Η Ελλάδα του Τάκη Τλούπα

Ναι, αυτό έψαχνε ο Τάκης Τλούπας, με τη φωτογραφική μηχανή του, να βρει την αλήθεια, που πολλές φορές περνάει από δίπλα μας και μεις δεν την παίρνουμε χαμπάρι. Εκείνος την έβλεπε. Όπου και να ήταν, την έβλεπε. Ήταν ένας αλάνθαστος κυνηγός της "αλήθειας". Ήξερε που να τη βρει, πώς να την πλησιάσει και, χωρίς αυτή να τον παίρνει μυρωδιά, αυτός "τσακ" τη φωτογράφιζε. Κι όταν μιλάω για "αλήθειες" δεν εννοώ του "λόγου το αληθές" που λέει και το απολυτίκιο. Ο Τάκης κυνηγούσε και φωτογράφιζε τις "αλήθειες" της ζωής, που τις έβρισκε στη φύση, στα ανθρώπινα πρόσωπα, τα κουρασμένα και τα χαρούμενα, τα περίεργα και τα πονεμένα. Και στα πρόσωπα αυτά είχε τον τρόπο να ξεπερνάει τα σχήματα και τη σάρκα και να πιάνει το άπιαστο. Θα πω και θα φανεί παράξενο αυτό που θα πω: ο Τλούπας από ένα πονεμένο πρόσωπο δε φωτογράφιζε το πρόσωπο αλλά τον πόνο. Όπως από ένα κομμένο και καμένο από τον κεραυνό δέντρο έπιανε τον κεραυνό, κι αυτόν φωτογράφιζε. Αυτόν που εμείς δεν τον βλέπαμε. Μα τις "αλήθειες" δεν τις αναζητούσε στα πρόσωπα μονάχα. Τις έψαχνε και τις έβρισκε παντού: στα λουλούδια, στους ποταμούς και στις λίμνες, στα ηλιοβασιλέματα, στους πελαργούς του κάμπου, στα σπίτια και στους δρόμους. Τις έψαχνε και τις έβρισκε στις λαϊκές αγορές, στα παζάρια, στα γλέντια και στις κηδείες, στο θέρος, στα λιοτρίβια και στις ντριστέλες, στις στάνες και στα χωράφια. [...] (Γιώργος Χ. Χουρμουζιάδης)





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Τάκης Τλούπας έκανε την εμφάνισή του ως φωτογράφος στις αρχές της δεκαετίας του 1940 όταν με μια μικρή φωτογραφική μηχανή ξεκίνησε να αποτυπώνει τοπία και όψεις της Λάρισας, της γενέθλιας πόλης του. H πρώτη του επαφή με τη φωτογραφία ήταν το 1936, όταν σε ηλικία 16 ετών άρχισε να συμμετέχει σε αναβάσεις του Ορειβατικού Συλλόγου Λάρισας. Σε αυτές τις εκδρομές, όπως ο ίδιος γράφει, «... γνώρισα ανθρώπους που είχαν φωτογραφική μηχανή». H φωτογραφία από τότε έγινε η μόνιμη ασχολία του, με την οποία ανέπτυξε μια γόνιμη σχέση που κράτησε ως τον θάνατό του το 2003.

H παρουσία του Τλούπα έγινε συνώνυμη με την καταγραφή του τοπίου και του τρόπου ζωής των κατοίκων της ελληνικής υπαίθρου και ειδικότερα της θεσσαλικής γης. Το σύνολο του έργου του δημοσιεύεται τώρα σε ένα λεύκωμα με τίτλο «H Ελλάδα του Τάκη Τλούπα», που χωρίζεται στις ενότητες «Περιβάλλον-φύση», «Δομημένος χώρος», «H ανθρώπινη μορφή», «Αγροτικές εργασίες», «Καθημερινή ζωή», «Αγορά-επαγγέλματα», «Μοναστικές στιγμές» και «Κοινωνική ζωή».

