Ελ Γκρέκο, ο ζωγράφος του Θεού

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο "Ελ Γκρέκο" της παγκόσμιας ζωγραφικής, διήνυσε κατά τον 16ο και τον 17ο αιώνα μια πολυκύμαντη διαδρομή, μοιρασμένη ανάμεσα στην τέχνη και στη ζωή. Η σταθερή προσήλωση στις μοναδικές στη δυτική τέχνη εξαϋλωμένες, πνευματικές μορφές, η ανυποχώρητη στάση ενάντια στο κατεστημένο, η σθεναρή υποστήριξη του αγώνα των Κρητικών κατά των Βενετών, οι αλλεπάλληλες -συναρτημένες συχνά με τις μοιραίες του σχέσεις- μετακινήσεις, η σύγκρουση με την Ιερά Εξέταση, είναι μόνο λίγες όψεις από τη ζωή και τη δράση μιας πολυδιάστατης προσωπικότητας, που έζησε ελεύθερη και πάντοτε ασυμβίβαστη στην Κρήτη, στη Βενετία, στο Μπασάνο, στη Ρώμη, στο Τολέδο. Στη μυθιστορηματική βιογραφία του Δημήτρη Σιατόπουλου ανασυντίθεται ένα εντυπωσιακό μωσαϊκό εικόνων, χώρων, γεγονότων και προσώπων, όπου δεσπόζει η εμβληματική μορφή του Θεοτοκόπουλου, αναδεικνύονται άγνωστες πτυχές του χαρακτήρα του, ενώ ταυτόχρονα αναβιώνουν οι πολιτικές, οι κοινωνικές και οι ιδεολογικές αντιφάσεις της πολυτάραχης εποχής του.

Στο βιβλίο, που έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορηματικής Βιογραφίας, βασίστηκε και το σενάριο της ταινίας "Ελ Γκρέκο" του Γιάννη Σμαραγδή.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Και των επιθέτων ή των χαρακτηρισμών ο αριθμός που επιχειρούν να ορίσουν περιπτώσεις, μεγέθη όπως ο Ελ Γκρέκο, να συλλάβουν το αληθινό πρόσωπο όπως διαφαίνεται πίσω από το έργο και τις βιογραφούμενες πληροφορίες, δεν έχει τέλος- εκτός κι αν έχει σκοπό.
Η μυθιστορηματική βιογραφία του Δημήτρη Σιατόπουλου, Ελ Γκρέκο, Ο ζωγράφος του Θεού, η ζωή του σαν μυθιστόρημα (Εκδ. Καστανιώτης), έχει έναν ορατό, τον προφανή και προγραμματικά διακηρυγμένο στόχο, και έναν δεύτερο τεκμαιρόμενο. Στο βιβλίο τού ευπατρίδη, όπως τον χαρακτηρίζει, συγγραφέα, στήριξε και ο Γιάννης Σμαραγδής τη φιλόδοξη κινηματογραφική παραγωγή του, με αναγνωρίσιμες αρετές την εντυπωσιακή ανασύσταση της εποχής, την έξοχη φωτογραφία, την υποβλητική και άκρως λειτουργική μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου, την επαρκή αφηγηματική συνοχή του δεύτερου μέρους, στο οποίο η δράση αντικαθιστά την καθ΄ υπαγόρευσιν του αφηγητή εξέλιξη της ιστορίας του πρώτου, και ορισμένες από τις ερμηνείες με εμφανώς ξεχωριστή του Χουάν Ντιέγο Μπότο στον ρόλο του ιεροεξεταστή. Η απόπειρα εξιστόρησης της ζωής μιας εμβληματικής μορφής όπως ο Ελ Γκρέκο, με πολλά κενά, αμφισημίες, ασαφείς πληροφορίες, και ελλιπή στοιχεία στο πραγματολογικόβιογραφικό πεδίο, προϋποθέτει και επιτρέπει, μια έστω κι υποδηλούμενη εξωραϊστική προσέγγιση και μια πρόδηλη ιδεολογική φόρτιση.



