Το Αγρίνιο κάποτε

[...]Για να μάθεις την ιστορία του Αγρινίου, πρέπει να διαθέτεις δυο λογιών εγχειρίδια: στοιχεία γραπτής ή προφορικής ιστορίας και φωτογραφίες παλιές. Τότε μόνο είσαι βέβαιος ότι κρατάς στα χέρια σου την αρχή του νήματος.
Στοιχεία τέτοια αντλείς από την κουβέντα σου με παλιούς Αγρινιώτες ή ανοίγοντας τα χρονοντούλαπα που υπάρχουνε στα σπιτικά εκείνα, που δεν προλάβανε ο χρόνος και οι ιδιοκτήτες τους να κατεδαφίσουνε.
Μια άλλη καλή μέθοδος γνώσης της ιστορίας του Αγρινίου είναι να πάρεις το φακό του φωτογράφου και να σταθείς απέναντι σε όλες τις οπτικές γωνίες του, για να εξασφαλίσεις τα «πλάνα», που, τοποθετούμενα προ ενός οραματισμού, βοηθάνε για να σχηματιστεί πληρέστερα η διαφορά της παλιάς από την καινούργια εικόνα του Αγρινίου.[...]

Θύμιος Σώκος, Δήμαρχος Αγρινίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Είναι σχεδόν βέβαιο ότι πατρίδα του καθενός, όπως απεφάνθη ο Χάιντεγκερ, είναι η γλώσσα του. Ακόμα πιο βέβαιο φαντάζει ότι η γεώργωση της γλώσσσας, η καλλιέργειά της επισυμβαίνει στον τόπο γέννησης του καθενός, στη γειτονιά του, στην κοινότητά του, στην πατρίδα του. Η καταγωγική ρίζα είναι στοιχείο καθοριστικό στη διαμόρφωση της προσωπικότητας, πολύ πριν από την εκπαίδευση και την όποια πολιτική τοποθέτηση, είναι ο ομφάλιος λώρος με τη μητρίδα, το ίδιο το πατρικό σπέρμα.

Η ελληνική γλώσσα και οι ελληνικές κοινότητες -από την αρχικά πόλη-κράτος έως τα βυζαντινά δεσποτάτα και τις κοινότητες της Τουρκοκρατίας - διέσωσαν τον Ελληνισμό, ήσαν τα κύτταρα της αδιαμφισβήτητης συνέχειάς του, οι φορείς συστημάτων μεταφοράς, όπως είναι τα πανηγύρια, τα μοιρολόγια, η δημοτική μουσική, οι αλάνες που παίζαμε, ο τόπος που μεγαλώσαμε και αντικρίσαμε τη φύση και την κοινωνία. Εχω την πεποίθηση -ξεφυλλίζοντας το βιβλίο του Αριστείδη Μπαρχαμπά- ότι ο συγγραφέας είναι συγκλονισμένος από τη λάμψη και τη δύναμη των εννοιών γλώσσα-κοινότητα, καθώς και από εκείνη την έννοια που ωθεί τις προηγούμενες στην αυταξία τους και τη δυναμική τους και εννοώ βεβαίως τη Μνήμη, την κατάκτηση δηλαδή του συλλογικού παρελθόντος. Ας μη λησμονούμε ότι στο ελληνικό Πάνθεον υπάρχει μια θεότητα ξεχωριστή, η Μνημοσύνη, και θυγατέρες αυτής, οι Μούσες. Και, σύμφωνα με τον Ζαν Πιέρ Βερνάν, «οι μούσες τραγουδούν, αρχίζοντας από την αρχή, την εμφάνιση του κόσμου, τη γέννηση θεών και ανθρώπων. Το παρελθόν που φανερώνεται έτσι, είναι κάτι πολύ περισσότερο από το "πριν" του παρόντος· είναι η πηγή του. Ανατρέχοντας ίσαμε αυτό, η ανάμνηση δεν αναζητεί να τοποθετήσει τα γεγονότα στο χρονικό της, απλώς, πλαίσιο, αλλά να φτάσει στα βάθη τού είναι, να ανακαλύψει το αρχικό, την αρχέγονη πραγματικότητα, απ' όπου βγήκε ο κόσμος και που επιτρέπει να κατανοηθεί το γίγνεσθαι στο σύνολό του».

