Η διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών προς την Ελλάδα

Στη σύγχρονη ελληνική ιστορία από το 1945 έως σήμερα υπάρχει ένα μόνο ζήτημα στο οποίο συνέπεσαν και συμπίπτουν επί της αρχής οι θέσεις όλων των πολιτικών κομμάτων: Η διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών συνεπεία των δύο Παγκοσμίων Πολέμων. Η εμπειρία της γερμανικής Κατοχής υπήρξε τόσο συγκλονιστική για την ελληνική κοινωνία, ώστε επί 75 χρόνια καμία ελληνική κυβέρνηση από την ημέρα της απελευθέρωσης έως τις μέρες μας δεν έχει απεμπολήσει έστω και μία παράμετρο των ελληνικών αξιώσεων. Στο παρελθόν, ελληνικές κυβερνήσεις διεκδίκησαν
και έλαβαν ένα –πολύ περιορισμένο– τμήμα των γερμανικών οφειλών. Όμως, η ασύμμετρη οικονομική ισχύς Γερμανίας και Ελλάδας, σε συνδυασμό με τις ευρύτερες γεωπολιτικές συγκυρίες, συνέβαλε στη μη ανάληψη ουσιαστικής πρωτοβουλίας για
συστηματική οργάνωση της διεκδίκησης των ελληνικών αξιώσεων, καθώς αυτές προσέκρουαν σταθερά στη γερμανική άρνηση για συζήτηση.
Ο συγγραφέας μελέτησε 100.000 σελίδες υπηρεσιακών εγγράφων από το Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, αλλά και από γερμανικά αρχεία. Από το υλικό αυτό, επιλογή του οποίου δημοσιεύεται για πρώτη φορά στο Παράρτημα του βιβλίου, συντίθεται η εικόνα των επιμέρους φάσεων διεκδίκησης
του τρίπτυχου αποζημιώσεων-επανορθώσεων-αποδόσεων, των προσπαθειών των ελληνικών κυβερνήσεων αλλά και των αδυναμιών τους, έναντι ενός πρώην ηττημένου εχθρού που αναπάντεχα προέκυψε –οικονομικά ισχυρός– σύμμαχος. Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα συνέβαλε στην οικονομική και άρα και κοινωνική
ανάκαμψη της Δυτικής Γερμανίας, συμφωνώντας στην αναβολή ρύθμισης του ζητήματος των γερμανικών οφειλών το 1953, όταν το 1990 έφτασε το πλήρωμα του χρόνου, η ενωμένη πια Γερμανία επιδίωξε με τεχνάσματα να αποφύγει τις συνέπειες των νομικών ευθυνών της.
Είναι όμως δυνατόν μια τραυματισμένη σχέση να στηριχθεί σε νέες, στέρεες βάσεις, εάν το κράτος που ευθύνεται για ανείπωτη βία σε βάρος των πολιτών ενός άλλου κράτους, καταστροφή του παραγωγικού του ιστού, λεηλασίες και εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους επιλέγει την κατάθεση στεφάνων και την εκφώνηση λόγων αναγνώρισης της ηθικής ευθύνης του, αρνείται όμως την καταβολή υλικής αποζημίωσης για όσα προκάλεσε;

Παραθέτοντας τα πραγματικά ιστορικά δεδομένα γύρω από το θέμα, ο συγγραφέας επιδιώκει να συνδράμει τον ειλικρινή διάλογο μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας.
Ταυτόχρονα, η μελέτη αυτή αποτελεί μία παραίνεση προς το Βερολίνο να αντιληφθεί το μέγεθος του τραύματος που προκάλεσε στην ελληνική κοινωνία ο συνδυασμός της βιαιότητας της γερμανικής Κατοχής και της άρνησης για ειλικρινή αντιμετώπιση του ζητήματος των πολεμικών οφειλών από τη μεταπολεμική Γερμανία.

ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ

Ευχαριστίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xi
Αντί προλόγου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Ι. Εισαγωγή: Οι συνέπειες στην ελληνική οικονομία των απαιτήσεων
της Γερμανίας ως Κατοχικής Δύναμης μέσα από ενδεικτικές μαρτυρίες
πρωταγωνιστών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
ΙΙ. Το ζήτημα των πολεμικών οφειλών ως προς την Ομοσπονδιακή
Δημοκρατία της Γερμανίας (BRD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
A. Συνδιάσκεψη Επανορθώσεων των Παρισίων (1945) . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1. Προκαταρκτικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
i. Προεργασία από ελληνικής πλευράς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
ii. Η Ελλάδα στη Συνδιάσκεψη Επανορθώσεων . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2. Ο Διασυμμαχικός Οργανισμός Επανορθώσεων – IARA . . . . . . . . . 44
i. Η ελληνική Αντιπροσωπεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
ii. Κατηγορία Β΄ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
α. Βιομηχανικό υλικό και πλοία για την Ελλάδα . . . . . . . . . . . 46
β. Υψικάμινος και υλικό για την ίδρυση
βιομηχανίας χάλυβα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
γ. Ολοκλήρωση της διανομής υλικού της Κατηγορίας Β΄ . . . . . 53
iii. Κατηγορία Α΄ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
α. Γερμανικά περιουσιακά στοιχεία στην Ελλάδα . . . . . . . . . . . 54
β. Γερμανικά περιουσιακά στοιχεία σε ουδέτερες
και σε τρίτες χώρες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
1. Σουηδία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
2. Ιταλία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
γ. Πλεονάσματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
iv. Απόδοση νομισματικού χρυσού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Β. Συμφωνία περί εξωτερικών γερμανικών χρεών
(Λονδίνο, 27 Φεβρουαρίου 1953) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
1. Η Διάσκεψη του Λονδίνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
2. Γερμανικά χρέη από δεδικασμένες αποζημιώσεις προς Έλληνες
ιδιώτες για ζημίες της περιόδου ουδετερότητας της Ελλάδας κατά
τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
i. Άρνηση της γερμανικής πλευράς να προσέλθει
σε διαπραγμάτευση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
ii. Η προσφυγή στο Διαιτητικό Δικαστήριο της Συμφωνίας
του Λονδίνου για τα εξωτερικά γερμανικά χρέη . . . . . . . . . . . . 134
iii. Οι διαπραγματεύσεις σε εκτέλεση της απόφασης
του Διαιτητικού Δικαστηρίου του Κόμπλεντς . . . . . . . . . . . . . . . 136
iv. Αποτίμηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Γ. Αποδόσεις και αποζημιώσεις για διαρπαγέντα περιουσιακά
στοιχεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
1. Το Ομοσπονδιακό Γραφείο Εξωτερικών Επανορθώσεων . . . . . . . . 148
2. Η αποζημίωση για τα εμπορικά καπνά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
3. Η αποζημίωση των Ελλήνων Ισραηλιτών για τη διαρπαγή
των περιουσιακών στοιχείων τους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Δ. Σύμβαση περί παροχών υπέρ Ελλήνων υπηκόων θιγέντων υπό
εθνικοσοσιαλιστικών μέτρων διώξεως . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
1. Η σύμπραξη των Δυτικοευρωπαίων Συμμάχων . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
2. Διαπραγματεύσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
3. Η Σύμβαση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
4. Κύρωση της Σύμβασης και διανομή του ποσού . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
5. Η περίπτωση των Ελλήνων Ισραηλιτών που εγκατέλειψαν
την Ελλάδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
ΙΙΙ. Το ζήτημα των πολεμικών οφειλών ως προς τη Γερμανική
Λαϊκή Δημοκρατία (DDR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
ΙV. Το Κατοχικό Δάνειο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
V. Η επανένωση της Γερμανίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Α. Η πρώτη επίσημη ελληνική κρούση κατά τη συνάντηση των Υπουργών
Εξωτερικών Σαμαρά – Genscher (Απρίλιος 1991) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
Β. Η δεύτερη επίσημη ελληνική κρούση: η Ρηματική Διακοίνωση
(Νοέμβριος 1995) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
Γ. Μετά το 1995 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
Παρέκβαση: Το φάντασμα του Max Merten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
VI. Αποτίμηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Α. Η στάση των ελληνικών Κυβερνήσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
Β. Η στάση των γερμανικών Κυβερνήσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
1. Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
2. Γερμανική Λαϊκή Δημοκρατία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
Γ. Γερμανική επιχειρηματολογία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
Δ. Το Κατοχικό Δάνειο: μια ιδιαίτερη περίπτωση
ιστορικής αναλγησίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
Ε. Καταληκτικά σχόλια και Προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 797