Δαμάζοντας το κτήνος

Μακριά από την επαναστατική έξαρση της νεανικής του ηλικίας, ο Άρης Παυλόπουλος, πετυχημένος σύμβουλος υπουργού και αντισυμβατικός οικογενειάρχης, ζει μια άνετη ζωή στην Αθήνα, κρατώντας κρυφές τις σκοτεινές πλευρές του: την εμμονή στο σεξ και την καταπιεσμένη φιλοδοξία του να αναγνωριστεί ως ποιητής.
Μια ποιητική εκδήλωση αφιερωμένη στο έργο του κι ένα ταξίδι στην Ισπανία, στοιχειωμένο από τον σεξουαλικό συμβολισμό της ταυρομαχίας, θα του δώσουν την ευκαιρία να πραγματοποιήσει όλες τις επιθυμίες του, μέχρι τη στιγμή που αντιλαμβάνεται ότι ένας νεαρός αλήτης τον καταδιώκει στους δρόμους της Αθήνας και γίνεται η σκιά του.





ΚΡΙΤΙΚΗ




Στην Ελλάδα, την αυγή του 21ου αιώνα, οι συγγραφείς μας φαντασιώνουν θηρία και τέρατα. Ενα θηρίο να τρομάζει τη γυναικεία ψυχή, ο K. Γκιμοσούλης. Ενα τέρας να καραδοκεί στην καρδιά της χλιδάτης Αθήνας, ο A. Σταμάτης. Το ατίθασο κτήνος, πραγματικό, φανταστικό, ακόμη και συμβολικό, η E. Σωτηροπούλου, σαγηνευμένη και αυτή από τη φανερή γοητεία της νεόκοπης αθηναϊκής μπουρζουαζίας. Μυθιστορήματα με υπαρξιακές ανησυχίες ή και ψυχολογικά θρίλερ, στηριγμένα σε οικογενειακά μυστικά ή και φροϋδικά απωθημένα, που δείχνουν πως οι συγγραφείς μας αντέχουν στους καινούργιους εκδοτικούς ρυθμούς και δαμάζουν το κτήνος της αγοράς.



Απαγορευμένες επιθυμίες



Γυναίκα ηρωίδα προτιμά ο Γκιμοσούλης, άνδρα, τουλάχιστον ως κεντρικό χαρακτήρα, η Σωτηροπούλου. Και οι δύο, πριν από είκοσι χρόνια, σε ένα, πρωτότυπο για εκείνη την εποχή, αφιέρωμα του περιοδικού «Διαβάζω» στους «νέους λογοτέχνες», έμπνευση του Ηρ. Παπαλέξη, ο οποίος και το είχε επιμεληθεί, απαντούσαν πως το ζητούμενο είναι ο άνθρωπος και ο λόγος του και ότι δεν υπάρχει γυναικεία και αντρική λογοτεχνία. Ωριμοι πλέον πεζογράφοι σήμερα, έχοντας προ πολλού σταματήσει να γράφουν ποίηση, χωρίς ωστόσο να εγκαταλείψουν τη σκέψη της, αποπειρώνται καταβυθίσεις στο ασυνείδητο των ηρώων τους, αναμοχλεύοντας απαγορευμένες επιθυμίες και συναισθήματα.

Με το δέκατο βιβλίο της, η Σωτηροπούλου επιβεβαιώνει τη διαπίστωση, που έχει ήδη γίνει με αφορμή το προηγούμενο μυθιστόρημά της, Ζιγκ-ζαγκ στις νεραντζιές, πως δεν μένει στάσιμη αλλά εξελίσσει τους αφηγηματικούς της τρόπους. Από μια άλλη άποψη, πιθανώς και να κατασταλάζει σε ένα περισσότερο στρωτό ύφος, εγκαταλείποντας τους παλαιότερους πειραματισμούς. Στο πρόσφατο μυθιστόρημά της, το εξαιρετικό απουσιάζει, το παράδοξο ελέγχεται ενώ η τάση για εκζήτηση υποχωρεί. Αυτή τη φορά αφηγείται μια ιστορία με αρχή, μέση και τέλος, έστω και αβέβαιο, ανοικτό σε ποικίλες εκδοχές, όπου η πρόκληση φαίνεται πλέον περιττή.