Ο Αριστείδης Μπαρχαμπάς, συνειδητά ή όχι -κατ' εμέ συνειδητά- μας καλεί σ' αυτό το θαυμαστό ταξίδι γνώσης, γνωρίζοντας ότι «σε καμία στιγμή η μακρινή αναδρομή στο χρόνο δεν μας κάνει να εγκαταλείψουμε την τωρινή πραγματικότητα».

Το παρελθόν είναι μια γεωγραφία της ασπαίρουσας ψυχής των ανθρώπων και του τόπου τους, ένας πατρικός συμβουλευτικός ψίθυρος, μια μητρική ζεστή αγκαλιά. Η διαφύλαξη ενός τόπου εν τη εξελίξει του, μέσω εικόνων ή λέξεων, εν προκειμένω της πόλης του Αγρινίου, είναι απότοκη -υποψιάζομαι- της πίστης του συγγραφέα ότι το μόνο μέλλον είναι το παρελθόν. Πώς αλλιώς; Ο,τι γνωρίζουμε είναι αυτό που βιώνουμε ή που βιώσαμε, παρελθόντες δηλαδή χρόνους. Ουδείς γνωρίζει αν θα υπάρχει αύριο για τον εαυτό του, για τον διπλανό του, για τον κόσμο όλο. Ας μην εκληφθεί αυτό ως ματαιότητα ή, έστω, απαισιοδοξία. Είναι η βαθιά ταπεινότης που θα οφείλαμε να επιδεικνύουμε άπαντες εκ του απολύτου γεγονότος ότι είμαστε πεπερασμένα όντα. Η απολυτότητα αυτή θα 'πρεπε να μας οπλίζει με το θάρρος και την ενέργεια να διαφυλάττουμε, ως κόρην οφθαλμού, το παρελθόν (μας), να ασκούμεθα αδιαλείπτως στο αγλάισμα της μνήμης.

Με έκπληξη -ομολογώ- διαπίστωσα ότι ο Αριστείδης Μπαρχαμπάς δεν είχε κατά νου κάτι άλλο όταν ξεκίνησε την επίπονη εργασία του, παρά την προβολή του παρελθόντος στη θερμουργό διαδικασία του βιολογικού μας χρόνου, τη θέλησή του να ταξιδέψει στην πλαστουργή αγωνία των προγόνων, στην αισθητική τους, στην αρχιτεκτονική τους, στη σχέση τους με το περιβάλλον και την κοινωνία τους.



Νους - θυμός



«Το ελληνικό τοπίο, ούτως ή άλλως, μας οδηγεί σε άγνωστα τρέμουλα σε συνειρμούς με το παρελθόν, είναι μια έκρηξη μνήμης και μια ευκαιρία στοχασμού, ένας κώδικας έρωτος, νου και αίσθησης. Το τοπίο τούτο γίνεται ένα με το κορμί μας· μας καθορίζει, κατευθύνει τις βιολογικές και διανοητικές μας λειτουργίες, μας μεταρσιώνει. Φαίνεται πως δεν επιβαλλόμαστε εμείς στο χώρο· ο χώρος μάς εξουσιάζει. Είμαστε πιθανώς η αντανάκλαση του ελληνικού τοπίου: ατίθασοι, σκληροί, ελεύθεροι, είδωλα της αποσταγμένης λευκότητας».

