Στη σαγήνη του Ε. Α. Πόε

Χριστίνα Ντουνιά, «Στη σαγήνη του Ε.Α. Πόε», εκδόσεις Γαβριηλίδης 2019 σελ.213
O Έντγκαρ Άλαν Πόε ήταν ένας μεγάλος Αμερικανός πεζογράφος, ποιητής και κριτικός. Είχε την αίσθηση της πρωτοπορίας και αμφισβητούσε παγιωμένα λογοτεχνικά σχήματα και κοινωνικές νοοτροπίες. Σε διάσταση με τους ρομαντικούς που υμνούσαν τη φύση και τους ρεαλιστές που μελετούσαν την εξωτερική πραγματικότητα , εκείνος στράφηκε στη μελέτη του εσωτερικού κόσμου εξερευνώντας τις σκοτεινές όψεις του ανθρώπινου ψυχισμού .Τον ενδιέφεραν οι παράξενες καταστάσεις του μυαλού και της ψυχής που συχνά οδηγούσαν στην περιοχή των ονείρων , αυτά του έδιναν την εντύπωση της μεταιχμικότητας , κάτι ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο , στη λογική και στην παραφροσύνη. O Έντγκαρ Άλαν Πόε υπήρξε ανανεωτής του διηγήματος , εισηγητής των αστυνομικών ιστοριών , πρόδρομος του συμβολισμού και της καθαρής ποίησης , προάγγελλος της ψυχανάλυσης και εισηγητής ιστοριών της επιστημονικής φαντασίας. Σπουδαία έργα του είναι «Το κοράκι», « Ο χρυσός σκαραβαίος », « Ο μαύρος γάτος», «Αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πυμ» κ.α.
Η συμπατριώτισσά μας ,Καθηγήτρια της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών ,Χριστίνα Ντουνιά ,στο νέο της βιβλίο «Στη σαγήνη του Ε.Α.Πόε » μελετά την επίδραση του Αμερικανού συγγραφέα στην Ελλάδα ,τις απηχήσεις του σε Έλληνες συγγραφείς και ποιητές και εξετάζει όψεις της πρόσληψής του στην Ελλάδα τον 19ο και 20ο αιώνα.
Ο Έντγκαρ Άλαν Πόε χρωστά σε μεγάλο βαθμό την έγκαιρη καθιέρωσή του στην Ευρώπη στην ενθουσιώδη συνηγορία του Μπωντλαίρ. Στην Ελλάδα είχε την τύχη να παρουσιαστεί συστημένος από ένα σημαντικό συγγραφέα και κριτικό ,τον Εμμανουήλ Ροΐδη , τον συγγραφέα της «Πάππισας Ιωάννας». Η σημασία της παρέμβασης του Ροΐδη παραμένει καθοριστική για την πρόσληψη του Αμερικανού συγγραφέα , αφού με τη δική του συνδρομή ο Πόε μπήκε στα σπίτια των Ελλήνων αναγνωστών και το έργο του αγαπήθηκε και προσέχθηκε από σημαντικούς Έλληνες λογοτέχνες όπως : ο Ν.Επισκοπόπουλος ,ο Κ.Καρυωτάκης , ο Γ. Σκαρίμπας ,ο Γ.Σεφέρης και ο υπερρεαλιστής Α.Εμπειρίκος.
Η φθορά και ο θάνατος , ο δαίμων της διαστροφής και η ακατανόητη ροπή προς το έγκλημα , οι σκοτεινοί ετοιμόρροποι πύργοι με τις υποβλητικές κάμαρες , τα κεριά και οι βελούδινες κουρτίνες , ο εξωτισμός και η εκζήτηση, ο ανεκπλήρωτος ή ο νοσηρός έρωτας, η αγάπη για το παράδοξο , είναι σημεία σύγκλισης ανάμεσα στον Πόε και σε συγγραφείς του ελληνικού αισθητισμού όπως οι Επισκοπόπουλος, Νιρβάνας, Ροδοκανάκης , αλλά και ο πρώιμος Καζαντζάκης .Ο Περικλής Γιαννόπουλος μεταφράζει το 1896 το «Κοράκι» , το δημοφιλέστερο και ίσως σημαντικότερο ποίημα του Πόε .
Ο Κώστας Καρυωτάκης συνδέεται υπόγεια με το ψυχολογικό κλίμα του έργου του και, κυρίως , με την αίσθηση του παράξενου που δημιουργούν οι ιστορίες του. Το θέμα του χρόνου , της φθοράς και του θανάτου, η θλίψη από την παραδοχή του ανέφικτου στο κυνήγι της ιδανικής ομορφιάς, η ειρωνική διάσταση και το μαύρο χιούμορ είναι τα βασικά σημεία συνάντησης του Καρυωτάκη με τον Πόε.
Ο Γιάννης Σκαρίμπας ,τιτλοφορεί την πρώτη του ποιητική συλλογή «Ουλαλούμ», από το ομώνυμο ποίημα του Πόε. Ο Σκαρίμπας γοητεύεται σε τέτοιο βαθμό από την υποβλητική σκηνογραφία , την ατμόσφαιρα του παράδοξου , αλλά και τις αιθέριες ρομαντικογενείς γυναικείες μορφές του Πόες , ώστε συλλαμβάνει και ενσωματώνει στο ποιητικό και πεζογραφικό του έργο όχι μόνο εξωτερικά στοιχεία, όπως είναι π.χ. τα γυναικεία ονόματα των διάσημων ομώνυμων ποιημάτων του Πόε , αλλά και τρόπους αφηγηματικής τεχνικής , όπως είναι ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής που αφηγείται την απίστευτη ιστορία του .
