Απολογία για τον Μύθο

Έκπτωση
30%
Τιμή Εκδότη: 16.00
11.20
Τιμή Πρωτοπορίας
+
37145
Συγγραφέας: Μήττα, Δήμητρα
Εκδόσεις: University Studio Press
Σελίδες:284
Ημερομηνία Έκδοσης:01/01/1997
ISBN:9789601206189
Διαθεσιμότητα στα βιβλιοπωλεία μας
Αθήνα:
Με παραγγελία σε 2-5 εργάσιμες ημέρες
Θεσσαλονίκη:
Με παραγγελία σε 2-5 εργάσιμες ημέρες
Πάτρα:
Με παραγγελία σε 2-5 εργάσιμες ημέρες

Περιγραφή


ΚΡΙΤΙΚΗ





Η κυρία Δήμητρα Μήττα, φιλόλογος και ερευνήτρια σε θέματα Φιλοσοφίας της Μυθολογίας, στο βιβλίο της «Απολογία για τον Μύθο» εκφράζει το τριπλό ερώτημα της εποχής μας, στο τέλος του 20ού αιώνα: Ποιος ο λόγος του Μύθου σήμερα; Ποιος ο λόγος του Μύθου χθες; Ποιος ο λόγος του Μύθου αύριο;

Το «ακατανόητο» των μύθων, οι άγνωστες διαστάσεις ενός μυθικού προϊόντος, η ψευδαίσθηση ότι υπάρχουν μύθοι σε αντιπαράθεση με την Ιστορία και με τον Λόγο, ο πανικός ότι το μυθικό είναι αναληθές και εξωπραγματικό, θα μπορούσαν να εκληφθούν ως παρεξηγήσεις ενός φαινομένου που συναντάται σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη και σε όλες τις εποχές: του φαινομένου Μύθος.

Ο λόγος για τον Μύθο και οι μύθοι ξεκίνησαν μαζί. Σε μια προσπάθεια οριοθέτησης της Μυθολογίας τοποθετούμε αμέσως τον Μύθο απέναντι στην Ιστορία. Στην περίπτωση αυτή ο λόγος για τον Μύθο είναι και ο λόγος του Μύθου. Σύμφωνα με την παραδοσιακή αντιμετώπιση του ζητήματος για τον Μύθο και την Ιστορία, ο Μύθος προηγείται της Ιστορίας ως είδος ­ δεδομένου ότι η Ιστορία ως ανθρώπινη δράση υφίσταται από καταβολής ανθρώπου.

Εξάλλου, έχοντας υπόψη ότι ο Μύθος παρέχει διαρκώς πολιτισμικά πρότυπα συμπεριφοράς, δεν μπορούμε να υποτιμήσουμε τη λειτουργία του σε συγκεκριμένα συμφραζόμενα και τη σημασία του ως παράγοντα Ιστορίας. Το παράδειγμα από την ελληνική αρχαιότητα για το πλαίσιο ίδρυσης μιας πόλης ή μιας αποικίας και ενός θρυλικού ήρωα ιδρυτή ή οικιστή είναι χαρακτηριστικό. Το κεφάλαιο επίσης της λεγόμενης «αρχαιολογίας» στην Ιστορία του Θουκυδίδη είναι ενδεικτικό της άμεσης σχέσης Μύθου και Ιστορίας. Η πολυπλοκότητα των διαφορετικών λογικών που οδηγούν στον Μύθο είναι ανάλογες με εκείνες που οδηγούν στην Ιστορία. Απεικονίζουν δε την ανθρώπινη ζωή σε ποικίλα μεγέθη και την προσπάθεια κοινωνικοποίησης των κοινωνιών.

Η ιστορική αξία που αποδίδουμε στον Μύθο έγκειται στον πυρήνα μνήμης που διατήρησε και στην εμβέλεια που ο πυρήνας αυτός συνεχίζει να κατέχει, ανεξάρτητα από τις διαστάσεις του χωροχρόνου. Επομένως ο ιστορικός πυρήνας του μύθου αποτελεί ταυτόχρονα το βασικό στοιχείο της προφορικής και στη συνέχεια γραπτής παράδοσης της μυθολογίας και της ιστορίας σε επίπεδο συγκεκριμένου χρόνου και ορίου, όπως και σε επίπεδο διαφορετικών χρόνων και διαφορετικών ορίων.

