Η εφεύρεση του εμπορίου

Μέχρι την ανάδυση της αθηναϊκής δημοκρατίας, ο πατριαρχικός οίκος και το ανατολικό δεσποτικό κράτος συνιστούσαν τις δυο υπαρκτές εναλλακτικές επιλογές για την οικονομική διακυβέρνηση των αρχαίων κοινωνιών. Ο Καρλ Πολάνυι –που θα εμπνευστεί σε μεγάλο βαθμό από την οικονομική σκέψη του Αριστοτέλη– καταδεικνύει μια άγνωστη, εν πολλοίς, θεμελιώδη παράμετρο της μεγάλης συνεισφοράς των αρχαίων Ελλήνων στον ανθρώπινο πολιτισμό: πράγματι, οι Έλληνες, παράλληλα με τα επιτεύγματά τους στην τέχνη, τη φιλοσοφία και την πολιτική, θα «εφεύρουν» και το εμπόριο. Πρώτη η Αθήνα στηρίχτηκε στα εμπορικά δίκτυα για την ικανοποίηση των υλικών αναγκών της πόλεως? επρόκειτο για μια εκδοχή πρώιμης αγοράς, κοινωνικά ελεγχόμενης από τους δημοκρατικούς μηχανισμούς του Δήμου. Εξάλλου, το εσωτερικό εμπόριο, για την κατανάλωση των πολιτών, διαφοροποιούνταν ριζικά από το εξωτερικό εμπόριο το οποίο ρυθμιζόταν κατ’ εξοχήν από το κράτος και διεξαγόταν χρησιμοποιώντας διαφορετικές νομισματικές μονάδες. Το επόμενο βήμα θα πραγματοποιηθεί στην Αλεξάνδρεια? η ελληνιστική Αίγυπτος θα διαμορφώσει για πρώτη φορά στον κόσμο μια «παγκόσμια αγορά», όπου η προσφορά και η ζήτηση θα ρυθμίζουν τις τιμές των εμπορευμάτων σε όλη την ανατολική Μεσόγειο.

Σε αυτή την πρωτοπόρα μελέτη, ο Καρλ Πολάνυι, ο συγγραφέας του Μεγάλου Μετασχηματισμού, καταδεικνύει πως η κλασική αντίληψη του ελληνικού μέτρου βρήκε την έκφρασή της και στο πεδίο της οικονομικής διακυβέρνησης, αναδεικνύοντας έναν τρίτο δρόμο μεταξύ της ολιγαρχίας και του κρατικού δεσποτισμού. Αυτή η οικονομική πολιτική θα επιτρέψει εξάλλου στη μεγάλη μάζα των μικροϊδιοκτητών του άστεως και της υπαίθρου να διατηρήσει έναν υψηλό βαθμό συμμετοχής στις αποφάσεις και τη διαχείριση της εξουσίας.