Βικέντιος Δαμοδός

Ο Βικέντιος Δαμοδός ανήκει στους «αναχωρητές λογίους» που ύστερα από σοβαρές σπουδές στη Δύση, γύρισαν στην πατρίδα και αφιέρωσαν τη ζωή τους σε διδακτικό και συγγραφικό έργο μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα. Τα περισσότερα και πιο σημαντικά συγγράμματά του παραμένουν ανέκδοτα.








ΚΡΙΤΙΚΗ





Αποτίναξε τα δεσμά του αριστοτελισμού και θεμελίωσε μια σύγχρονη επιστημονική γλώσσα τον 18ο αιώνα. Το έργο ενός άγνωστου στο ευρύ κοινό κεφαλλονίτη λογίου ο οποίος άνοιξε τον δρόμο στον ελληνικό Διαφωτισμό.



Η μορφή και το έργο του επτανήσιου θεολόγου και φιλοσόφου Βικέντιου Δαμοδού αναδείχθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες στις σωστές τους διαστάσεις με συνέπεια και αποτελεσματικότητα από την ακαταπόνητη ερευνητική εργασία της κυρίας Βασιλικής Μπόμπου-Σταμάτη. Ο Βικέντιος Δαμοδός (1700-1754), από τα Χαβριάτα της Κεφαλλονιάς, σπούδασε στο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο της Βενετίας στην περίοδο της ακμής του και μαθήτευσε κοντά σε λογίους της εποχής, όπως ο Ιωάννης Χαλκείας, ο Απόστολος Μίχος, ο γνωστός Ζακύνθιος Αντώνιος Κατήφορος και ο Ζήσιμος Ματζαβίνος. Πήρε διδακτορικό δίπλωμα στο Δίκαιο από το Πανεπιστήμιο της Πάδοβας και ξαναγύρισε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου αποτραβήχθηκε έχοντας γύρω του, ως φωτισμένος παιδαγωγός, μια πλειάδα μαθητών.

Αυτό το πλούσιο σε αρχειακή ύλη βιβλίο, που υπήρξε αρχικά διδακτορική διατριβή της κυρίας Μπόμπου-Σταμάτη στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, διαρθρώνεται σε δύο κύριους άξονες: τον έναν βιογραφικό και τον άλλον εργογραφικό. Στην ενδιαφέρουσα βιογραφία του κεφαλλονίτη λογίου αναθεωρείται η χρονολογία του θανάτου του, μας δίνεται το οικογενειακό δένδρο των Δαμοδών από το 1571 ώς το 1790, καθώς και άγνωστες ως τώρα αρχειακές πληροφορίες για τον πατέρα του Φραγκίσκο και τα αδέλφια του Ιωάννη, Πιέρο, Γιάκουμο και Νικολό. Στο κεφάλαιο σχετικά με τη σχολή που ίδρυσε λίγο μετά το 1721 στον περίβολο της εκκλησίας της Θεοτόκου στο χωριό του, όπου βρίσκεται και ο τάφος του, μαθαίνουμε και για τους μαθητές του ­ανάμεσά τους ο Αγάπιος Λοβέρδος, ο Νικόλαος Μαυροειδής, ο Νικόδημος Καρούσος, ο Ζώσιμος Περιστιάνος και πιθανότατα ο Ευγένιος Βούλγαρης­ οι περισσότεροι από τους οποίους σταδιοδρόμησαν ως κληρικοί.

Ο Δαμοδός ανήκει στους επτανήσιους λογίους οι οποίοι κάτω από τη βενετική κυριαρχία δέχθηκαν τα μηνύματα της νεότερης ευρωπαϊκής παιδείας και κατόρθωσαν να περάσουν από την αριστοτελική φιλοσοφία στον ορθολογισμό των νεότερων χρόνων προετοιμάζοντας τον ελληνικό χώρο για τον ελεύθερο φιλοσοφικό στοχασμό του Διαφωτισμού. Χωρίς να απομακρύνεται από τα αριστοτελικά σχήματα, προσπάθησε κυρίως να ξεφύγει από τα δεσμά του αριστοτελισμού μελετώντας την καρτεσιανή φιλοσοφία και τις επαναστατικές για την εποχή του ανακαλύψεις στις θετικές επιστήμες. Συζητεί τις θέσεις του Ντεκάρτ και των αντιπάλων του χωρίς να διστάζει να διευκρινίσει τη δική του τοποθέτηση. Ωστόσο το μεγαλύτερο τμήμα του βιβλίου καλύπτει η μελέτη των ­γραμμένων σε απλή ελληνική γλώσσα­ έργων του καθώς και εκείνη των χειρογράφων που τα συνθέτουν· εδώ αναφέρονται και μελετώνται αναλυτικά 150 χειρόγραφα, σκορπισμένα σε διάφορες βιβλιοθήκες στον ελληνικό χώρο και στο εξωτερικό, μερικά από τα οποία μας είναι εμμέσως γνωστά από παλαιοτέρους καταλόγους βιβλιοθηκών. Σε άλλο τμήμα του βιβλίου μελετάται με λεπτομέρεια η ταξινόμηση της ύλης των χειρογράφων αυτών.

