Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία Ι Αρχαία Ελλάδα (Δεμένο)

Η ελληνική αρχαιότητα αποτελεί ένα σύνθετο και πολυπρισματικό πολιτισμικό φιανόμενο, που για την προσπέλασή του απαιτείται η διεπιστημονική συνεργασία. Ο ανά χείρας τόμος, που συμπληρώνεται από τον ομόλογό του για την λατινική φιλολογία, επιχειρεί ακριβώς αυτή την πολυδιάστατη προσέγγιση, η οποία απουσίαζε εδώ και ένα περίπου αιώνα από τη διεθνή βιβλιογραφία, οπότε, πάλι στη Γερμανία, είχε κυκλοφορήσει ένα ανάλογο εισαγωγικό έργο, που όμως χρειαζόταν επειγόντως εκσυγχρονισμό και αναθεώρηση, επειδή οι πληροφοίες και τα δεδομένα στους επιμέρους κλάδους της αρχαιογνωσίας έχουν από τότε μεταβληθεί ουσιαστικά και πολλαπλασιασθεί θεαματικά.[...]
Το βιβλίο, που η χρήση του διευκολύνεται εξαιρετικά από το αναλυτικότατο ευρετήριο, χάρτες και πίνακες προορίζεται για τους σπουδαστές των αρχαιογνωστικών επιστημών, τους καθηγητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά και τον καλλιεργημένο αναγνώστη που επιθυμεί να αντλήσει συγκεκριμένες και αξιόπιστες πληροφορίες για την ελληνική αρχαιότητα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



«Ποιος σκότωσε τον Όμηρο;» αναρωτιούνται αναφερόμενοι στο παρόν και στο μέλλον των αρχαιοελληνικών σπουδών οι Victor Hanson και John Heath και σημειώνουν ότι οι σύγχρονοι «επαγγελματίες» κλασικοί φιλόλογοι με τις υπερεξειδικευμένες δημοσιεύσεις τους «προσφέρουν πολύ λίγα σε πολύ λίγους και τίποτε σε όλους τους υπολοίπους».

Αυτή την επιτηδευμένα ζοφερή διαπίστωση έρχεται να διαψεύσει η Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία. Τόμος Α1: Αρχαία Ελλάδα που επιμελήθηκε ο καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Gottingen Heinz-Gunther Nesselrath. Πρόκειται για τον πρώτο τόμο (ο δεύτερος είναι αφιερωμένος στη λατινική φιλολογία και φέρει την υπογραφή του Fritz Graf) μιας διεπιστημονικής και εκσυγχρονισμένης γενικής θεώρησης της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας από έγκριτους φιλολόγους του εξωτερικού (για τον τόμο της Αρχαίας Ελλάδας αναφέρω ενδεικτικά τους R. Browning, Ε. Degani, Κ. Dover, Η. Hunger, R. Hunter, R. Kannicht, Ε. Vogt και τον δικό μας Α. Καμπύλη).

Το βιβλίο αρθρώνεται σε οκτώ μεγάλες ενότητες και 28 κεφάλαια, στα οποία παρουσιάζεται η ιστορία των κειμένων, της επιστήμης της φιλολογίας, της γλώσσας, της λογοτεχνίας, της θρησκείας, της φιλοσοφίας και των επιστημών, του αρχαιοελληνικού κόσμου, καθώς και της αρχαιοελληνικής τέχνης από τις απαρχές ως την ύστερη αρχαιότητα και το Βυζάντιο. Σε περισσότερες από 700 σελίδες και ισάριθμες παραγράφους (με τη βοήθεια των οποίων μπαίνει τάξη στο χαώδες και ετερόκλητο υλικό που διαχειρίστηκαν οι συγγραφείς) δίνονται απαντήσεις σε ερωτήματα του τύπου πώς έγραφαν τα βιβλία τους οι αρχαίοι, πώς μετρούσαν τον χρόνο, τι είναι η μεγαλογράμματη γραφή, τι ήταν οι κανόνες ή ποιες είναι οι λογοτεχνικές διάλεκτοι ως το πώς γεννήθηκαν η φιλολογία, η επιστήμη και η φιλοσοφία, ποια είναι τα μέτρα και τα λογοτεχνικά είδη της αρχαιότητας, σε τι συνίσταται η ιδιαιτερότητα της αρχαιοελληνικής θρησκείας και ποια η σχέση της με τον μύθο, πώς διαλέγεται η πολιτιστική με την πολιτική ιστορία στην αρχαία Ελλάδα και ποια τα χαρακτηριστικά της αρχαίας τέχνης.

