Ποιήματα 1964-2003

Το σύνολο των ποιημάτων ενός ποιητή και θεατράνθρωπου, του Δημήτρη Ποταμίτη, που κυριάρχησε για σχεδόν σαράντα χρόνια (1964-2003) στη θεατρική και πνευματική ζωή του τόπου. Γεννήθηκε στην Αμμόχωστο της Κύπρου το 1943, σπούδασε στη Δραματική Σχολή του "Εθνικού Θεάτρου" και μετά από μια ολιγόχρονη συνεργασία του με διαπρεπείς σκηνοθέτες (Αλέξης Σολομός, Σπύρος Ευαγγελάτος) δημιούργησε τη δική του θεατρική στέγη υπό την επωνυμία "Θέατρο Έρευνας". Παράλληλα αναγνωρίστηκε ως ένας από τους αντιπροσωπευτικότερους ποιητές της γενιάς του '70, της οποίας π ποιητική φωνή, καθώς ανδρώθηκε μέσα στα χρόνια της επταετούς δικτατορίας, διατήρησε την υπαινικτικότητα και την ευθυβολία της και στους μεταγενέστερους χρόνους. Ένας τρόπος έκφρασης πυκνός αλλά διαπεραστικός, συχνά κρυπτικός αλλά πάντοτε διαυγής, μαγικός αν και καθημερινός και άμεσος, διατρέχει το σύνολο των ποιητικών βιβλίων του Δημήτρη Ποταμίτη. Ενός δημιουργού που μαςί με ελάχιστους άλλους άφησε με τα ποιήματα του και τις ερμηνείες του στο θέατρο ανεξίτηλο το χνάρι του στην καλλιτεχνική ζωή της Ελλάδας.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Εκπλήρωση χρέους χαρακτηρίζεται από τον Θανάση Νιάρχο η παρούσα συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του θεατράνθρωπου και ποιητή Δημήτρη Ποταμίτη (1943-2003). Και όντως αποτελεί μιαν οφειλόμενη εκπλήρωση χρέους στη μνήμη και στο αναθερμαντικό της μνήμης τού απόντος δημιουργού έργο του· για τον αναγνώστη, ωστόσο, τον σημερινό και τον επερχόμενο, είναι κάτι πολύ σημαντικότερο. Του προσφέρει τη δυνατότητα να ιχνηλατήσει τη σαραντάχρονη πνευματική πορεία ενός ανθρώπου που προσπάθησε -και κατάφερε- να κινηθεί, με την ίδια επιτυχία, σε δύο διαφορετικούς χώρους έκφρασης -θέατρο και λογοτεχνία-, αφήνοντας και στους δύο το απολύτως προσωπικό του στίγμα. Πρωτίστως, όμως, του προσφέρει τη δυνατότητα να διαπιστώσει ότι βρίσκεται μπροστά σε μία ποίηση με έκδηλα πολλά, πρωίμως εκδηλωνόμενα, στοιχεία, χαρακτηριστικά των πρώτων εκφάνσεων της ποίησης των εκπροσώπων της γενιάς του '70, ανάμεσα στους οποίους ο Ποταμίτης αβίαστα κατέλαβε και κατείχε ιδιαίτερη θέση. Τέτοια στοιχεία είναι, λ.χ. η σχεδόν επιθετική αντίσταση - άρνηση που προέβαλε στην υποκριτικά, σοβαροφανώς και σεμνοτύφως «ανοικοδομούμενη» νεοελληνική κοινωνική πραγματικότητα, ειρωνευόμενος, σαρκάζοντας και αυτοσαρκαζόμενος, διοχετεύοντας -όπως προλογικά σημειώνει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος- «στην ποίησή του την απαρέσκεια προς την ανθρώπινη υποταγή στη συνήθεια, την απέχθεια προς τους συμβιβασμούς, την εξουσιομανία, το κυνήγι των διακρίσεων, το κοινωνικό ψεύδος, την ευτέλεια, τους ελιγμούς καριέρας».

Θα έλεγε κανείς ότι σε όλη την ποιητική -και γενικότερα πνευματική- του πορεία, άλλο δεν κάνει από το να επαναλαμβάνει, με κάθε τρόπο, τη δυσαρέσκειά του σε οτιδήποτε αισθάνεται να έρχεται σε αντίθεση με τη βαθύτατη -και καθοριστική της στάσης του ζωής- αίσθηση ανεξαρτησίας και ακαταδεξίας να συμβιβαστεί με την ταξινομημένη λογική της πραγματικότητας και την κυρίαρχη «αισθητική των προσωπείων», αντιπαραθέτοντας την οδυνηρά κατακτημένη δική του αισθητική, που είναι «άναρχη αρχή, άτακτη τάξη, αφορισμός προσωπείων». Αυτό είναι, θα μπορούσε να πει κανείς, το πνεύμα που διέπει τον ποιητικό του λόγο και -όπως επανειλημμένως έχουν επισημάνει οι ειδικοί περί τα θεατρικά- την παράλληλη πορεία του στον χώρο του θεάτρου. Στην προκειμένη περίπτωση όμως, θέλω να πω στην ποίησή του, το άναρχο και μονίμως σε κατάσταση αγρυπνίας ευρισκόμενο πνεύμα του μοιάζει να διεμβολίζεται από ακατάσχετες ριπές μιας αγωνίας, αν όχι ακριβώς μεταφυσικής, πάντως, οπωσδήποτε, υπαρξιακής υφής. Αναφέρομαι στις δύο τελευταίες ποιητικές συλλογές του -«Η αεροσυνοδός με τα βαμμένα νύχια» (1998) και «Απεργεί ο οδοκαθαριστής», που περιέχει ποιήματα της δραματικότερης, για την εξέλιξη της υγείας του ποιητή, περιόδου (1998-2003) και που πρωτοδημοσιεύεται στην παρούσα έκδοση, αποτελώντας μια, συνειδητά, «αποχαιρετιστήρια διαθήκη»-, κύριο χαρακτηριστικό των οποίων είναι, όπως παρατηρεί ο Θανάσης Νιάρχος, «η ψυχραιμία του να παρακολουθεί την επιδείνωση της κατάστασής του, σε σχέση με την ταυτόχρονη καθαίρεση των αξιών που τον είχαν εκθρέψει καλλιτεχνικά και πνευματικά».

