Η δίκη του Ζαν-Μαρί Λεπέν

Ένας ρατσιστής οπαδός του Λεπέν σκοτώνει έναν νεαρό Γάλλο αραβικής καταγωγής. Την υπεράσπισή του αναλαμβάνει γνωστός αντιρατσιστής δικηγόρος, επιχειρώντας να φέρει στη θέση του κατηγορούμενου τον Λεπέν και τον ρατσισμό. Τι συνέπειες όμως μπορεί να έχει μια τέτοια διφορούμενη στρατηγική; Ένα μυθιστόρημα που αναλύει με οξυδερκή τρόπο τα φαινόμενα του ρατσισμού και του φασισμού στη σημερινή Γαλλία.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Έχουν περάσει περισσότερα από 10 χρόνια από την εποχή που ο ρατσισμός και η ξενοφοβία έδειξαν να αναζωπυρώνονται στην καρδιά της Ευρώπης και ειδικότερα στη Γαλλία, η οποία και έχει το θλιβερό προνόμιο να συντηρεί το ισχυρότερο πανευρωπαϊκά ρατσιστικό κίνημα, κύρια πολιτική έκφραση του οποίου υπήρξε το κόμμα Εθνικό Μέτωπο (Front National) με ηγέτη τον «χαρισματικό» Ζαν-Μαρί Λεπέν. Οι φασιστικές πρακτικές και η μισαλλόδοξη ρητορεία του Λεπέν ξεσήκωσαν ένα ισχυρό αντιρατσιστικό κίνημα, το οποίο έκτοτε δεν έπαψε ούτε στιγμή να τον αντιμάχεται, με πενιχρά ως τώρα αποτελέσματα. Η μη αποτελεσματικότητα του αντιρατσιστικού κινήματος και οι εγγενείς δυσκολίες αντιμετώπισης με δημοκρατικά μέσα της φασιστικής δυναμικής είναι το θέμα του μυθιστορήματος του Ματιέ Λεντόν, θέμα το οποίο χειρίζεται με τον απλούστερο και εναργέστερο δυνατό τρόπο: αφηγείται μια ιστορία.

Αφορμή για την ανάπτυξη της ιστορίας είναι ένα περιστατικό από αυτά που πυκνά συχνά βλέπουν το φως της δημοσιότητας στη Γαλλία: Ένας νεαρός Γάλλος αραβικής καταγωγής πέφτει νεκρός από τις σφαίρες του όπλου ενός άλλου νεαρού, ρατσιστή και οπαδού του Λεπέν. Την υπεράσπιση του νεαρού ρατσιστή αναλαμβάνει γνωστός προοδευτικός δικηγόρος, Εβραίος και ομοφυλόφιλος, ο οποίος επιχειρεί να φέρει στο εδώλιο, στη θέση του κατηγορουμένου, τον ίδιο τον Λεπέν και τις ιδέες του. Η δίκη δεν αργεί να γίνει κεντρικό γεγονός στα μέσα ενημέρωσης και πεδίο αντιπαράθεσης ανάμεσα στο Εθνικό Μέτωπο και στο αντιρατσιστικό κίνημα.

Η σύγκρουση σύντομα επεκτείνεται και στους δρόμους του Παρισιού με θύματα έναν ακόμη νεαρό μετανάστη νεκρό και έναν οπαδό του Λεπέν βαριά τραυματισμένο. Τα νερά αρχίζουν να θολώνουν και είναι ακριβώς το περιβάλλον μέσα στο οποίο ο ίδιος ο Λεπέν ξέρει να ψαρεύει καλύτερα από οποιονδήποτε αντίπαλό του. Συγκεντρώσεις και αντισυγκεντρώσεις οργανώνονται στο κέντρο του Παρισιού, κάθε κουβέντα του Λεπέν προβάλλεται εκτενώς από τα μέσα ενημέρωσης, οι επιθέσεις στο Εθνικό Μέτωπο μοιάζουν τελικά να το δυναμώνουν. Τι πραγματικά συμβαίνει; Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά ο ρατσιστικός, απλοποιημένος λόγος;

Η πρώτη απάντηση που δίνει ο Ματιέ Λεντόν μέσα από το μυθιστόρημά του είναι ότι δεν υπάρχει απλή απάντηση. Η μάχη ενάντια στην ξενοφοβία και στον ρατσισμό είναι ένας συνεχής αγώνας που περνάει μέσα από την ενδοσκόπηση, η πραγματική δύναμη του λεπενισμού έγκειται στο να βρίσκει πρόσφορο έδαφος μέσα στον καθένα μας. Για να τα καταδείξει αυτά ο συγγραφέας προχωράει σε μια πιστή αναπαράσταση της δράσης και του λόγου που παράγεται από τη μία και την άλλη πλευρά, μέσα και έξω από το δικαστήριο. Κατ' αρχάς ο κατηγορούμενος: Οι κτηνώδεις αντιδράσεις του, οι δηλώσεις μίσους και καθαρής ανοησίας με τη συμπαράσταση των εξίσου ανόητων και απλοϊκών γονιών του προκαλούν αμηχανία στο δικαστήριο. Επιπλέον ο ίδιος ο Λεπέν, ικανότατος ρήτορας και αλιέας κάθε ανασφάλειας, ξέρει να θυματοποιεί τους οπαδούς του, να εμφανίζεται ως διωκόμενος κερδίζοντας τη συμπάθεια μεγάλης μερίδας του κόσμου, μολονότι στην πράξη κάθε κουβέντα του, το παραμικρό του υπονοούμενο δεν είναι παρά μια προτροπή στη ρατσιστική βία. Πρώτο δίλημμα: Πώς να αντιμετωπίσεις τον φασισμό παραμένοντας μέσα στα όρια των αρχών που υπερασπίζεσαι, νομιμότητα, ελευθερία έκφρασης, όταν ο αντίπαλός σου έχει την ελευθερία να κινείται πέρα και πάνω από αυτές τις αρχές; Ή, άλλως, πρέπει να διατηρείται στη νομιμότητα ένα κόμμα το οποίο την αρνείται, το οποίο με τις ιδέες του προτρέπει τους οπαδούς του στην κατάλυση αυτής της ίδιας της νομιμότητας;

