδο-επαίοντες των πνευματικών κυκλωμάτων.

Η προσεγμένη και καλαίσθητη συνολική έκδοση, τόσο στοργικά φροντισμένη απ' τους δικούς του που τον αγαπούσαν, και μ' ένα κατατοπιστικό επίμετρο του φίλου του Αγγελου Παρθένη, αποκαθιστά εν μέρει, έστω και μετά θάνατον, το άδικο.



ΣΤΑΝΤΗΣ Ρ. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 25/06/2004