Αχτίδα στο σκοτάδι

Οι ιστορίες της Έρσης Σωτηροπούλου μοιάζουν με κομμάτια μπλουζ όπου οι ήρωες ψάχνουν σαν υπνοβάτες να βρουν το περπωμένο τους. Ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι ατενίζουν τη ματαιότητα της ζωής, αποκαρδιωμένοι ρίχνουν που και που ενήλικο βλέμμα σε παιδικές εικόνες, σχηματίζουν απρόβλεπτα σχέδια, αιχμαλωτίζουν αντί για λέξεις τη σιωπή, αντί για αγάπη τη μοναξιά και μένουν ασάλευτοι λίγο πριν την καταστροφή. Κινούνται σ' αυτόν τον ιδιαίτερο χώρο όπου η ζωή και ο θάνατος, η πραγματικότητα και η φαντασία, το παρελθόν και το μέλλον είναι έννοιες μετέωρες και διόλου ασυμβίβαστες.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Εχω ξαναγράψει πως οι ήρωες της Ερσης Σωτηροπούλου σημαδεύονται από μιαν εγγενή απροσδιοριστία ως προς το τι επιδιώκουν τόσο στον καθημερινό όσο και στο γενικότερο βίο τους. Και η απροσδιοριστία αυτή δεν είναι ακριβώς ασάφεια στόχων, αλλά ούτε και σύγχυση προθέσεων ή προτεραιοτήτων. Μοιάζει περισσότερο με φιλοσοφία ζωής, με μια στάση απέναντι στους ανθρώπους και στα πράγματα, με ένα ορισμένο (για να το πω με διαφορετική διατύπωση) ύφος απέναντι στα γεγονότα τα οποία παρατηρούνται στο περιβάλλον. Τα εγκόσμια συνιστούν για τους πρωταγωνιστές της Σωτηροπούλου μια μάλλον σχετική κατάσταση, με σημασίες οι οποίες όσο κι αν ποικίλλουν δεν γίνεται σε τελευταία ανάλυση παρά να συγκλίνουν στην παραδοχή πως τίποτε δεν μπορεί να εξηγηθεί με τους αυστηρούς κανόνες της λογικής. Και με βάση μια τέτοια παραδοχή, οι ήρωες μπορούν, βεβαίως, να κινηθούν με απείρως μεγαλύτερη ελευθερία και τόλμη από τους διπλανούς τους και να μπλεχτούν σε πολλαπλούς, ορατούς ή αόρατους κινδύνους.



Διασπασμένο σύνολο με εσωτερικό ρυθμό



Στην καινούργια συλλογή διηγημάτων της Σωτηροπούλου, όπου συγκεντρώνονται κομμάτια της δημοσιευμένα μεταξύ 1998 και 2005 σε εφημερίδες, λογοτεχνικά περιοδικά και συλλογικές εκδόσεις, η γραμμή δεν αλλάζει. Η συγγραφέας, ωστόσο, κάνει τώρα κάτι επιπλέον: προσπαθεί (και τα καταφέρνει στις περισσότερες περιπτώσεις μια χαρά) να προσαρμόσει τη δομή και την αρχιτεκτονική της αφήγησής της στην ασυμμετρία και την απροσδιοριστία των ηρώων της. Πώς, όμως, άραγε, είναι δυνατόν να γίνει κάτι τέτοιο; Θα το εξηγήσω όσο πιο γρήγορα μπορώ. Αν η συνείδηση των ηρώων παίρνει τη μορφή μιας σπασμένης επιφάνειας, μιας διακεκομμένης γραμμής ή μιας θαμπωμένης εικόνας, τότε και το αφηγηματικό σχήμα το οποίο τους περιέχει είναι σε θέση να εξελιχθεί ανάλογα, και να παραμείνει από σκοπού εκκρεμές και αόριστο, αλλά με έναν εύγλωττο και σταθερό εσωτερικό ρυθμό.

