Η Βενετία των Ελλήνων

Οι σχέσεις της Βυζαντινής αυτοκρατορίας με τη Βενετία, την πόλη χωρίς γη, όπως την ονόμασαν, χαρακτηρίζονται πολύ εύστοχα ως σχέσεις αγάπης και μίσους. Η Βενετία υπήρξε δημιούργημα της αυτοκρατορίας του Βοσπόρου και όταν αναπτύχθηκε σε μεγάλη οικονομική δύναμη μετετράπη από βυζαντινή σε ανεξάρτητη επαρχία που κυριάρχησε στα βυζαντινά εδάφη. Ο καθοριστικός ρόλος της στη διαμόρφωση του πολιτιστικού τοπίου της Ευρώπης άρχισε μετά την απώλεια του Βυζαντίου, όταν κατέληξαν εδώ ως πρόσφυγες Έλληνες από τις κατακτημένες περιοχές που μετέφεραν τα έθιμα λατρείας, σκεύη, χειρόγραφους κώδικες και άλλα πολύτιμα κειμήλια. Στα τέλη του 15ου αι. η Βενετία ήταν για μερικούς «ένα σχεδόν άλλο Βυζάντιο» και για άλλους «η άλλη Αθήνα». Οι Βενετοί εμφανίζονται ως οι μοναδικοί κηδεμόνες των ελληνικών γραμμάτων και η Βενετία ως η πνευματική πρωτεύουσα του διάσπαρτου Ελληνισμού. Οι τυπογραφικές επιχειρήσεις αποδίδουν πλούσια βιβλιοπαραγωγή, ενώ πολυάριθμα αρχεία μαρτυρούν για τη δράση των Ελλήνων στο χώρο των εμπορικών συναλλαγών. Σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της Βενετίας αποτελεί η ίδρυση της Αδελφότητας των Ελλήνων της Διασποράς, το 1498, οι οποίοι είχαν συγκροτηθεί σε σωματείο με βάση τους βενετικούς θεσμούς. Η Αδελφότητα διέσωσε τους καλλιτεχνικούς έντυπους και αρχειακούς θησαυρούς και τους κληροδότησε στο «Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών», που ιδρύθηκε το 1948.

Έτσι, στην πόλη του Αγίου Μάρκου υπάρχει σήμερα «μια Πολιτιστική Τράπεζα που κινεί τον τρεχούμενο πνευματικό λογαριασμό που είχαν ανοίξει πριν από αιώνες οι Έλληνες μέτοικοι στη Βενετία».