Καταβάλλει απεγνωσμένη προσπάθεια να διαστείλει τη διάρκεια και τη χωρητικότητα του χρόνου, φτάνοντας στο σημείο να μπορεί να ψηλαφήσει, σε στιγμές συνειδησιακής και αυτογνωσιακής κορύφωσης, μια τέταρτη χρονική διάσταση, αυτήν της απουσίας του χρόνου, που είναι ένας χρόνος νέος, συντιθέμενος από ψηφίδες - σπαράγματα της ζωής που πέρασε, από γεγονότα και καταστάσεις σημαντικές, μπορεί και ασήμαντες, που όμως ήταν αρκετές για να κρατούν «ακλόνητο το ρολόι της ύπαρξής του». Διατελώντας εν πλήρει επιγνώσει της κατασκευής του, έχοντας χάσει την εμπιστοσύνη του προς κάθε μορφή αιωνιότητας, εναγωνίως ψηλαφεί το κενό της σωματικής του απουσίας, ζηλεύοντας και μακαρίζοντας όσους είναι ανίκανοι να σκεφτούν. Παράλληλα, γυμνός από ψευδαισθήσεις, χωρίς μέλλον, αρκείται στην άλλοτε συστηματική και άλλοτε περιστασιακή ανάσυρση υλικού από τα βάθη της μνήμης, προκειμένου να φτιάξει μ' αυτό μικρά και επισφαλή βάθρα - στηρίγματα που τον κρατούν στο παρόν· στην περιορισμένη κι όμως χαοτική έκταση του οποίου συντελούνται δραματικές συζεύξεις καταστάσεων αντίθετων μεταξύ τους, όπως ύπαρξη και ανυπαρξία, παρουσία και απουσία, είναι και μη είναι κ.λπ.

Ωστόσο δεν πρέπει να νομιστεί ότι, ακόμα και σ' αυτήν τη φάση -όπου οι λέξεις έχουν υποκαταστήσει την οδύνη και «φωτεινά ερωτηματικά εκεί όπου άλλοτε υπήρχαν θαυμαστικά»- το ποιητικό υποκείμενο περιορίζεται σε μιαν, οπωσδήποτε απολύτως φυσιολογική, εγωκεντρικού χαρακτήρα, ενδοσκόπηση. Αντιθέτως, εξακολουθεί να στρέφεται, με την ίδια, αν όχι με μεγαλύτερη, ορμή προς ό,τι αντίκειται στην αισθητική και στην ηθική του· εξακολουθεί να σαρκάζει και να αυτοσαρκάζεται, να ειρωνεύεται και να μέμφεται όλους όσοι πιάστηκαν στο βρόχια του οποιουδήποτε πρόσκαιρου κέρδους, θυσιάζοντας ή ξεπουλώντας τα τιμαλφή της ψυχής τους, συμβιβαζόμενοι με τους εκάστοτε ισχύοντες κανόνες της αγοράς. Η αγωνία του, όσο κι αν παραμένει, προφανώς ή υποδορίως, υπαρξιακή, κατατίθεται με διαφορετική κάθε φορά κατεύθυνση: προς τα μέσα ή προς τα έξω, μα σχεδόν πάντα εντός του επιστρέφοντας, αλλοιωμένη και εγρηγορτική της συνείδησής του. Η οποία τον ωθεί σε νέες καταβυθίσεις, προκειμένου να ψαύσει, έστω για ελάχιστα δευτερόλεπτα, το καίριο: «να αγκαλιάσει «γυμνή την ποίηση», τρέμοντας από τον φόβο «της λεηλασίας των λέξεων της ποίησης και του σώματος». Και πάντα η μοναξιά της γνώσης, ενόσω, τυφλωμένος από τα φώτα της εικονικής πραγματικότητας, επιθυμεί να βρει και να αγγίξει «το μυστικό της ρίζας», να εγκαταλείψει «τα ανίερα σχήματα» και να κατευθυνθεί προς το χάος που ευωδιάζει· να ξαναγίνει παιδί, «ο μικρός πρίγκιπας του πλανήτη», αυτός ο «ερμαφρόδιτος», ο «αρνητής του όποιου φύλου: η στείρα τελειότης, η απόλυτη μοναχικότης».



ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 07/09/2007