Εθνικός διχασμός και μαζική οργάνωση

Οι Επίστρατοι υπήρξαν η πρώτη μαζική οργάνωση στη νεότερη πολιτική μας ιστορία και αυτή είναι η πρώτη σχετική μελέτη. Αποτελεί το πρώτο μέρος μιας ευρύτερης εργασίας για τις προϋποθέσεις της μαζικής κομματικής οργάνωσης. Θα ακολουθήσει το δεύτερο μέρος, που αναφέρεται στην οργάνωση των Φιλελευθέρων. Το βιβλίο παρουσιάζει αναλυτικά την ιστορία των Επιστράτων, από την εμφάνισή τους τον Ιούνιο του 1916 έως την επίσημη διάλυσή τους τον Ιανουάριο του 1917. Ασχολείται ιδιαίτερα με το ζήτημα της υποκίνησής τους και με το ρόλο του Ιωάννη Μεταξά. Το προτελευταίο κεφάλαιο εξετάζει τη διαδοχή των Επιστράτων από τους Λαϊκούς Πολιτικούς Συλλόγους που ιδρύθηκαν το 1920 και λειτούργησαν μέχρι το 1936. Το τελευταίο και κατεξοχήν θεωρητικό κεφάλαιο αναλύει πρώτα τις καίριες ομοιότητες των Επιστράτων με τα φασιστικά και ιδίως τα πρωτοφασιστικά κινήματα άλλων χωρών. Στη συνέχεια όμως εντοπίζει τρεις τουλάχιστον κρίσιμες διαφορές, που απέκλεισαν το ενδεχόμενο να μετεξελιχθούν οι Επίστρατοι (και μάλιστα πρώτοι αυτοί) σε γνήσιο φασιστικό κίνημα. Στόχος τους δεν ήταν η εργατική τάξη, αλλά η αστική. Δεν εμφορούνταν από έναν εθνικισμό επιθετικό, αλυτρωτικό ή και ιμπεριαλιστικό. Τέλος, μοναρχισμός και φασισμός αποτελούν ριζικά ασύμβατα συστήματα. Έτσι, ο «μοναρχοφασισμός» που πρώτοι ενσάρκωσαν οι Επίστρατοι είναι εξαρχής καταδικασμένος να μείνει ατελής και ανολοκλήρωτος φασισμός.