Amers (Απόσπασμα)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Κατά παράξενη σύμπτωση πέθαναν την ίδια ημέρα (στις 20 Σεπτεμβρίου), αλλά με τέσσερα χρόνια διαφορά. Πρώτος, το 1971, ο Γιώργος Σεφέρης, και ακολούθησε, το 1975, ο πρεσβύτερός του κατά 13 χρόνια παρά τρεις μήνες Σεν-Τζον Περς. Το δέκατο Νομπέλ Λογοτεχνίας της Γαλλίας στα συνολικά 12, ο Περς τιμήθηκε το 1960. Το πρώτο της Ελλάδος στα μόλις δύο, ο Σεφέρης, το 1963. Οι μοναδικοί ως τότε νομπελίστες με τη διπλή και διχαστική ιδιότητα του ποιητή και του διπλωμάτη, αργότερα (το 1990) θα προστεθεί και ο Μεξικανός Οκτάβιο Πας. Ξαναδιαβάζοντας τις ομιλίες που εκφώνησαν στη Στοκχόλμη (στην αποθησαύριση του τόμου Ένας αιώνας Νομπέλ, Καστανιώτης), παρατηρούμε ότι και οι δύο αναφέρθηκαν στις επιστημονικές προόδους της εποχής τους αντιπαραθέτοντας στον επιστήμονα τον ποιητή.

Τους παράλληλους βίους των δύο ποιητών ξεδιπλώνει η Μαίη Σεχάμπ, μελετήτρια επί σειρά ετών του Περς, στο τομίδιο που ετοίμασε με ιδιαίτερη επιμέλεια· έκδοση που είχε αναγγελθεί και αναμενόταν εντός του επετειακού έτους Σεφέρη (το 2000). Και οι δύο ποιητές γεννήθηκαν και πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια μακράν του κέντρου· «σε ένα εξωτικό ιδιόκτητο νησάκι, το Saint-Leger-les Feuilles, έξω από τη Γουαδελούπη, στις Αντίλλες» (κατά την αφήγηση του Πάνου Καραβία), ο Περς, στη Σμύρνη ο Σεφέρης (στη Σκάλα των Βουρλών, τις Αρχαίες Κλαζομενές, ξεκαλοκαίριαζε μόνο, σύμφωνα και με το πλέον πρόσφατο «χρονολόγιο», το αφηγηματικό της Μ. Στασινοπούλου). Και οι δύο πίστευαν ότι ανήκουν στην περιφέρεια σε σχέση με τη Μητρόπολη, προπαντός αισθάνονταν ότι μιλούσαν διαφορετική γλώσσα. Και οι δύο, γιοι νομομαθών πατεράδων, έκαναν ανάλογες σπουδές και σταδιοδρόμησαν ως διπλωμάτες. Ευσυνείδητοι στην επαγγελματική τους καριέρα, υπερασπίστηκαν κάποτε και απόψεις μη αρεστές στους κρατούντες, με αποτέλεσμα, αργότερα, διεθνώς αναγνωρισμένοι ποιητές στην πατρίδα τους, ζώντες ακόμη, να μην τιμηθούν αντίστοιχα. Και οι δύο χρησιμοποίησαν για την ποιητική τους ιδιότητα το προκάλυμμα του ψευδωνύμου.

Βίοι παράλληλοι, τεμνόμενοι από μία μοναδική και ορισμένη συνάντηση, στις 23 Ιανουαρίου 1957, στο σπίτι συμβούλου της ελληνικής πρεσβείας στην Ουάσιγκτον, επί τη ευκαιρία διπλωματικού ταξιδιού του Σεφέρη λόγω του φλέγοντος τότε κυπριακού ζητήματος. Στις Μέρες Ζ' ο Σεφέρης περιγράφει παραστατικά, ως έναν βαθμό και απομυθοποιητικά, τον Περς και τη συνάντησή τους, σε αντίθεση με την ως τότε ευφρόσυνη ποιητική και εκ του μακρόθεν συναναστροφή τους: «Διασταύρωση Σαρλώ και Βαλερύ», ένας παθιασμένος ομιλητής που μονοπωλεί τη συζήτηση. Τον Σεφέρη φαίνεται ότι τον ενόχλησε ο τρόπος που ο Περς αναφέρθηκε αρχικά στον Έλιοτ και μετά στην Ελλάδα, το γεγονός ότι συγκρατούσε μόνο τους προσωκρατικούς, τον μισό Όμηρο (την «Ιλιάδα»), ελάχιστα τους τραγικούς ποιητές και καθόλου το Βυζάντιο. Πάντως, σε εκείνη τη συνάντηση ο Σεφέρης δεν ανέφερε την προσπάθειά του να μεταγράψει ελληνικά ένα ποίημα του Περς.

Πρόκειται για το ποίημα «Ήρθαν οι τραγωδοί» που ανήκει στην ενότητα «Στροφή», τη δεύτερη και εκτενέστερη από τις συνολικά τέσσερις της ποιητικής συλλογής Amers, δίσημης λέξης που αποδόθηκε ως «Σημαφόροι». Ο Σεφέρης μεταφράζει την αρχή του ποιήματος (μόλις μία χειρόγραφη σελίδα) στη Βηρυτό, στα μέσα του 1956. Μετά την απονομή του Νομπέλ στον Περς, το 1960, επανέρχεται, φτάνοντας ως τη μέση του ποιήματος (οκτώ χειρόγραφα). Τέλος, υπάρχει και μια τρίτη πληρέστερη απόδοση της αρχής του ποιήματος αχρονολόγητη. Αδημοσίευτα αυτά τα μεταφραστικά σχεδιάσματα, ανασύρονται από το αρχείο Σεφέρη και εκδίδονται αντικριστά με το πρωτότυπο. Αν και το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου είναι η εισαγωγή της Μαίης Σεχάμπ, που συμπληρώνεται με εργοβιογραφικό χρονολόγιο του Περς, όπως και καταλόγους με τα βιβλία του Περς στη βιβλιοθήκη Σεφέρη και αντιστρόφως.

Σύμφωνα και με τη βιβλιογραφία της Μαίης Σεχάμπ, άλλοι ποιητές στάθηκαν περισσότεροι τολμηροί και δημοσίευσαν τις «ασκήσεις» τους, με πρώτο τον Τάκη Παπατσώνη και τη μετάφραση της Ανάβασης (ποιητική συλλογή του 1924) που εκδόθηκε το 1957 (μία ακόμη μεταφραστική συνάντηση Παπατσώνη - Σεφέρη, μετά την Έρημη χώρα του Τ. Σ. Έλιοτ). Ακολούθησε, το 1959, ο Τ. Βαρβιτσιώτης με αποσπάσματα και από τους «Σημαφόρους». Πλέον πρόσφατη απόπειρα, αποσπάσματα από τα «Εγκώμια», σε μετάφραση Σ. Διονυσοπούλου, στο καλοκαιρινό τεύχος της «Ποίησης». Λείπει πάντα μια ολοκληρωμένη ελληνική απόδοση των «Σημαφόρων», παρά τις ελληνικές καταβολές των ποιημάτων.

ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-10-2001