Το λεύκωμα δεν είναι απλώς μια ατραπός προς τη συγκίνηση που απορρέει από τη νοσταλγία, μια βιβλιακή φυλλομέτρηση· είναι μύησις στο ερωτικό σμίξιμο στοχασμού και γης, πνεύματος και ύλης. Αλλοτε η ύλη πνευματούται και άλλοτε το πνεύμα ενυλώνεται σε μια θαυμάσια συνύπαρξη της θνητότητας, της μικρότητάς μας, που σημαδεύεται όμως από το μεγαλείο της δημιουργίας. Τι είναι η πατρίδα μας; Ενα περιβόλι ομορφιάς λεηλατημένο από την αδιαφορία των πολιτών και τη γενικότερη ακηδία του ελληνικού κράτους, που σφαδάζει στην ερημιά και την εγκατάλειψη. Αξίζουν έπαινοι σε ανθρώπους που αφιλοκερδώς σκαλίζουν τούτο το περιβόλι να ξανανθήσει. Το μέσα τοπίο, της νοσταλγίας και της επαφής, της ίδιας της γραμματικής και του συντακτικού της ομορφιάς, ανοίγει, απλώνεται, γίνεται αύρα ανοιχτοσύνης και αξιοπρέπειας, χαστουκίζει την εξοργιστικά υλόφρονη αντίληψη της εξουσίας, κρατικής ή τοπικής. Η βραδύτης επανακάμπτει η απλότης περιδιαβάζει το χρόνο και τη λήθη.

Οι ματιές στο παρελθόν με τις οποίες μας εφοδιάζει οι συγγραφέας δεν είναι ένα φευγαλέο σκίρτημα αναπόλησης και πιθανής χαράς· σημαίνουν την τωρινή μας στάση απέναντι στα κτίσματα και τους ανθρώπους, αντανακλούν τη λάμψη της παλιάς εστίας, εκεί όπου ο Ηράκλειτος θερμαινόταν παρέα με παιδιά, απογοητεύοντας τους δοκησίσοφους επισκέπτες του. Στα μάτια των παιδιών τούτο το λεύκωμα είναι έξαρμα ζωής, η επανανοηματοδότησή της. Το άρωμα του λευκώματος φρενιάζει τις αιθήσεις, ξυπνάει αρχέγονα, ξεχασμένα αναφιλητά, βολιδοσκοπεί το πάθος του πόνου, οσμίζεται το ίδιο του το αίμα. Προσφέρεται σε λιτόφρονους αναγνώστες, αλλά και αποτελεί κόσμημα για τη βιβλιοθήκη του δήμου όπως και για τα ράφια όλων των δημοτών.

Το πένθος είναι διάχυτο στο λεύκωμα, όχι όμως ως τελετουργικός θρήνος της ελληνικής παράδοσης αλλά ως χαρούμενο πάθος, εξάλλου το πένθος προέρχεται από το πάθος. Το πένθος είναι ένα ξόρκι στο θάνατο, στην απουσία, αλλά είναι και ο υπέροχος κρίκος που μας ενώνει με τους απόντες, που ουδέποτε μας εγκαταλείπουν, απλώς δεν περπατούν πλάι μας, δεν γελάνε και δεν θυμώνουν μαζί μας.

Για τους φιλοσόφους η μνήμη είναι μια σωτηριακή αγωγή, που νικά το χρόνο και το θάνατο. Μόνον όταν δεν ξεχνάμε να πενθούμε μπορούμε να χαιρόμαστε. Η χαρά είναι πάντα πένθιμη, ακόμη και όταν προέρχεται από τα θαύματα της φύσης, διότι υπάρχει ένα τέλος για το σύμπαν του καθενός. Μόνον η μνήμη, προφορική ή γραπτή, επιχειρεί την έξοδο από το πεπερασμένο, αυτή καταφέρνει να βγει νικήτρια από την πάλη με το φθαρτόν της ύπαρξής μας.

Σε τούτο το όμορφο ταξίδι στο χρόνο μάς καλεί ο συγγραφέας, οτρηρός, ακάματος, πένθιμος, νηφάλιος, αλλά και διονυσιακός, εραστής τού χθες, του πανάκριβου αυτού εφοδίου που σφυρηλατεί την ύπαρξη, που απαλύνει την αγωνία, που μεταφέρει το ιερό και το ανίερο, που επελαύνει στη χημεία των μυχών και υμνεί την ύπαρξη.

Μη δείτε το λεύκωμα σαν νοσταλγία ή σαν τρύγο μελαγχολίας, αλλά σαν μια μύηση στο σώμα και το πνεύμα των προγόνων, όσο αυτό είναι κατορθωτό.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 06/02/2004