Πέρα από την αρχαία ελληνική δημοκρατία

Τα κείμενα που απαρτίζουν αυτό το βιβλίο έχουν κοινό σημείο αναφοράς την αρχαία ελληνική δημοκρατία, αλλά ασχολούνται με ιστορικά ή μυθολογικά φαινόμενα και με ιστοριογραφικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις που αναπτύσσονται σε αντιδιαστολή προς αυτήν.
Το πρώτο κεφάλαιο εστιάζεται σ ένα κόσμο που μιλούσε και έγραφε τα ελληνικά, αλλά δεν γνώρισε την πόλη: τη μυκηναϊκή Ελλάδα, η οποία, μέσα από τις αρχαιολογικές ανασκαφές και την αποκρυπτογράφηση της «Γραμμικής Β», εμφανίζεται ως μια εύθραυστη εκδοχή του «ανατολικού δεσποτισμού».
Στο δεύτερο και το τρίτο κεφάλαιο, που στηρίζονται στο έργο του Μόζες Φίνλεϋ, διαχωρίζεται ο κόσμος του Ομήρου από τον ιστορικό κόσμο της μυκηναϊκής και της κλασικής εποχής, διερευνώνται δε οι οικονομικές μορφές της ελληνικής αρχαιότητας και η σχέση της δουλείας με την αθηναϊκή δημοκρατία.
Τα επόμενα τρία κεφάλαια αναφέρονται στον Πλάτωνα: το τέταρτο κεφάλαιο εξετάζει την κοινωνία που σχηματίζουν οι χαρακτήρες των έργων του, σε αντιπαράθεση με την πραγματική κοινωνία της δημοκρατικής Αθήνας· το πέμπτο, τον τρόπο με τον οποίο εκείνος χρησιμοποίησε την ιστορία και, αντιστρόφως χρησιμοποιήθηκε απ αυτήν· και το έκτο, το μύθο της χαμένης Ατλαντίδας, μέσω του οποίου καυτηρίασε ταυτόχρονα τον αθηναϊκό ιμπεριαλισμό και τον περσικό δεσποτισμό, μύθο τον οποίο ιδιοποιήθηκαν οι νεότεροι εθνικισμοί.
Το έβδομο και το όγδοο κεφάλαιο δείχνουν πώς μια «αστική», «μπουρζουάδικη» εικόνα της Αθήνας αποτέλεσε, ήδη από τον 18ο αιώνα, το αρχέτυπο του φιλελεύθερου και κοινοβουλευτικού κόσμου, μολονότι ορισμένοι στοχαστές, καθώς και ηγέτες της Γαλλικής Επανάστασης, ταυτίστηκαν εναλλακτικά με τη Σπάρτη και τη Ρώμη.
Το ένατο και το δέκατο κεφάλαιο εξετάζουν τη σημασία του ελληνισμού όπως εμφανίζεται στους στοχασμούς του Σατωμπριάν και του Ρενάν, σε αντιπαραβολή προς το χριστιανισμό και τον ιουδαϊσμό.
Τα δύο τελευταία κεφάλαια, γραμμένα κάτω από ιδιαίτερες περιστάσεις που διευκρινίζονται σε προεισαγωγικό σημείωμα, αναφέρονται στον ασιατικό τρόπο παραγωγής και στον ανατολικό δεσποτισμό ως έναν ακόμη τρόπο να δούμε την ελληνική δημοκρατία από αντίπερα.
Τα σημαντικά αυτά κείμενα, που πρωτογράφτηκαν σε διαφορετικές εποχές (από το 1963 ώς το 1989) και αναδημοσιεύτηκαν σε έναν τόμο με πολλές αλλά όχι ουσιώδεις αλλαγές, επιτρέπουν στον αναγνώστη να παρακολουθήσει εν τω γίγνεσθαι την πορεία της σκέψης και της έρευνας ενός μεγάλου μελετητή της αρχαιοελληνικής ιστορίας.