Ο σύγχρονος κόσμος μοιάζει ολοένα να χάνει τη μνήμη του, επειδή δεν καλλιεργεί πλέον σε ικανοποιητικό βαθμό παλαιούς μηχανισμούς επικοινωνίας και αναμετάδοσης των καρπών της πείρας και της γνώσης. Η μνήμη στις ημέρες μας γίνεται «επισκέψιμη» μέσω του Internet για παράδειγμα αλλά έχει παροδικό χαρακτήρα. Δεν πρόκειται για τη μνήμη με την ποιότητα, τη διάρκεια και τη λειτουργικότητα των προ της διάδοσης των υπολογιστών εποχών του εφησυχασμού. Η δυναμική της σύγχρονης μνήμης αφαιρεί από τους μύθους την ουσία, τον «αξιόπιστο» ιστορικό πυρήνα που ήταν γέννημα και απόκτημα της συλλογικής συνείδησης και που ήταν αποτελεσματικός στις γενιές που ακολουθούσαν. Σήμερα οι μύθοι δεν έπαψαν να αναπλάθονται, όπως στην περίπτωση της Μήδειας και των θεατρικών εκδοχών της, ούτε να εφευρίσκονται, όπως συνέβη με τη Μέριλιν. Η σημασία των μύθων στα τέλη του 20ού αιώνα εντοπίζεται παράδοξα όχι ως προοπτική των ανθρώπινων επιλογών αλλά ως σημείο αναφοράς της ανθρωπογεωγραφίας και των ανθρώπινων χαρακτήρων, δηλαδή ως αρχετυπικό πλαίσιο. Ας θυμηθούμε σχετικά τη χρήση του Οιδίποδα στην ψυχανάλυση ή του Ηρακλή στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο. Οι μύθοι της σύγχρονης εποχής πολλαπλασιάζονται και κατακερματίζονται με βίαιους ρυθμούς με ορατό και απτό κατάλοιπο τη γραφικότητα και την ανώδυνη εικόνα ενός ά-χρονου, ά-τοπου και εν κατακλείδι ανιστόρητου περιβάλλοντος.

Το επίκαιρο φαινόμενο του πληθωρισμού των μύθων οδηγεί στην απαίτηση να αναθεωρηθεί η μυθολογία. Η αναθεώρηση της μυθολογίας που επιχειρείται από τη Δήμητρα Μήττα στο εξαιρετικά συστηματοποιημένο βιβλίο της Απολογία για τον Μύθο, με τη διεξοδική βιβλιογραφία και τις πρωτότυπες τοποθετήσεις, δεν έχει στόχο την επίλυση κοινωνικών ζητημάτων. Αντίθετα, η συγγραφέας εξετάζει αναλυτικά και με ιστορική συνέπεια τις διατυπώσεις απόψεων από μελετητές του μύθου και από θεωρητικούς της μυθολογίας, τόσο από την πλευρά της παραδοσιακής απόκλισης μυθολογίας / ποίησης - φιλοσοφίας όσο και από την πλευρά της νεότερης σύγκλισής τους. Αποκόμισα την αίσθηση ότι η Δήμητρα Μήττα αναζητώντας τα περιεχόμενα και τις ουσίες των ερμηνευτικών προσεγγίσεων από τον 6ο αιώνα ως σήμερα, με ιδιαίτερη εστίαση στον 18ο και στις αρχές του 19ου αιώνα, σκιαγραφεί το όχημα Μύθος. Ένα όχημα που έχει αφετηρία και τέρμα, ενδιάμεσες στάσεις και σταθμούς. Οι επιβάτες του οχήματος αναγνωρίζονται στα καθίσματά του. Αυτοί στέκονται με το βλέμμα στο κενό, όπως απεικόνιζαν οι αρχαίοι τους νεκρούς στα γλυπτά τους.