Κεντρικός ήρωας του βιβλίου ο Πατρινός Αρης Παυλόπουλος, που γιορτάζει τα γενέθλια των πενήντα χρόνων του. Ποιητής και ειδικός σύμβουλος υπουργού, ετοιμάζεται για την εκδήλωση που διοργανώνει προς τιμήν του η Εταιρεία Συγγραφέων. Αρχικά φέρνει στον νου τον Αλέξανδρο Καπάνταη της Φανταστικής περιπέτειας. Το έβδομο και τελευταίο μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Κοτζιά, που εκδόθηκε το 1985 αλλά η υπόθεση τοποθετείται λίγο νωρίτερα, στις 21 Απριλίου του 1983. Συγγραφέας και ανώτερος υπάλληλος υπουργείου, ο Καπάνταης ετοιμάζεται για την τελετή που διοργανώνει προς τιμήν του το υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών. Αγνωστο παραμένει αν ο ήρωας του Κοτζιά επέζησε εκείνης της ιστορικής βραδιάς, όπως μένει μετέωρο και το τέλος του Αρη Παυλόπουλου. Εδώ όμως τελειώνουν οι αντιστοιχίες, ο Αρης δεν είναι ένας «αρνητικός ήρωας» όπως ο Καπάνταης, ούτε προκαλεί θυμηδία. Δεν θα τον χαρακτηρίζαμε ούτε καν αλλοτριωμένο, μόνο υπερβολικά οικείο.

Με ειρωνική διάθεση που δεν εκπίπτει στον σαρκασμό ή τη χλεύη, η Σωτηροπούλου σκιαγραφεί τη σημερινή πολιτική κατάσταση, καθώς στο μυθιστόρημα, γύρω από έναν υπουργό, συνωθούνται «κομματόσκυλα της παλιάς φρουράς» και παρατρεχάμενοι, ενώ γίνεται λόγος για μονάδες σε παραμεθόριες περιοχές και μίζες. Οσα κρύφια συμβαίνουν αιωρούνται ως υπαινιγμοί για την κατάληξη ενός κόμματος, που ξεκίνησε με τριτοκοσμικό προφίλ και σοσιαλιστικά οράματα, και μιας χώρας, όπου όλοι είναι βουτηγμένοι στην απάτη, από τους υψηλά ισταμένους ως τους ζητιάνους. Τριτοπρόσωπη η αφήγηση παρακολουθεί τις σκέψεις του Αρη, που αρέσκεται να θυμάται τον εαυτό του παλαιό αριστεριστή στα φοιτητικά χρόνια της Ρώμης ή και επαναστάτη στη Μεταπολίτευση να σχεδιάζει την καινούργια Ελλάδα. Στις αρχές του '80 βρέθηκε μέσα στα πράγματα και παρέμεινε μη δωροδοκούμενος όχι λόγω ηθικών ενδοιασμών αλλά από «ένστικτο επιβίωσης στη ζούγκλα του Υπουργείου».

Με την ίδια ανάλαφρη ειρωνεία, μόλις έναν τόνο καυστικότερη, η συγγραφέας αποδίδει τον πνευματικό κόσμο της χώρας. Αν το υπουργείο θυμίζει ζούγκλα, η Εταιρεία Συγγραφέων προσομοιάζει σε ζωολογικό κήπο· από τον πρόεδρό της και τους ανερχόμενους αυθάδεις νεαρούς συγγραφείς ως τη χήρα του μόλις αποθανόντος μεγάλου ποιητή, υποβασταζομένη από την ερωμένη του ποιητή. Ο Αρης, σε αντίθεση με τον Αλέξανδρο Καπάνταη, δεν παρουσιάζεται ως παραλογοτέχνης. Ποιητής με ταλέντο, εξάντλησε την ορμή του στους υπουργικούς διαδρόμους. Την τελευταία συλλογή του, Τα τύμπανα της ήττας, την είχε εκδώσει πριν από δώδεκα χρόνια. Λίγες ημέρες πριν από την εκδήλωση θυμάται τις παλιές του φιλοδοξίες και αποφασίζει να δαμάσει το κτήνος της έμπνευσης, γράφοντας το ποίημα που θα του φέρει τον θρίαμβο. H έμπνευση του Αρη πηγάζει από ένα ελαφρώς περιπεπλεγμένο οιδιπόδειο, όπου ανακατεύονται δύο πατρικές φιγούρες, ο σύζυγος και ο εραστής της μητέρας του, κυρίως όμως αναζωπυρώνεται από τη νεαρά ερωμένη του και τα σεξουαλικά τους παιχνίδια, που προϊούσης της ηλικίας επιβάλλεται να γίνονται όλο και πιο ευφάνταστα. Ενώ οι ανασφάλειές του, όπως των περισσοτέρων πενηντάρηδων, καλύπτονται από τη σύζυγο ως οικοδέσποινα της πολυτελούς κατοικίας του. Ενας παρόμοιος ήρωας πρέπει να είναι και ολίγον διανοούμενος. Αν και ως μοναδικό τεκμήριο στοχαστικότητας αναφέρεται, κατ' επανάληψη, η εντρύφηση του Αρη στον Πόπερ.



