Το κεχριμπαρένιο τηλεσκόπιο

Πιο δυνατό, πιο έντονο, πιο βαθύ, πιο αμφιλεγόμενο, πιο μυστηριακό, πιο ανατρεπτικό από ό,τι έχουμε διαβάσει ώς τώρα: το τρίτο και τελευταίο βιβλίο της "Τριλογίας του κόσμου" βρίσκεται, επιτέλους, στα χέρια μας. Ο πασίγνωστος πλέον και πολυβραβευμένος Φ. Πούλμαν φιλοδοξεί να μας παρασύρει για μία ακόμη φορά σε κόσμους άγνωστους, γεμάτους περιπέτειες, μύθους και φαντασία.

Ο Γουίλ, παλιός μας γνώριμος, έχει τώρα στην κατοχή του το μαγικό μαχαίρι. Πρέπει να παραδώσει το παντοδύναμο όσο και επικίνδυνο όπλο στο λόρδο Ασριελ. Αυτή είναι η εντολή που έχει από τον ετοιμοθάνατο πατέρα του. Πώς θα το καταφέρει, όμως, χωρίς τη Λύρα στο πλευρό του; Μόνο μαζί της μπορεί να ξεπεράσει τα μυριάδες προβλήματα και τους κινδύνους που παραμονεύουν σε κάθε του βήμα. Μόνο μαζί, οι δυο τους μπορούν να επιχειρήσουν το αναπόφευκτο τελικό ταξίδι σε έναν ακόμη άγνωστο και μυστηριώδη κόσμο.



Μετά το ΑΣΤΕΡΙ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ και τον ΑΡΧΟΝΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΚΟΣΜΩΝ, ας απολαύσουμε το ΚΕΧΡΙΜΠΑΡΕΝΙΟ ΤΗΛΕΣΚΟΠΙΟ, ένα πραγματικό επίτευγμα σκέψης και γλώσσας.


ΚΡΙΤΙΚΗ



Με Το Κεχριμπαρένιο Τηλεσκόπιο ολοκληρώνεται η πολυσυζητημένη Τριλογία του κόσμου δικαιώνοντας όσους είχαν προφθάσει να κατατάξουν τα δύο πρώτα βιβλία (Το αστέρι του Βορρά και τον Αρχοντα των δύο κόσμων) στην κατηγορία των αριστουργημάτων της κλασικής λογοτεχνίας, όπως εκείνα των Τόλκιν, Νέσμπιτ και Λούις. Υποψήφιο τον περασμένο Νοέμβριο για το βρετανικό βραβείο Booker, το τρίτο μέρος της τριλογίας άλλαξε τα δεδομένα στην παράδοση του βραβείου που στο παρελθόν απέκλειε υποψηφιότητες βιβλίων για παιδιά και νέους, ενώ παράλληλα προσείλκυσε το ενδιαφέρον των κριτικών της λογοτεχνίας σε παγκόσμια κλίμακα. Ωστόσο η δικαίωση και η παγκόσμια αναγνώριση για το έργο του Πούλμαν ήρθαν τον περασμένο Ιανουάριο, όταν Το Κεχριμπαρένιο Τηλεσκόπιο τιμήθηκε με το βραβείο Whitbread 2001, με αποτέλεσμα να μονοπωλήσει για πολλές εβδομάδες τις σελίδες βρετανικών και διεθνών εντύπων και να ανεβάσει στα ύψη τις πωλήσεις του βιβλίου.

Στο Κεχριμπαρένιο Τηλεσκόπιο ο Πούλμαν επανασυνδέει τους βασικούς ήρωές του, τη Λύρα και τον Γουίλ, που στο τέλος του δεύτερου βιβλίου έχει αφήσει αποκλεισμένους σε δύο διαφορετικά σύμπαντα, και τους οδηγεί βήμα προς βήμα στην τελική αναζήτηση της γνώσης και της αλήθειας μέσα από περιπέτειες και κινδύνους. Παραθέτοντας στην αρχή κάθε κεφαλαίου επιγράμματα από έργα κυρίως του Μπλέικ, του Μίλτον, του Κιτς, της Ντίκινσον αλλά και εδάφια από τη Βίβλο ανασυντάσσει με μεθοδικότητα τις αντίθετες δυνάμεις του και τις παρατάσσει σε θέση μάχης: η αθωότητα απέναντι στη γνώση, το καλό απέναντι στο κακό, η ψυχή και το πνεύμα απέναντι στο σώμα, η ζωή απέναντι στον θάνατο. Στα αντίθετα στρατόπεδα βρίσκονται παρατεταγμένοι όλοι εκείνοι οι απρόβλεπτοι χαρακτήρες που δημιούργησε ο Πούλμαν στα δύο προηγούμενα βιβλία: ο λόρδος Ασριελ και οι στρατιές των αγγέλων του, η αποπλανητική και επικίνδυνη κυρία Κάλτερ, η συμπαθέστατη πρώην καλόγρια και νυν επιστήμων Μαίρη Μαλόουν και ολόκληρη η ιεραρχία του Συνοδικού Συμβουλίου που υπακούει στη θέληση του Μέτατρον, του πανίσχυρου αγγέλου, που σχεδιάζει «να φτιάξει μια μόνιμη Ιερά Εξέταση και να μετατρέψει το Σύμπαν σε πολεμική μηχανή». Και καθώς ο πόλεμος του Σύμπαντος προετοιμάζεται, μια πλειάδα από παράξενους ήρωες, παρμένους από τον κόσμο του φαντασιακού, παραστέκεται στη Λύρα και στον Γουίλ: ο σοφός βασιλιάς των αρκούδων της Ανταρκτικής που ακούει στο όνομα Γιόρεκ Μπάρνισον, οι μικροσκοπικοί γκαλιβεσπιανοί κατάσκοποι με τα δηλητηριώδη σπιρούνια και τις λιβελούλες, τα τροχήλατα πλάσματα Μαλέφα που είναι φιλόξενα και καλοκάγαθα, η ιπτάμενη μάγισσα Σεραφίνα Πεκάλα και η υπόλοιπη καταπληκτική παρέα των μαγισσών, ο Πανταλεήμων, το αγαπημένο Δαιμόνιο της Λύρας και έτερό της ήμισυ. Έπειτα έρχονται ένα ένα τα τοτεμικά αντικείμενα, η χρησιμότητα των οποίων για την έκβαση των πραγμάτων είναι ανεκτίμητη: το αληθειόμετρο, το όργανο που μόνο η Λύρα ξέρει να διαβάζει, το κοφτερό μαχαίρι που ανοίγει παράθυρα σε άλλα σύμπαντα και που μόνο ο Γουίλ ξέρει να χρησιμοποιεί και, τέλος, το κεχριμπαρένιο τηλεσκόπιο, το όργανο που βλέπει τη Σκόνη, αυτή τη μυστηριώδη ύλη που τρομάζει μέχρι θανάτου τους θεολόγους και είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη γνώση.