Τα τυπωμένα έργα του Δαμοδού με θεολογικό και φιλοσοφικό περιεχόμενο είναι συνολικά πέντε: Επίτομος Λογική και τέχνη ρητορική (Βενετία, 1759), Πράξις κατά συντομίαν εις τας Ρητορικάς Ερμηνείας (Πέστη, 1815), Σύνοψις ηθικής φιλοσοφίας (Αθήνα, 1940), Σύντομος ιδέα της λογικής κατά την μέθοδον των νεωτέρων (Αθήνα, 1978) και Συνταγμάτιον θεολογικόν (Αθήνα, 1980). Ο Δαμοδός επεξεργάστηκε στη δημώδη γλώσσα φιλοσοφικά μαθήματα και θεολογικά συγγράμματα σε πολλαπλές μορφές, τα χειρόγραφα των οποίων σωζόμενα ως σήμερα φανερώνουν την ευρύτατη διάδοσή τους στους λόγιους κύκλους της εποχής του. Παρ' όλα αυτά τα περισσότερα έργα του παρέμειναν ανέκδοτα. Ενδεικτικά δίνουμε ορισμένους τίτλους: η Θεολογία δογματική σε πέντε τόμους, η Φυσιολογία, η Τέχνη Ρητορική, η Μέθοδος σύντομος και πρακτική περί της ρητορικής συνθέσεως, η Λογική ελάσσων και μείζων περιπατητική κ.ά. Ένα ιδιαίτερο σημείο το οποίο υπογραμμίζει η συγγραφεύς αποτελεί το γεγονός ότι σε μια περίοδο όπου τα αρχαϊκά στοιχεία ήταν έκδηλα στα έργα άλλων συγγραφέων ο Δαμοδός έγραψε στην «κοινήν μας διάλεκτον», όπως τη χαρακτηρίζει ο ίδιος, αποφεύγοντας ακόμη ιταλισμούς και ιταλικές παραφθαρμένες λέξεις. Η προσφορά του στη δημιουργία μιας νεοελληνικής επιστημονικής και φιλοσοφικής γλώσσας είναι φανερή και αξιομνημόνευτη.

Στο τέταρτο μέρος του βιβλίου, το οποίο τιτλοφορείται Παραρτήματα, μας παρέχονται ευρήματα της συγγραφέως τα οποία αποδεικνύουν ακόμη μία φορά τη μεθοδικότητα της ερευνητικής προσφοράς της: ένας αυτόγραφος κώδικας του Δαμοδού ο οποίος εναπόκειται στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (δωρεά Αθ. Πυλαρινού) και περιέχει τη Λογική και Φυσιολογία, η μετάφραση στα ιταλικά του Ακάθιστου Υμνου που σώζεται στο Τμήμα Χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, αυτόγραφο του Δαμοδού με το Προοίμιο της Φυσιολογίας και της Δογματικής από κώδικα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, άγνωστη ως τώρα επιστολή του «προς Ευγένειον» (ίσως Βούλγαρη) και του Δωρόθεου Βουλησμά προς άγνωστο αποδέκτη (όπου εκφράζεται ο σεβασμός του προς τη φιλοσοφία του Δαμοδού), τα πρακτικά των διδακτορικών εξετάσεών του που προέρχονται από το παλαιό αρχείο του Πανεπιστημίου της Πάδοβας και έγγραφα της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος σχετικά με την οικογένεια Δαμοδού.

Στη συνέχεια παρουσιάζεται η κριτική έκδοση του έργου Σύντομος ιδέα της λογικής κατά την μέθοδον των νεωτέρων που πρώτη η κυρία Μπόμπου-Σταμάτη απέδωσε στον Β. Δαμοδό. Η έκδοση αυτή στηρίζεται σε δύο χειρόγραφα, το ένα από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης και το άλλο από τη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Πετρούπολης. Από την παραβολή της Λογικής αυτής του Δαμοδού με αντίστοιχα έργα του Ντεκάρτ και τη Λογική του Port-Royal προέκυψαν αρκετά παράλληλα χωρία, τα οποία παραθέτονται στο υπόμνημα των πηγών και στηρίζουν την άποψη ότι έχουμε να κάνουμε με βασικές πηγές του Δαμοδού.

Την πλούσια βιβλιογραφία και τις συντομογραφίες ακολουθούν κατατοπιστικοί πίνακες με τα χειρόγραφα κατά έργο, τις αρχές των έργων του καθώς και τα ονόματα των βιβλιογράφων και κτητόρων των χειρογράφων. Το βιβλίο κλείνει με τα περιεχόμενα των τυπωμένων και ανέκδοτων έργων του Βικέντιου Δαμοδού. Πραγματικά η συστηματική αυτή μονογραφία κατόρθωσε να αναδείξει την ξεχωριστή ιστορική φυσιογνωμία αυτού του κεφαλλονίτη λογίου φέροντας στο προσκήνιο το εύρος της ακτινοβολίας του έργου του και αποδίδοντάς του τη θέση που του αρμόζει ανάμεσα στους προδρόμους του νεοελληνικού Διαφωτισμού.

Ρωξάνη Δ. Αργυροπούλου, ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-12-2000