Είναι προφανές ότι δεν πρόκειται για μία ακόμη γραμματολογία αλλά για μια καθολική επισκόπηση της λογοτεχνίας, της γλώσσας, των ιδεών και της αισθητικής της αρχαιότητας ενταγμένων στο ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό τους πλαίσιο. Η ιστορική προοπτική ορίζει την ταξινόμηση του υλικού· ο τόμος συνοδεύεται και από έναν χρονολογικό πίνακα που παρουσιάζει πρόσωπα και γεγονότα σε μια συγχρονική θεώρηση. Μια από τις καινοτομίες της έκδοσης έγκειται στη συμπερίληψη και των λεγομένων βοηθητικών επιστημών, δηλαδή της παλαιογραφίας, τη παπυρολογίας, της κωδικολογίας, της επιγραφικής και της μετρικής. Εκδοτικά το κάθε κεφάλαιο διακρίνεται στο κυρίως κείμενο, σε κάποιες πρόσθετες λεπτομερειακές πληροφορίες με μικρότερα τυπογραφικά στοιχεία και σε μια αυστηρά επιλεγμένη, αλλά ενημερωμένη, βιβλιογραφία για το υπό συζήτηση θέμα. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με ευρετήριο ονομάτων και πραγμάτων, ένα πολύτιμο εργαλείο για την αξιοποίηση του υλικού που προσφέρει.

Παρά τη σύλληψή της σε εκατοντάδες παραγράφους και τη σύνταξή της από πολλούς ειδικούς (25 τον αριθμό) φιλολόγους, ιστορικούς, αρχαιολόγους, γλωσσολόγους και βυζαντινολόγους, η Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία ξεδιπλώνει την ουσία και τη μοίρα της ελληνικής αρχαιότητας σε μιαν ενιαία, αν όχι μυθιστορηματική, αναμφίβολα συναρπαστική αφήγηση που προορίζεται για τον ευρύτερα μορφωμένο αναγνώστη. Εμφανής είναι και η προσπάθεια επιστημονικής κατοχύρωσης των γραφομένων· ο φοιτητής, προπτυχιακός ή μεταπτυχιακός, ακόμη και ο ειδικός ερευνητής της κλασικής φιλολογίας μπορούν να ωφεληθούν πολλαπλά από τη βιβλιογραφική τεκμηρίωση που προσφέρεται για μια πληθώρα αρχαιογνωστικών ζητημάτων. Ας μη λησμονούμε εξάλλου ότι η Ελλάδα είναι η τελευταία χώρα που στον 21ο αιώνα εξακολουθεί να εντάσσει τα αρχαία ελληνικά στην υποχρεωτική της εκπαίδευση. Έτσι το βιβλίο του Η.-G. Nesselrath αποτελεί για φιλέρευνους εκπαιδευτικούς και φιλότιμους μαθητές ένα ευσύνοπτο και ελκυστικό βοήθημα.

Την ελληνική έκδοση επιμελήθηκαν με υποδειγματικό τρόπο οι καθηγητές Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Δανιήλ Ι. Ιακώβ και Αντώνης Ρεγκάκος. Εξοικειωμένοι ειδικά με τον γερμανόγλωσσο φιλολογικό χώρο, αντιμετώπισαν με επιτυχία τις δυσκολίες που παρουσιάζουν η μετάφραση της πυκνής, υφολογικά και συντακτικά, γερμανικής και η απόδοση της εξειδικευμένης ορολογίας στη νεοελληνική γλώσσα. Ιδιαίτερα σημαντική από την άποψη αυτή είναι και η συμβολή της μεταφραστικής ομάδας που συγκροτήθηκε από φιλολόγους της ακαδημαϊκής οικογενείας (Ι. Αναστασίου, Ι. Βάσσης, Σ. Κοτζάμπαση, Θ. Κουρεμένος, Π. Κυριάκου και Φ. Φιλίππου). Το αποτέλεσμα της συλλογικής αυτής προσπάθειας είναι μια ρέουσα μετάφραση συνταγμένη με επιστημονική εγρήγορση και δημοσιευμένη σε έναν φροντισμένο τυπογραφικά τόμο.

Εύλογα διερωτάται κανείς ποια μπορεί να είναι η σχέση μας με την αρχαία Ελλάδα σε μια εποχή που η παρακμή ενδημεί στις ανθρωπιστικές σπουδές, ο ανώδυνος Χάρι Πότερ εγγράφεται ισχυρότερα από τη Μήδεια και την Κίρκη, το «Big Brother» κατακλύζει τα υπολείμματα του ελεύθερου χρόνου και ο πληροφοριακός κατακερματισμός του Διαδικτύου απειλεί την ενεργητική σκέψη. Όσοι ταλανίζονται από τέτοια ερωτήματα δεν έχουν παρά να αναζητήσουν την απάντηση σε βιβλία σαν την Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία του Η.-G. Nesselrath που μας επανασυνδέουν με την αρχαιότητα και τις πάντοτε επίκαιρες πνευματικές και αισθητικές αξίες της. Και μας υπενθυμίζουν διαρκώς ότι «αυτός ο κόσμος δεν είναι ο δικός μας, είναι του Ομήρου».

Εβίνα Σιστάκου (διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας), ΤΟ ΒΗΜΑ , 03-02-2002