Το σημαντικότερο κομμάτι του βιβλίου διαδραματίζεται στον κόσμο των νεκρών, έναν άθλιο τόπο όπου αμαρτωλοί και αναμάρτητοι υφίστανται τα ίδια δεινά και την ίδια αιχμαλωσία. Η κάθοδος των παιδιών στον κόσμο αυτόν λειτουργεί καταλυτικά για να ανατρέψει την άποψη περί Βασιλείας των Ουρανών, να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της Εύας ως πεπτωκυίας γυναικός και να θέσει τον θεμέλιο λίθο για την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας των Ουρανών. Δεν θα πούμε περισσότερα για την υπόθεση του πολύπλοκου αυτού λογοτεχνικού έργου. Θα πούμε μόνο ότι μέσα από την Τριλογία του κόσμου ο Πούλμαν αποκαλύπτεται και ως έξοχος ενορχηστρωτής, συνθέτης και σημειολόγος. Κανένας από τους χαρακτήρες του δεν έχει επιλεχθεί τυχαία. Κανένα σημείο της πλοκής δεν βρίσκεται ξεκρέμαστο. Καθετί φαίνεται να έχει μελετηθεί και να έχει αναλυθεί στην παραμικρή σημειολογική του λεπτομέρεια προκειμένου να «προσληφθεί» στην υπηρεσία του συγγραφέα. Έτσι η Τριλογία του κόσμου φαντάζει και βροντά σαν βαγκνερική όπερα όπου η ένταση ολοένα και δυναμώνει, η ομορφιά μαγεύει, η αλήθεια επαναστατεί και η δικαιοσύνη υπερισχύει. Ο κόσμος του Πούλμαν είναι ένας κόσμος όπου μέσα από το φαντασιακό και το περιπετειώδες η ιστορία των έκπτωτων αγγέλων αναθεωρείται και η προσφορά των Προμηθέων προς το ανθρώπινο γένος αναγνωρίζεται. Είναι ένας κόσμος ανατρεπτικός αλλά δίκαιος, ένας κόσμος όπου το καλό υπερισχύει και οι άκαμπτοι κανόνες των θεσμών, εκείνων των θεσμών που στερούνται ψυχής και πνεύματος, αμφισβητούνται. Και είναι ευχής έργο για την εποχή μας, εποχή της αναθεώρησης των θεσμών, να μας δίδεται η ευκαιρία να προβληματιζόμαστε μέσα από λογοτεχνικά έργα σαν αυτά που γράφει ο Πούλμαν.

Η μετάφραση-άθλος της Τριλογίας από την Κώστια Κοντολέων αποτελεί από μόνη της ένα πόνημα με έντονα τα σημάδια της αγάπης αλλά και της ευθύνης απέναντι στο περίπλοκο έργο του διάσημου συγγραφέα. Αποκλειστική μεταφράστρια του Πούλμαν στη γλώσσα μας, η Κοντολέων ανταποκρίνεται με εφευρετικότητα στην ιδιομορφία της γλώσσας αλλά κυρίως στη ρυθμικότητα του εναλλασσόμενου ύφους του κειμένου. Επιστρατεύει για άλλη μία φορά τη διττή ιδιότητα της συγγραφέως και μεταφράστριας και επιτυγχάνει το ζητούμενο: να διεισδύει στους παράξενους κόσμους του Πούλμαν και να τους αποδίδει ατμοσφαιρικά σε όλη τους τη διάσταση. Και όλα αυτά προσφέρονται στον αναγνώστη μέσα από ένα αξιοζήλευτο κείμενο που ρέει με ζωντάνια και που ηχεί δίπλα στο πρωτότυπο με την ακρίβεια ενός καλοκουρδισμένου ελβετικού ρολογιού.

Γεωργία Γαλανοπούλου (συγγραφέας βιβλίων για παιδιά), ΤΟ ΒΗΜΑ , 14-04-2002