Σύζυγοι που εγκαταλείφθηκαν αναιτίως από τις γυναίκες τους, κορίτσια που αεροβατούν, μανάδες που καταφεύγουν σ' ένα είδος νευρωτικού ρεμβασμού προκειμένου να υπομείνουν τις κόρες τους, αλλόκοτες παρουσίες, που προκύπτουν από το πουθενά στους δρόμους ή στα ξενοδοχεία μιας μεγαλούπολης, κοπέλες που ετοιμάζονται να προδώσουν τα αγόρια τους, συγγραφείς που λατρεύουν τη μαγειρική και το σεξ, αλλά και υποχρεώνονται να υποστούν τα πιο παράξενα συμβάντα, νεαροί που επί ματαίω προσπαθούν να βρουν ένα στοιχειώδες έστω μοντέλο κοινωνικής προσαρμογής, κυρίες που εξομολογούνται τις ερωτικές τους εμπειρίες στο σκύλο τους, μελαγχολικοί φοιτητές που καταλήγουν τρελοί στα ώριμα χρόνια τους, παιδιά που θέλουν να δυναστεύονται και παιδιά που επιθυμούν να βιαιοπραγούν, μετανάστες που ξαφνικά ζητούν μιαν ονειρική διαφυγή από τα πάντα, άντρες που ανησυχούν γιατί δεν έχουν ποτέ ονειρευτεί ότι είναι νικητές σε κρίσιμους αθλητικούς αγώνες, κατάκοιτοι που θα πέθαιναν για ένα πιάτο ψητό με κρεμμύδια και σβησμένο σε κόκκινο κρασί, ηλικιωμένοι που αποζητούν να κάνουν σκόνη το σύμπαν, νυχτερινοί σαλταδόροι τους οποίους ουδείς ενδιαφέρεται να καταδιώξει, γιοι που πρόθυμα (και με τεράστια ανακούφιση) θα έσπαγαν το κεφάλι τής μάνας τους. Αυτό είναι το μωσαϊκό των ηρώων τής Σωτηροπούλου, που κάποτε περνούν σαν σκιές από μπροστά μας, με μια μισοτελειωμένη χειρονομία ή με ένα αδιόρατο νεύμα, ίσα ίσα να φωτίζονται το σώμα και η παρουσία τους.



Ενας κάπως στραβός κόσμος



Ο κόσμος είναι κάπως στραβός ή ζαβός και όλα όσα μας τριγυρίζουν δεν αποκλείεται κάποια στιγμή να ανοίξουν τρύπες στο νου μας και να αρχίσουν να τον τρώνε συστηματικά. Αυτό είναι το μήνυμα το οποίο ενδεχομένως στέλνουν οι καραβοτσακισμένοι, μισότρελοι, κρυφά παθιασμένοι ή και κατατρομαγμένοι από την πραγματικότητα ήρωες της Σωτηροπούλου. Και χρειάζεται εν προκειμένω να υπογραμμίσω ότι τα περισσότερα από τα πρόσωπά της εμφανίζονται με μιαν αληθινή και εδραία ένταση, η οποία τα καίει πάνω σε σιγανή μα πολύ δυνατή φωτιά, καθώς και με μια μάχιμη και συνάμα απεγνωσμένη πικρία, η οποία ρίχνει ένα ανεπαίσθητα δραματικό πέπλο πάνω στον ψυχισμό τους, αποκαλύπτοντάς τον ωραία μέσα στη γύμνια και την αδυναμία του.

Ξεχωρίζω με άνεση τα κομμάτια «Αερικό στις Βρυξέλλες» (για το μισο-φανταστικό, μισο-φαντασιωτικό κλίμα του), «Ελεύθερο σχέδιο» (για την εικονογράφηση του αργού και αφόρητα πνιγηρού τρόπου με τον οποίο μπορεί να ναρκωθεί μια ερωτική σχέση), «Ο εξολοθρευτής» (για τον γκροτέσκο τόνο της δράσης συνδυασμένο με ορισμένες πολύ λειτουργικές ανατροπές), «Λίγο ροζ στην καρδιά» (για τον δυνατό γλωσσικό ρεαλισμό του, αλλά και για την πολύ προσεκτικά στημένη δραματουργία του -μάλλον το καλύτερο κείμενο της συλλογής), «Φιλιά στον αέρα» (για την πυκνά, αν όχι συναρπαστικά σκιαγραφημένη ψυχοσύνθεση του πρωταγωνιστή), «Θέλεις να παίξουμε;» (για το ζωγράφισμα δύο δαιμόνιων παιδικών χαρακτήρων), «Μ' ακούει κανείς;» (για το απροσδόκητο συνταίριασμα κοινωνικής ηθογραφίας και γραφής του ονείρου ή του παραλόγου), «Αχτίδα στο σκοτάδι» (για τη γενναία απόδοση της σήψης η οποία πνίγει τον ήρωα-αφηγητή), όπως και τα «Μην κλαίς, Μαργαρίτα», «Μπροστά στο παλιό σπίτι» και «Η γυναίκα» -για τη λεπτή ατμόσφαιρα τρόμου που αγκαλιάζει ολόκληρη τη δράση.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η Σωτηροπούλου ξέρει να κερδίζει τον αναγνώστη χάρη στο υπόγειο παιχνίδι το οποίο παίζει με το ανοίκειο, χάρη, με άλλα λόγια, στην τέχνη της να ανεβάζει επί σκηνής φιγούρες τις οποίες μπορούμε να κοιτάξουμε από πολλές μεριές την ώρα που οι ίδιες ήδη παρακολουθούν τον περίγυρό τους με μισό μάτι. Δεν είναι, εννοείται, πολύ εύκολη μια τέτοια δουλειά και ο συγγραφέας ο οποίος την αναλαμβάνει πρέπει να πατά γερά στα πόδια του. Αλλά αυτό ακριβώς συμβαίνει με τη Σωτηροπούλου.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/08/2005