Όψεις και τομές στην τοπική ιστορία της Βέροιας 1924-1974

Η κυρίαρχη πρόθεση στις ΄Οψεις και Τομές στην Τοπική Ιστορία της Βέροιας (1924-1974), συνίσταται στην καταγραφή της Ιστορίας του Τοπικού Tύπου από το 1924 μέχρι το 1974. Τα λόγια και οι πράξεις, δηλαδή, των ανθρώπων των εφημερίδων της Βέροιας, των αδελφών Γούναρη, του Στέφανου Βαφείδη, των μελών της οικογένειας Σμυρλή, του Ιατρόπουλου, του Λεονάρδου, του Γιάγκου Παπαδάκη καθώς και των μεταπολεμικών πρωταγωνιστών της εκδοτικής ιστορίας της πόλης, του Ηλία Νόβα, του Ιωάννη Σπανίδη, του Βάσου Κουτσαντά, του Γιώργου Καλογήρου, των αδελφών Πατσίκα και βεβαίως του Γιώργου Χιονίδη, του ιστορικού της πόλης, σε ένα νέο πλαίσιο ανάγνωσης. Φυσικά, η οργάνωση αυτή θα παραμείνει ημιτελής, όσο ελλείπει μια συνοπτική ιστορία της πολιτικής ζωής της Βέροιας για τον 20ο αιώνα. Μόνο εάν ενταχθούν οι εκδοτικές πρωτοβουλίες, στις πολιτικές αναμετρήσεις της εποχής καθίστανται ευκρινείς η πορεία και οι πολιτικές επιλογές των πρωταγωνιστών.
«Όποιος αποπειράται να συρρικνώσει τον ιστορικό σε ρόλο δικαστή υπεραπλουστεύει και καθιστά ελλιπέστερη την ιστοριογραφική γνώση». Ο ερευνητής και ο ιστορικός δεν είναι δικαστής που θέτει τις πράξεις και τις επιλογές των ανθρώπων στο μικροσκόπιο και τη ζυγαριά. Το κατεξοχήν έργο του είναι να ανασυστήσει το κλίμα της εποχής, την πνευματική ατμόσφαιρα, που οδήγησε τους ανθρώπους στη μία ή στην άλλη επιλογή.
Επόμενη συνοδευτική σκέψη ήταν η άποψη πως η Τοπική Ιστορία καθίσταται περισσότερο λειτουργική εφόσον εντάσσεται στη γενικότερη ιστοριογραφική αφήγηση. Η νεότερη ιστορία της Βέροιας οφείλει να εντάσσεται στην ιστορία ευρύτερων περιοχών όπως της Θεσσαλονίκης ή πόλεων της Δυτικής Μακεδονίας με τις οποίες η Βέροια διέτρεξε κοινές πορείες στο άμεσο ιστορικό παρελθόν. Η επαφή με την τοπική ιστορία είναι περισσότερο επιτακτική σήμερα για να γνωρίσει ο κάτοικος της πόλης την πολιτισμική ιδιαιτερότητα του
Παράλληλα, η επισήμανση καίριων ιδεολογικών ζητημάτων του Μεσοπολέμου αποτέλεσε αφορμή για να ερευνηθούν ζητήματα όπως η πολιτισμική ετερογένεια της πόλης (Εβραίοι, Βλάχοι, Πρόσφυγες, κ.λπ), η όσμωση των πολιτικών κομμάτων κατά την προμεταξική περίοδο, ο αντικομουνισμός, καθώς και η αποτύπωση της αίσθησης που είχαν για την ίδια την Βέροια εξέχοντα μέλη της κοινωνικής elite. Στη μελέτη για τη δράση της οργάνωσης “Εθνική Ένωσις «Η ΕΛΛΑΣ»”, κατέστη φανερό πως η πόλη τότε ενίσχυε τις στενές πολιτικές σχέσεις με κύκλους της Θεσσαλονίκης. Από την άλλη μεριά, ήταν αισθητή η έλλειψη στοιχειωδών υποδομών που επέτρεπαν καλές συνθήκες διαβίωσης στην πόλη.
Επόμενος κομβικός ιστορικός χρόνος, που αποτέλεσε κριτήριο για την εξέλιξη τόσο των εφημερίδων όσο και των ιδεολογικών αγώνων στη πόλη, ήταν η περίοδος 1940-1950 και ειδικότερα ο εμφύλιος. Η αίσθηση αυτή δεν προέρχεται από εξαντλητική μελέτη των ερευνών για την ιστορία της περιόδου στη Βέροια, πως η ιστοριογραφική αφήγηση για την περίοδο αυτή στην πόλη δεν έχει φωτίσει πλήρως τη ψυχική συντριβή, την αγωνία των απλών ανθρώπων για την αλληλοσφαγή. Το 2004, με τη γνωστή διαμάχη των ιστορικών για τα ζητήματα σχετικά με την αφήγηση του εμφυλίου πολέμου, συζητήθηκε εκτενώς για το πότε άρχισε και πότε τελείωσε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα. Ειδικότερα, η επιλογή για την αρχή του εμφυλίου πολέμου υποδεικνύει έμμεσα και το ερμηνευτικό σχήμα που διαλέγει κάθε ιστορικός. Για παράδειγμα, αν η αρχή του εμφυλίου τοποθετηθεί το 1943-44, ο ιστορικός πιθανόν να υιοθετεί το ερμηνευτικό σχήμα των τριών γύρων (Κατοχή, Δεκεμβριανά, στρατιωτική αναμέτρηση 1946-49).
Η συλλογή του Μιχάλη Αδαμίδη στα ΓΑΚ- Αρχεία Ν. Ημαθίας περιλαμβάνει πολλά τεκμήρια για την περίοδο αυτή και τις ιδιαίτερες διαμάχες στην πόλη. Οι ιδιόχειρες ημερολογιακές καταγραφές του συλλέκτη έδωσαν απάντηση στο ερώτημα του πως αισθάνονταν οι άνθρωποι στην προοπτική να ξεκινήσει ένας εμφύλιος μετά την απελευθέρωση.
"Κάθε φορά που πέφτει στα χέρια μου η προκήρυξη με τα χειρόγραφα σχόλια του συλλέκτη, στα οποία περιγράφει τα συναισθήματα του για την κατοχή και τις συγκρούσεις μεταξύ των Ελλήνων, νιώθω, -αφηγείται ο συγγραφέας- την ίδια ισχυρή συγκίνηση, τόσο για τα ίδια τα σχόλια όσο και για την πάλλουσα συνείδηση που διαλέγεται με το παρόν. Για τη συνείδηση του συλλέκτη που αντιλαμβάνεται την αξία της διάσωσης των τεκμηρίων του εφήμερου. Στο πίσω μέρος μιας προκήρυξης της ΕΟΝ για την κήρυξη του πολέμου του 1940 διασώζονται χειρόγραφα, τα παρακάτω σχόλια του συλλέκτη,