Αν πολλοί από τους ποιητές του μεσοπολέμου οδηγούνται στον Πόε, κυρίως μέσα από τον μπωντλαιρικό τύπο του καταραμένου καλλιτέχνη , ο Γιώργος Σεφέρης τον προσεγγίζει περισσότερο αισθητικά μέσα από τον Μαλλαρμέ , τον Βαλερύ και τον ενδιαφέρον του για τον συμβολισμό και την καθαρή ποίηση.
Δύο ακόμη συγγραφείς της δεκαετίας του ΄30 ,που συνομιλούν με τον Πόε , είναι ο Κοσμάς Πολίτης και η Λιλίκα Νάκου.
Το έργο αλλά και η ζωή του Πόε άσκησαν ισχυρή -άμεση και έμμεση- επίδραση στους Έλληνες υπερρεαλιστές ,όπως τον Ανδρέα Εμπειρίκο. Στη συγγραφή του αφηγήματος του Εμπειρίκου «Η κόρη της Πενσυλβανίας» ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στοιχεία από την ποιητική και τη βιογραφία του Πόε, ενώ εντοπίζονται διακειμενικά στοιχεία ακόμα και στον «Μεγάλο Ανατολικό».
Το έργο του Πόε προκαλεί το ενδιαφέρον και ίσως ακόμα επηρεάζει πολύ διαφορετικούς, στην αισθητική και στις ιδέες τους, Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες και στοχαστές. Και αυτό συμβαίνει όχι μόνο γιατί το έργο του είναι πολύμορφο , αλλά επειδή και ο ίδιος, όπως και αρκετοί από τους ήρωες του, παρουσιάζεται μέσα από ένα πλέγμα αντιθέσεων. Κυρίως όμως είναι η κομβικής σημασίας συνεισφορά του στη σύνθετη διαδικασία διαμόρφωσης της νεωτερικής λογοτεχνίας. Η ελληνική λογοτεχνία αδιαμφισβήτητα συνδιαλέχθηκε δημιουργικά και μπολιάστηκε γόνιμα από το έργο του Έντγκαρ Άλαν Πόε.
Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται η ροϊδική μετάφραση του «Μαύρου γάτου», όπως δημοσιεύτηκε το στο περιοδικό Εκλεκτά Μυθιστορήματα το 1886.
Η Χριστίνα Ντουνιά σε αυτό το βιβλίο, εξαιρετικά πλούσιο σε παραθέματα, έχει ποικίλες αναφορές, παραπομπές και εύστοχα σχόλια, επίσης παραθέτει στοιχεία για τις μεταφράσεις του Πόε που ανθούν από το 1910 έως το τέλος του μεσοπολέμου.
Διαβάστε το.
Η Χριστίνα Ντουνιά γεννήθηκε στο Πέτα Άρτας. Η Χριστίνα Ντουνιά είναι Καθηγήτρια Νέας Ελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (Παρίσι), στο Νεοελληνικό Ινστιτούτο της Σορβόννης και στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Δίδαξε στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Ευρωπαϊκό Σχολείο Βρυξελλών, και στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.
Βιβλία της: Λογοτεχνία και Πολιτική στο Μεσοπόλεμο. Τα περιοδικά της Αριστεράς , Καστανιώτης,1996, Βρέχει σ’ αυτό το όνειρο, Διηγήματα, Καστανιώτης, 1998, Κ. Γ. Καρυωτάκης, Η αντοχή μιας αδέσποτης τέχνης, Καστανιώτης, 2000. Πέτρος Πικρός: τα όρια και η υπέρβαση του νατουραλισμού, Γαβριηλίδης, 2006. Ντόρας Ρωζέττη, Η ερωμένη της, (φιλολογική επιμέλεια – επίμετρο), Μεταίχμιο, 2005. Επίσης επιμελήθηκε τρία βιβλία του Πέτρου Πικρού, [Χαμένα κορμιά, Σα θα γίνουμε άνθρωποι, Τουμπεκί] στα οποία έγραψε τις εισαγωγές, Άγρα, 2009 και 2010. Το 2000 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου. Μαρία Πολυδούρη, Τα ποιήματα (επιμέλεια, εισαγωγή και μελέτη στο επίμετρο με τίτλο: «Μαρία Πολυδούρη ή τα ρόδα του αίματος», εκδόσεις της Εστίας, 2014 και Μαρία Πολυδούρη, Ρομάντσο και άλλα πεζά, (επιμέλεια, εισαγωγή) εκδόσεις της Εστίας, 2014. Για το δίτομο έργο αυτό της απονεμήθηκε τo 2016 το Βραβείο Δοκιμίου της Ακαδημίας Αθηνών -Ίδρυμα Πέτρου Χάρη. Κριτικές, άρθρα και μελέτες της έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά και σύμμεικτους τόμους.
Γράφει : Ο Κώστας Τραχανάς