Το θύμα

Κριτική:

Ο Σωλ Μπέλοου, που πέθανε 90 ετών το 2005, καθιερώθηκε με το τρίτο του βιβλίο, Οι περιπέτειες του Όγκι Μαρτς (1953). Μπεστ σέλερ του είναι το Χέρτσογκ και αριστούργημά του θεωρείται το Άδραξε τη μέρα. Ακόμα και το 2000 όμως, δημοσίευσε σημαντικό μυθιστόρημα, το Ραβελστάιν. Το Θύμα είναι ένα μυθιστόρημα χαρακτήρων που διερευνά τις πάσης φύσεως προκαταλήψεις και την ανισότητα ευκαιριών στην εργασία


«Μπορείς να βάλεις και τον διάβολο στο σπίτι σου αν είναι σε πακέτο. Οι άνθρωποι εμπιστεύονται τα πακέτα. Αν το τυλίξεις, θα το πάρουν», γράφει ο Σωλ Μπέλοου. Οι Εβραίοι, άλλωστε, ξέρουν από πακέτα. Όχι μόνο ως εμπορικά δαιμόνια, όπως τους θέλει η σχετική μυθολογία, όσο και ως θύματα. Το πακέτο «Εβραίος=φταίχτης», προϊόν και περιτύλιγμα μαζί, έχει μοναδική επιτυχία στο παζάρι των προκαταλήψεων. Και πουλιέται ακόμα.

Γι΄ αυτό το Θύμα του νομπελίστα Αμερικανού, είναι πάντα επίκαιρο. Πριν από λίγες μέρες τιμήθηκε σε όλον τον κόσμο η μνήμη των έξι εκατομμυρίων θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Και αυτό το βιβλίο του 1947, που κυκλοφόρησε μόλις σήμερα στα ελληνικά, παραμένει μέχρι κεραίας επίκαιρο. Δύσκολα θα μπορούσε να βρει κανείς πιο νηφάλιο κείμενο για το θέμα. Κάτι που εκπλήσσει, όχι μόνο λόγω της εγγύτητας με τα γεγονότα, αλλά και γιατί ήταν μόλις το δεύτερο μυθιστόρημα που έγραφε ο Μπέλοου. Αργότερα, θα καθιερωνόταν με το Οι περιπέτειες του Όγκι Μαρτς, το 1976 επρόκειτο να πάρει Νόμπελ, τότε όμως ήταν άγνωστος.

Ο Μπέλοου, γιος Εβραίων από την Αγία Πετρούπολη, επιχειρεί να ψηλαφήσει την ψυχολογική φύση της προκατάληψης, όχι μόνο από την πλευρά του θύτη, αλλά και από την πλευρά του θύματος. Κανένας φανατισμός, ούτε οργή. Το κείμενο δεν αναφέρεται καν στη μαζική εξόντωση, σε κανένα σημείο. Περιγράφει μια προσωπική ιστορία. Και μόνο μέσα από αυτή διερευνά τους ρόλους, που λόγω ταλέντου, αποκτούν γενικότερο νόημα. Ο Λέβενταλ είναι ένας ευφυής νεαρός Εβραίος. Αλλάζει διάφορες δουλειές μέχρι που στεριώνει σε ένα δημοσιογραφικό πόστο, σε συντεχνιακή εφημερίδα. Στη ζωή του επανεμφανίζεται ένας παράξενος άνθρωπος, ο Όλμπι, που τον αποσυντονίζει. Ο Λέβενταλ είχε χρόνια να τον δει. Και ξαφνικά εμφανίζεται ρακένδυτος, μέθυσος, να τον κατηγορεί ότι εκείνος φταίει που έφτασε σε αυτό το κατάντημα.

Ο Λέβενταλ είχε ζητήσει κάποτε δουλειά από το αφεντικό του Όλμπι, με τη μεσολάβησή του. Ο εργοδότης όμως ήταν κακότροπος και ο Λέβενταλ, αποκαρδιωμένος από διάφορες αποτυχημένες προσπάθειες, καταλήγει να τσακωθεί. Λίγες μέρες αργότερα απολύεται και ο Όλμπι.

Ο οποίος πιστεύει ότι ο Λέβενταλ προκάλεσε επεισόδιο επίτηδες, για να τον εκδικηθεί για ένα αντισημιτικό του σχόλιο. Η κατάσταση γίνεται κωμικοτραγική, μέχρι την τελική ανατροπή που αποφορτίζει την ατμόσφαιρα.

Ο Όλμπι αντιπροσωπεύει τον μέσο προκατειλημμένο φαφλατά που, μαζί με νηφάλιες και διασκεδαστικές, πρέπει να πούμε, παρατηρήσεις, εκτοξεύει εύκολες κατηγορίες σε προαποφασισμένο στόχο. Είναι επίσης ένας θύτης που του αρέσει να παίζει τον ρόλο του θύματος. Ο Λέβενταλ είναι ένας αδύναμος άνθρωπος, που θυματοποιεί από μόνος του τον εαυτό του. Όσο βαθιές είναι οι προκαταλήψεις των άλλων, άλλο τόσο βαθιά είναι και η αυτοενοχοποίηση των Εβραίων, μοιάζει να λέει ο Μπέλοου. Το παιχνίδι της ενοχής και του μετρήματος των ευθυνών με τη μεζούρα παρασύρει τον Λέβενταλ, χωρίς αυτό να λέγεται ρητά, να μπει στη θέση του προδότη Ιούδα.

Μανώλης Πιμπλής, Τα Νέα, 21/4/2007