Από την άλλη το αντιρατσιστικό κίνημα και οι οργανώσεις του. Οι νεαροί που συγκρούονται έξω από το δικαστήριο με τους οπαδούς του Εθνικού Μετώπου παράγοντας και ρατσιστές-θύματα, εξισώνοντάς τους έτσι στη συνείδηση του κόσμου με τις υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις. Ή οι αριστεροί του σαλονιού, οι ακούραστοι κήρυκες γενικόλογων αρχών περί των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεσμών, που δεν απαντούν στα προβλήματα που γεννάνε τον ρατσισμό, στην καθημερινότητα που τον τρέφει. Απέναντι σε όλους αυτούς ο Ματιέ Λεντόν απαντά ότι η πόλωση και η βία ευνοούν τους πιο ανόητους, εκείνους που έχουν λιγότερα να χάσουν. Οι διαδηλώσεις, οι αντιδιαδηλώσεις και τα επεισόδια τρέφουν τελικά εκείνους των οποίων οι ιδέες δεν αντέχουν στον διάλογο, όσους έχουν την ανάγκη κινητοποίησης των χαμηλότερων ενστίκτων των οπαδών τους για να υπάρξουν. Επίσης απαιτείται η δημόσια αποδιοργάνωση του ρατσιστικού, εύκολου στην πρόσληψή του, λόγου μέσα από τη συστράτευση των πολιτικών ελίτ με σκοπό την αντιμετώπιση των καθημερινών προβλημάτων των ανθρώπων. Οι συγκεκριμένες όσο και παραπλανητικές παρλάτες του Λεπέν πείθουν περισσότερο από τα γενικόλογα ευχολόγια των «προοδευτικών», χρειάζονται λύσεις στην πηγή του κακού, δηλαδή στην καθημερινότητα.

Η δίκη του Ζαν-Μαρί Λεπέν είναι ένα μυθιστόρημα που ανατέμνει με τον καλύτερο τρόπο το φαινόμενο του ρατσισμού παραμένοντας απολαυστικό και εύκολο στην ανάγνωσή του. Η ελληνική έκδοση συμπεριλαμβάνει χρήσιμες πληροφορίες για τη γαλλική πολιτική σκηνή καθώς και ένα πολύτιμο επίμετρο από τον Ανδρέα Πανταζόπουλο σχετικά με τις ιδεολογικές καταβολές του νεορατσισμού, ένα κείμενο που φωτίζει με τον καλύτερο τρόπο τις ιδιαιτερότητες του φαινομένου. Κι επειδή στη χώρα μας, παρά τα καθημερινά φαινόμενα ρατσιστικής βίας και τον διάχυτο εθνικισμό, αρεσκόμαστε στη φαντασίωση του «γενικώς καλόκαρδου και φιλόξενου Έλληνα», δανείζομαι από το επίμετρο του Ανδρέα Πανταζόπουλου ένα απόσπασμα από ομιλία του Ζαν-Μαρί Λεπέν για την ευρωπαϊκή ένωση, ώστε να κάνουμε τις συγκρίσεις μας.

«Ναι στην Ευρώπη, αλλά με μια γαλλική Γαλλία, με μια ισπανική Ισπανία, με μια γερμανική Γερμανία. Ο καθένας σεβόμενος την ταυτότητα του άλλου, αρνούμενος το κοσμοπολίτικο μάγμα, που δεν είναι απλώς η καταστροφή του παρελθόντος μας αλλά και του μέλλοντός μας». Αντικαταστήστε στα παραπάνω λόγια του προέδρου του Εθνικού Μετώπου τις λέξεις γαλλική Γαλλία (μια Γαλλία μοναχά με Γάλλους) και βάλτε στη θέση τους τις λέξεις ελληνική Ελλάδα (μια Ελλάδα μοναχά με Έλληνες). Ξαναδιαβάστε το κείμενο και αναλογιστείτε: Σας θυμίζει κανέναν έλληνα πολιτικό; Ή, αλλιώς, μπορείτε να σκεφτείτε πολλούς που δεν θα το προσυπέγραφαν υπερήφανα;



Κώστας Κατσουλάρης

ΤΟ ΒΗΜΑ, 18-07-1999