Ο τίτλος του πονήματος Απολογία για τον Μύθο φέρνει αμέσως το ερώτημα: Γιατί απολογία; Έχει ανάγκη ο Μύθος της απολογίας μας εν ονόματί του; Είναι αλήθεια ότι η δοκιμασία της πλατωνικής σκέψης επέδρασε δημιουργικά στη φιλοσοφία ανά τους αιώνες (παρά την αριστοτελική συνέχεια του προσωκρατικού στοχασμού). Η αρνητική στάση του Πλάτωνα απέναντι στην Ποίηση και στον Μύθο διευκόλυνε τις αποστάσεις από τις μορφές εκείνες της ανθρώπινης υπόστασης που εξέφραζαν το παλαιότερο σχήμα του κόσμου με τα στερεότυπα, τις προλήψεις και τις προκαταλήψεις. Η πλατωνική αντιμετώπιση του Μύθου διευκόλυνε επίσης την κατανόηση του φαινομένου εκείνου κατά το οποίο οι φυσικές δυνάμεις έπαιρναν θεϊκή όψη και αυτό εκφραζόταν παραδοσιακά από στόμα σε στόμα, από γενιά σε γενιά και από τόπο σε τόπο.

Η πλατωνική ρήξη με το «κατεστημένο» της νόησης, ύστερα από αιώνες ομηρικής και ησιόδειας παιδείας, με τον Θαλή και τους άλλους προσωκρατικούς λεγόμενους φιλόσοφους που εξέφραζαν την ανάλογη σκέψη, σήμανε την απαρχή ενός πολέμου των ανθρώπων της διανόησης με κορύφωση τον Διαφωτισμό του 18ου αιώνα. Ο Ρομαντισμός ήταν το ιδεολογικό ρεύμα που επανέφερε τα νήματα επανασύνδεσης στον διχασμό του νου και της αίσθησης.

Η συγγραφέας με σαφήνεια παρουσιάζει το εντυπωσιακό για την έρευνα γεγονός που συντελείται μεταξύ 18ου και 19ου αιώνα, οπότε συντελείται ένα είδος συνειδητοποίησης στους κύκλους της διανόησης της σημασίας των μύθων. Η ελληνική μυθολογία, πανταχού παρούσα στην αρχαία τέχνη και την ποίηση, φανερώνεται στους κύκλους αυτούς ανάλογης σκοπιμότητας με τις αφηγήσεις της Βίβλου. Στα ερευνητικά ερωτήματα για τη βαρύτητα και τους ρόλους των λεγόμενων μύθων συνέβαλαν, πρέπει να το αναγνωρίσουμε, ο Βίνκελμαν και ο Χέλντερλιν, ο Χέρντερ και ο Σέλινγκ. Η Δήμητρα Μήττα αναφέρει τον Δάντη ως έναν πρωτοπόρο φιλόσοφο-μυθολόγο-ποιητή, ο οποίος προηγείται της σύγκλισης και του συμβιβασμού ανάμεσα στον ορθό και μυθικό / ποιητικό λόγο, που ουσιαστικά πραγματώνεται στον 19ο αιώνα. Ο Δάντης χαρακτηρίζεται από τη συγγραφέα ως η ρίζα της «νέας μυθολογίας». Εξάλλου ο Δάντης υπήρξε ο εκπρόσωπος μιας παράλληλης κατάστασης διαδομένης σε πλατιά κοινωνικά στρώματα, όπου παρατηρείται μια διαρκής συμβίωση Μύθου και Σοφίας. Η παράλληλη αυτή κατάσταση δεν διακόπηκε ούτε πριν ούτε μετά τον Δάντη, αν κρίνουμε από τις πολύμορφες εκφάνσεις του ανατολικού και δυτικού χριστιανισμού. Επομένως η ζύμωση ιδεών κατά τον 18ο και τις αρχές του 19ου αιώνα καταλήγει στο ότι ο στοχασμός ξαναβρίσκει τη στάση ζωής και την πρακτική ως προς την οφειλόμενη τήρηση στις αναλογίες ενός ολικού φαινομένου.