Οι φωτογραφίες της έκδοσης καλύπτουν την περίοδο 1940-1980, μια περίοδο στην οποία διαδραματίστηκαν ίσως από τα σημαντικότερα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα που καθόρισαν την εξέλιξη του τόπου. Τίποτε όμως απ' όλα αυτά δεν αντικατοπτρίζεται στο έργο του Τλούπα, που μοιάζει να στρέφεται μακριά από τους θορύβους των κοινωνικών ταραχών και τους απόηχους της Ιστορίας. Τίποτε δεν ταράζει την ήρεμη καθημερινότητα των ανθρώπων που ζουν σε πλήρη αρμονία με το περιβάλλον και τους γύρω τους. Οι φωτογραφίες του αποκαλύπτουν την πίστη του προς τις κατεστημένες αλήθειες, αρνούμενος να συμπορευτεί με την καινούργια μετασχηματιζόμενη κοινωνία που αναδύεται.

Ο Τλούπας ανήκει στη γενιά των «κλασικών» φωτογράφων - μαζί με τον Μελετζή και τον Μπαλάφα - αλλά, ενώ ακολουθεί την ίδια θεματολογία με αυτούς, οι εικόνες του είναι στο σύνολό τους πιο «αντικειμενικές», καταγράφουν τις συνθήκες της καθημερινότητας με σαφήνεια και απλότητα, σε αντίθεση με την «ηρωικότητα» των ανθρώπων και των χώρων του Μελετζή και τη συναισθηματική εμπλοκή του Μπαλάφα.

Αντιμέτωπος κανείς με αυτές τις φωτογραφίες μπορεί να ακολουθήσει το νήμα και τη σκέψη του φωτογράφου, να εκτιμήσει τις προθέσεις του και τις επιλογές του. Οι αναφορές του στις καλύβες στις όχθες της λίμνης Κάρλας, στις πολλαπλές δυνατότητες του θεσσαλικού κάμπου, στη δράση των απλών μεροκαματιάρηδων επιβεβαιώνουν την αγάπη και την πεποίθησή του για τις αξίες και τον πλούτο της γης του, τον καθημερινό αγώνα του ανθρώπου.

Ορισμένες φωτογραφίες από τη φύση και τα τοπία αποτελούν εξαιρετικά δείγματα καλαίσθητων λήψεων, λυρικής διάθεσης, στις οποίες επικρατεί μαζί με την αρμονία και την τάξη μια ήρεμη ονειρική ατμόσφαιρα: χιονισμένες βουνοκορφές στο Περτούλι και στον Κίσαβο, ρομαντικές όψεις του ποταμού Πηνειού, δένδρα και πουλιά, αφρισμένα κύματα. Στην πραγματικότητα ο Τλούπας, περισσότερο απ' όλους τους φωτογράφους της εποχής του, εκφράζει με τέτοιον παλμό τον θαυμασμό και την κατάπληξή του για τη φύση.

Σίγουρα πρόκειται για ένα ενδιαφέρον και από πολλές απόψεις σημαντικό πολυτελές και εξαιρετικά τυπωμένο λεύκωμα, που όμως εμπεριέχει έναν ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό φωτογραφιών (γύρω στις 400). Γνωρίζοντας ότι η επιλογή ενός συγκεκριμένου υλικού είναι μέρος της πρότασης του επιμελητή ή του εκδότη για την αποτίμηση του έργου του φωτογράφου, θα περιμέναμε μια πιο επικεντρωμένη πρόταση για το συγκεκριμένο υλικό.

Είναι ακόμη αναγκαίο να τονιστεί η απουσία ενός κειμένου αξιολόγησης και ερμηνείας του έργου, καθότι τα κείμενα του λαρισαίου δημοσιογράφου Αντώνη Καρκαγιάννη και του καθηγητή της Προϊστορικής Αρχαιολογίας Γιώργου Χουρμουζιάδη φωτίζουν ενδιαφέρουσες πτυχές της ζωής του Τλούπα, αλλά δεν τοποθετούν τον φωτογράφο σε ένα ευρύτερο φωτογραφικό πλαίσιο.

H διαπίστωση αυτή δεν λειτουργεί ως στοιχείο αρνητικό για την έκδοση, ούτε και μειώνει την αξία του έργου του φωτογράφου, αλλά απεναντίας προτείνεται ως μια ανάγκη που επιτάσσει περαιτέρω αναζήτηση μιας εκ βαθέων μελέτης διαφορετικών όψεων της ελληνικής φωτογραφίας και μια τοποθέτηση του Τλούπα εκεί που καλλιτεχνικά ανήκει.



Νίνα Κασσιανού (ερευνήτρια φωτογραφικών αρχείων)

Το ΒΗΜΑ, 12/06/2005