Φόρτιση

Έλληνας και μάλιστα μυθικός ή μισός; Μια ακόμη επιχείρηση αποσαφήνισης του διφορούμενου και δισυπόστατου για την αποκατάσταση μιας τραυματισμένης ελληνικότητας; Κι αν ναι, πώς θα ορισθεί; Στην αναντίρρητη συγχρονία της (φυγή από την πατρική κρητική γη που βρίσκεται υπό την κυριαρχία της Βενετίας γύρω στα είκοσι με την κρητοβυζαντινή τέχνη για πολύτιμη αποσκευή, Ιταλία του 16ου αιώνα και μαθητεία στον Τιτσιάνο, κι άλλους μεγάλους καλλιτέχνες, κι έπειτα είκοσι οκτώ χρόνια παραμονής στην Ισπανία) ή στην πολύπαθη και πολυκύμαντη διαχρονικότητά της;

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ή Ελ Γκρέκο; «Ένας βάρβαρος στην Ανατολή», που παραδέχεται τον Μιχαήλ Άγγελο ως μεγάλο τεχνίτη σχεδόν βλάσφημα προθυμοποιείται αν «θελήσουν να ρίξουν κάτω το φρέσκο της τοιχογραφίας» επειδή τα γυμνά μέλη προβληματίζουν τον Πάπα, να το αντικαταστήσει εκείνος «με άλλο πιο ταιριαστό με τον χώρο της Καπέλα Σιξτίνα κι όχι κατώτερο σε ζωγραφική εκτέλεση»; Ο «Ρωμιός που κέρδισε με την τέχνη του την Ευρώπη... κι έμπασε στον ξέφρενο δυτικό νατουραλισμό την ελληνική πνευματικότητα»;
«Ορθόδοξος επίμονος και με ξεκάθαρες τοποθετήσεις στα ανατολικά δόγματα», αν κι έβγαζε το ψωμί του δουλεύοντας τριάντα πέντε χρόνια στην (και για) την καρδιά της Δυτικής Εκκλησίας; Ή ουσιαστικά και με τα δύο δόγματα, και με έναν δικό του τρόπο πίστης στον χριστιανισμό, που γι΄ αυτόν αποτελούσε πηγή έμπνευσης; Εχθρός του θρησκόληπτου φανατισμού, της φρίκης και της μισαλλοδοξίας της Ιεράς Εξέτασης- δεν δίστασε άλλωστε να διεκδικήσει τα δεδουλευμένα του για μεγάλες συνθέσεις του και να αντιμετωπίσει επάξια τους ιεροεξεταστές- ή ένας ασυμβίβαστος και αιρετικός της ζωής και της τέχνης; Ένας πολίτης του κόσμου, «ο σημερινός κόσμος έχει περισσότερη ανάγκη από αδελφοσύνη, παρά από πατρίδες», ο οποίος δεν ξέχασε αλλά και ποτέ δεν επέστρεψε στην υπόδουλη και μικρή πατρίδα, ή ένας πολίτης του... εαυτού του, που αναζητούσε «μέσα από την καλλιτεχνική δημιουργία τον μεγάλο μύθο της ζωής» κι όχι αντίστροφα.



Μυθοπλασία

Ερωτήματα που με τις διακλαδώσεις και τους αντικατοπτρισμούς τους περιβάλλονται και αναπτύσσονται από τον χειμαρρώδη και πληθωρικό λόγο του Δημήτρη Σιατόπουλου, σε ένα αφήγημα το οποίο μονίμως ισορροπεί ανάμεσα στην επιχειρούμενη ανασύσταση της πραγματικότητας και τη μυθοπλασία. Το δυσδιάκριτο μεταίχμιο είναι χώρος πρόσφορος για τις συγγραφικές αρετές του μυθιστοριογράφου, ο οποίος επιδιώκοντας να διασφαλίσει τη συνεχή και αιτιατή ροή της ιστορίας εμπλουτίζει το ερωτικό θέμα, προσδίδοντάς του ρόλο προωθητικό, με κύριο μοχλό την πεισματική άρνηση του Ελ Γκρέκο, να «υποδουλωθεί» στα δεσμά του γάμου (αν και αμφισβητείται, καθώς πολλοί πιστεύουν ότι η άρνησή του να παντρευτεί στο Τολέδο οφειλόταν στο ότι ήταν ήδη παντρεμένος στην Ιταλία!) Έτσι, μια νεαρή Κρητικοπούλα, η Αρετή η οποία θα προτιμήσει τα αξιώματα του Βενετού άρχοντα θα γίνει αφορμή για το φευγιό στη Βενετία, η μετάβαση στη Ρώμη θα συνδυαστεί με την όμορφη Φραντζέσκα, που όταν «βολικά» πεθάνει, γίνεται, μαζί με την κατακραυγή για την απαξίωση του Μιχαήλ Αγγέλου αιτία για τη μετάβαση του Γκρέκο στη Μαδρίτη, απ΄ όπου θα αναγκασθεί να πάει στο Τολέδο μετά την αιματηρή αντιπαράθεση με τον πατέρα τής μετέπειτα συντρόφου του, Χερόνιμα.



ΕΡΙΦΥΛΛΗ ΜΑΡΩΝΙΤΗ

ΤΑ ΝΕΑ 26/10/2007