Η προσοχή της Δήμητρας Μήττα εστιάζεται λοιπόν σε τέτοια και άλλα επίμαχα ζητήματα σε ό,τι αφορά τον Μύθο. Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε τη μονογραφία σε δύο ενότητες: α) Κριτική προσέγγιση των δεδομένων με έμφαση στον Σέλινγκ. Στην πρώτη αυτή ενότητα ταξινομούνται οι ερμηνείες των μύθων ιστορικά και φιλοσοφικά, δηλαδή τόσο στη χωροχρονική τους διάσταση όσο και στην εξω-ιστορική ουσία τους. β) Ανάπτυξη θεωρητικής πρότασης της συγγραφέως. Στη δεύτερη ενότητα η Δήμητρα Μήττα υποστηρίζει ότι η μελέτη του Μύθου και της Μυθολογίας συμπληρώνει την αναζήτηση στοιχείων από την υπάρχουσα ούτως ή άλλως κατάσταση των πραγμάτων του παρελθόντος και του παρόντος.



Γιατί λοιπόν η απολογία στον τίτλο; Προς ποιον η απολογία για τον Μύθο;



Πιστεύω ότι αν προσωποποιήσουμε τον Μύθο σύμφωνα με τις πανάρχαιες συνταγές προσωποποίησης των πάντων (ας θυμηθούμε τις προσωποποιήσεις των Καλών Τεχνών με Μούσες), τότε είναι ο στοχαστής της εποχής μας, εν προκειμένω η Δήμητρα Μήττα, που απολογείται για την εμπειρική και φιλοσοφική του αποσκευή με τα στοιχεία διχασμού της ολότητας και τα στοιχεία υπερβολής τού ενός κομματιού εις βάρος του άλλου. Ο ίδιος στοχαστής απολογείται προς τον προσωποποιημένο Μύθο, γιατί αυτός ο τελευταίος υπέστη τα πάνδεινα με τις διακρίσεις του ορθού λόγου.

Η θεωρητική πρόταση της Δήμητρας Μήττα εκφράζεται και εικονικά με τις επιλογές της στο εξώφυλλο και στο οπισθόφυλλο που αποδόθηκαν πιστά από τον καλό τυπογράφο. Εμπρός η παράσταση από τον καμπανικό αμφορέα του δεύτερου μισού του 4ου αιώνα π.Χ. απεικονίζει τον Ιξίωνα, βασιλιά των Λαπιθών, στον πύρινο τροχό του μαρτυρίου. Σαφέστατη τώρα η πηγή από όπου άντλησε ο Leonardo da Vinci τον γνωστό κανονικό του άνθρωπο με τις ιδανικές αναλογίες. Πίσω η παράσταση από τον απουλικό κρατήρα των ίδιων χρόνων με τη θριαμβική λύτρωση του Προμηθέα από τον Ηρακλή. Οι δυο παραστάσεις αντιστοιχούν στις περιπέτειες του Μύθου αλλά και στη διττή υπόσταση του κόσμου που προσεγγίζουμε με δύο εργαλεία: την αίσθηση και τον νου. Και μπορούμε, αν το θέλετε, να αποδίδουμε πλέον το καθετί με δύο τρόπους και βέβαια το πράττουμε από καιρό: τον θείο τρόπο και τον ανθρώπινο τρόπο. Και ας αποκαλύπτονται τα ανθρώπινα όρια με τις «υπερβάσεις». Μάλλον βρίσκονται όλα μέσα στη σκέψη μας ως ιδέες που τροφοδοτούνται από άπειρα εξωτερικά ερεθίσματα.

Αν τελικά ο Μύθος είναι ιδέες, αν δεν είναι ακατανόητος και ως εκ τούτου επικίνδυνος, χρειάζεται να τον απολαύσουμε ως θεατές ενός κινηματογραφικού έργου; Ίσως ναι, αν εξετάζουμε τον Μύθο ως αντικείμενο μελέτης. Ισως όχι, αν βιώνουμε τις συνιστώσες που τον αναπαράγουν και τον αναπροσδιορίζουν.

Κώστας Σουέρεφ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 12-04-1998

Κριτικές

Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις

Γράψτε μια κριτική
ΔΩΡΕΑΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ!

Δωρεάν αποστολή σε όλη την Ελλάδα με αγορές > 30€

ΒΙΒΛΙΑ ΧΕΡΙ ΜΕ ΧΕΡΙ

Γιατί τα βιβλία πρέπει να είναι φτηνά!

ΕΩΣ 6 ΑΤΟΚΕΣ ΔΟΣΕΙΣ

Μέχρι 6 άτοκες δόσεις με την πιστωτική σας κάρτα!