Βράδυ 12/4/1944
Κακομοίρα Ελλάδα
πότε θα βρης την γαλήνη
σου πότε; Τα γράφω αυτά
ένα βράδυ την 12ην Απριλίου 1944
που εδώ και λίγες μέρες βρισκόμεθα
στα πρόθυρα μίας εμφυλίου συρράξεως
αλοίμονον «τι μέλει γενέσθαι» αλοίμονον
πότε θα έρθη εκείνη η ποθητή ώρα
που οι καμπάνες θα σημάνουν γλυκά
γλυκά την ειρήνη; πότε; πότε;
Τα εκατομύρια της ανθρωπότητας
με το (πότε;) εκείνο ξημερώνονται
και βραδιάζουν. Βρισκόμεθα στο τέλος
του πέμπτου έτους του πολέμου
και στην πατρίδα μας στας αρχάς
του τετάρτου έτους. Χαρά σ’ αυτόν
που θα διαφύγει από αυτήν την κόλαση
και θα γλυτώση από τα νύχια του χάρου
δια να μπορέσει να διαβάσει την
Ιστορία αυτού του πολέμου με όλες του
τις αθλιότητες και όλα τα δεινά
το τι μαρτύρησε όλη η ανθρωπότητα
του πλανήτου μας. Δεν διάβασα την
«κόλαση του Δάντη» αλλά ας συγκριθή
αυτή μ’ εκείνην που την έχουν διαβάσει
και ζήσαν πραγματικά και ένοιωσαν την μπόρα αυτήν.

Και πλάγια στο περιθώριο μέσα ένα πλαίσιο:

Να μπορούσα να ζήσω και να διαβάσω αυτά τα λίγα!...
Η αλήθεια (ζης ή δεν ζης ) είναι το ίδιο
Μα ενώσω ζης , είναι τόσο γλυκειά

Μετά αυτά τα σχόλια υπάρχουν ημερολογιακές εγγραφές , όπως :
1967 Ιούλιος 20. δυστυχώς τίποτε δεν άλλαξε και που έζησα !
Στη συνέχεια ακολουθούν πολλές ημερολογιακές ενδείξεις που φτάνουν μέχρι το 1995. Οι ιδιόχειρες αυτές σημειώσεις αποκαλύπτουν πως οι απλοί άνθρωποι αισθάνονταν έντονα την προοπτική του εμφύλιου σπαραγμού, γεγονός που έγινε πραγματικότητα λίγο αργότερα.
Τέλος, κεντρική επιδίωξη των μελετών του τόμου αποτελεί η παιδαγωγική αξιοποίηση των πηγών της Τοπικής Ιστορίας, είτε πρόκειται για τις εφημερίδες είτε για τα μνημεία της πόλης, όπως το Βήμα του Αποστόλου Παύλου, είτε για τη μελέτη της σχολικής βιβλιοθήκης που αποκαλύπτει τεκμήρια της Ιστορίας της εκπαίδευσης στο χώρο της πόλης.