Μιχαήλ Ψελλός Η ρητορική και ο λογοτέχνης στο Βυζάντιο

Ο ρήτορας και φιλόσοφος Μιχαήλ Ψελλός (Κωνσταντινούπολη, 1018-1078) είναι μια εμβληματική προσωπικότητα στην ιστορία της λόγιας βυζαντινής λογοτεχνίας και ένας από τους πιο πολυδιαβασμένους Έλληνες συγγραφείς του Μεσαίωνα. Η απήχησή του δεν είναι τυχαία. Έγραψε σχεδόν για τα πάντα, καλλιεργώντας περίπου όλα τα βυζαντινά λογοτεχνικά είδη και παρέχοντάς μας όχι απλώς μια μοναδική ματιά στο Βυζάντιο του ενδέκατου αιώνα, αλλά και μια πολυτυπία προσωπογραφιών που ακροβατούν ανάμεσα στην εξιδανίκευση, την ειρωνεία και την ευαισθησία.
Η μορφή που ξεχωρίζει στις προσωπογραφήσεις του Ψελλού είναι αναμφισβήτητα εκείνη του εαυτού του, το εγώ του συγγραφέα. Το βιβλίο προσπαθεί να αποδομήσει αλλά και να ανασυνθέσει τον αυτοαναφορικό λόγο του Ψελλού, εντοπίζοντας τις εμμονές και τις σιωπές του. Πώς ορίζει τον λογοτέχνη και την αυτοπαρουσίαση; Πώς χειρίζεται τη σχέση ανάμεσα στο κείμενο και το πρόσωπο; Με ποιούς τρόπους σκιαγραφεί και πραγματώνει το πορτρέτο του; Τι ρόλο προσδίδει στο σώμα και στα συναισθήματα, στο εγώ που γοητεύει αλλά και πάσχει; Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, ποιο ήταν το κύρος ενός ρήτορα, όπως ο Ψελλός, στη βυζαντινή κοινωνία; Ποιο το ακροατήριο και οι προσδοκίες του; Ποια η θέση των κειμένων του στην ιστορία της ρητορικής και της αυτοπαρουσίασης στον ελληνικό έντεχνο λόγο, από τους κλασικούς έως το Βυζάντιο της μέσης περιόδου; Τι ήταν εντέλει η βυζαντινή ρητορική; Και ποια η σχέση της με αυτό που εμείς αντιλαμβανόμαστε ως λογοτεχνία; Στις απαντήσεις που προτείνονται, αναδύεται μια λογοτεχνία που παραμένει άγνωστη και παρεξηγημένη, ένας λόγος ίσως ξένος, αλλά και τόσο οικείος.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος της ελληνικής έκδοσης

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Μιχαήλ Ψελλός: σχεδίασμα βιοεργογραφικό
Παράδοση και καινοτομία
Η ρητορική και ο λογοτέχνης

ΜΕΡΟΣ Α
Από τον ρήτορα στον λογοτέχνη: κοινωνική θέση, θεωρητικές προσεγγίσεις

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: Η ρητορική του φιλοσόφου
Ένας φιλόσοφος ρήτορας, ένας ρήτορας φιλόσοφος
Η αναβίωση της ρητορικής

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Ο ρήτωρ ως λογοτέχνης δημιουργός, η ο Ψελλός διαβάζει Γρηγόριο Ναζιανζηνό
Ο Γρηγόριος των Βυζαντινών
Ο Γρηγόριος του Ψελλού
Μίμηση ιδανικών προτύπων;
Θεία έμπνευση;
Δημιουργός

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ:Η επιστροφή του ποιητή
Το σώμα της Αφροδίτης
Πολυειδής δ’ ων
Λόγος πανηγυρικός
Ρήτορας, ποιητής, μίμησις
Από τον Γρηγόριο στον Ψελλό

ΜΕΡΟΣ B?
Το ρητορικό εγώ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: Υποκριτής αλλοτρίας μορφής
Η αυτοπαρουσίαση στη βυζαντινή παράδοση
Χάρις και αστειότης
Φύσει
Στον καθρέπτη των άλλων
Μιχαήλ Κηρουλάριος
Συμεών Μεταφραστής
Θεοδότη

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: Το άγαλμα που χαμογελά
Νάρκισσος
Σωκράτης
Άγαλμα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ: Μια γυναικεία φωνή
Τα πάθη και η γραμματική του φύλου
Αντικείμενο του πόθου

ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Από τη ρητορική στη λογοτεχνία(;)
Προς τη λογοτεχνία
Ρητορικά μέσα, επιδιώξεις προσωπικές
Στον απόηχο του Ψελλού

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
ι. Θετικές, επώνυμες μνείες του Ψελλού από μεταγενέστερους συγγραφείς
ιι. Βιβλιογραφία και αναφορές σχετικά με απηχήσεις κειμένων του Ψελλού σε μεταγενέστερους συγγραφείς
ιιι. Βυζαντινά χειρόγραφα-συλλογές που συγκεντρώνουν κείμενα του Ψελλού 303

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α. Πηγές
Α.1. Κείμενα του Ψελλού
Α. 2. Βυζαντινά κείμενα (κυρίως μετά τον έκτο αιώνα)
Β. Μελέτες

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