Ο εραστής της κυρίας



H Σωτηροπούλου αποτυπώνει τρόπους και ήθη των νεόπλουτων της τελευταίας εικοσαετίας, χωρίς να ηθογραφεί. Αλλάζοντας η εστίαση, ζωντανεύουν τα πρόσωπα που περιβάλλουν τον Αρη: H μητέρα του που παρασύρεται στην εικονική πραγματικότητα ενός σίριαλ, ενθυμούμενη τα πατρινά της μεγαλεία, όταν γνώριζε τον έρωτα στην αγκάλη πυργιώτη πλεϊμπόι από πλούσιο σόι σταφιδεμπόρων. H ιταλίδα σύζυγός του, που ως άλλη Λαίδη Τσάτερλι, βρίσκει εραστή σε υποβαθμισμένη γειτονιά της Ομονοίας, ακολουθώντας τον έφηβο γιο της, που σιχαίνεται τα βόρεια προάστια, όπως όλοι οι έφηβοι ήρωες παρόμοιων μυθιστορημάτων. Αλλωστε και στο μυθιστόρημα της Σωτηροπούλου από το περιθώριο ξεπροβάλλει ο άνθρωπος που είναι ικανός να ταρακουνήσει τους εφησυχασμένους. Ακόμη η ερωμένη του, που προσπαθεί να εισέλθει λαθραίως στον λαμπερό κόσμο του φίλου της. Και το σκηνικό συμπληρώνουν οι απαραίτητες, εκ Βορρά, οικιακές βοηθοί, ως είθισται, ευειδείς και μορφωμένες.

Γύρω από ένα οικογενειακό μυστικό μοντάρεται ως θρίλερ το μυθιστόρημα. Εύρημα που επιβάλλει την καταφυγή σε συμπτώσεις ή και λύσεις που δείχνουν μυθοπλαστικά βεβιασμένες. Κατά τα άλλα, η αφήγηση της Σωτηροπούλου διατηρεί τα γνώριμα χαρακτηριστικά της· τις φράσεις που επαναλαμβάνονται ως μοτίβο, την περιγραφή της γενικότερης ατμόσφαιρας, εδώ ανοιξιάτικης σε αντίθεση με τον καλοκαιρινό καύσωνα του προηγούμενου μυθιστορήματος, και, τέλος, τη γλωσσική ελευθεριότητα. Οταν όμως η ποιητική έμπνευση πάλλεται στον ρυθμό της γενετήσιας ορμής, όταν η παραμελημένη σύζυγος συναντά τον βραχύσωμο αλλά ροπαλοφόρο εραστή, τότε το ανδρικό μόριο δεν μπορεί παρά να λέγεται με το τρέχον λαϊκό όνομά του. Συχνά κινηματογραφική, η γραφή δίνει έμφαση στους τόπους· τη χαώδη Αθήνα των βορείων και λοιπών συνοικιών, την Πάτρα, προ παντός εκείνο το ήδη γνωστό από το προηγούμενο μυθιστόρημα παραθαλάσσιο τοπίο, με την Παλιοβούνα της τελευταίας, κορυφαίας σκηνής. Ενώ δανείζεται και σκηνές από ταυρομαχίες και κόμικς, διαβρώνοντας με αλληγορικές διηγήσεις την πραγματικότητα του ποιητή και υπουργικού συμβούλου Αρη Παυλόπουλου.



MAPH ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 30-11-2003