Παιδί, οικογένεια, κοινωνία

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η προσπάθεια προσέγγισης της ιστορικής εξέλιξης των θεσμών προσχολικής εκπαίδευσης αποτελεί εγχείρημα εξαιρετικά απαιτητικό και πολύπλοκο. Καθώς πολιτικές επιλογές, ιδεολογικά ρεύματα και παιδαγωγικές αντιλήψεις συμφύρονται, συχνά χωρίς διατυπωμένα τα βασικά τους προτάγματα, προκύπτουν συστήματα εκπαίδευσης που προηγούνται του Δημοτικού σχολείου, με δομικά προβλήματα, βυθισμένα στη σύγχυση και την ασάφεια, με εγγενή κρίση προσανατολισμών, στόχων και πρακτικών που τους αντιστοιχούν. Το ίδιο θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, βεβαίως, για κάθε εκπαιδευτική βαθμίδα, αλλά ειδικά στην προσχολική εκπαίδευση σημαντικά ερωτήματα αυξάνουν τόσο την πολυπλοκότητα των αναλυτικών και ερμηνευτικών εργαλείων όσο και τον βαθμό αβεβαιότητας των όποιων συμπερασμάτων.

Πράγματι, οι πολλαπλές αναγνώσεις της «παιδικότητας» ως συλλογικής αναπαράστασης, η ατέρμονη διαμάχη για τη φύση και τον σκοπό της πρώιμης ένταξης των μικρών παιδιών σε κάποιου τύπου εκπαιδευτικούς θεσμούς, η ισορροπία μεταξύ συναισθηματικής και γνωστικής ανάπτυξης των νηπίων, οι ακραίες αντιλήψεις που άλλοτε θέλουν το Νηπιαγωγείο χώρο ελεύθερης έκφρασης και κοινωνικοποίησης και άλλοτε προθάλαμο του σχολείου και βεβαίως, η αλληλεξάρτηση όλων αυτών των ειδικών ζητημάτων που σχετίζονται αποκλειστικά με την αγωγή και την εκπαίδευση των παιδιών μέχρι τα 6 χρόνια, δημιουργεί ένα υπερκείμενο, των γενικών εκπαιδευτικών ζητημάτων, πλαίσιο, το οποίο δεν είναι δυνατόν να αγνοήσει μια ιστορική ανάλυση χωρίς ασύγγνωστες αστοχίες. Και, αν μου επιτρέπεται μια ερμηνεία, είναι αυτή ακριβώς η ανάγκη υπέρβασης απαιτητικών εμποδίων η οποία έχει περιορίσει στο ελάχιστο τις προσπάθειες ευρείας ενασχόλησης με τη σχετική θεματολογία.

Ετσι, η μελέτη της πορείας των συστημάτων προσχολικής εκπαίδευσης στον χρόνο και τον χώρο, αναπόφευκτα, δεν μπορεί να έχει απλώς μια καθαρή ιστορική προοπτική, αφού απαιτεί και προϋποθέτει μια διεπιστημονική σύνθεση, η οποία αποφεύγει τις συνήθεις περιγραφικού τύπου κακοτοπιές, χωρίς ταυτοχρόνως να καμώνεται ότι οδηγείται σε απαντήσεις για όλα. Το βιβλίο του πανεπιστημιακού Παντελή Κυπριανού «Παιδί, οικογένεια, κοινωνία - Ιστορία της προσχολικής αγωγής από τις απαρχές έως τις μέρες μας», το οποίο εκδόθηκε στη σειρά «Τεκμήρια- Μελέτες της Ιστορίας Νεοελληνικής Εκπαίδευσης» (εκδόσεις «Gutenberg»), την οποία διευθύνει με αξιοζήλευτη επιστημονική επάρκεια, επιμονή και υπομονή ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών Σήφης Μπουζάκης, έχει όλες τις αρετές μιας μελέτης που κινείται κριτικά από το χθες στο σήμερα, από το τοπικό στο διεθνές, από την εξαντλητική χρήση του υλικού και των πηγών του στη θεωρητικοποίηση και αντιστρόφως.

Με μια βασανιστική επιλογή, κωδικοποίηση, ανάλυση και ερμηνεία επιλεγμένων τεκμηρίων, ο συγγραφέας ανατέμνει τον ιστορικό χρόνο, περιστρεφόμενος με συνέπεια περί το ζήτημα το οποίο, από τον τίτλο του βιβλίου, θέτει με ακρίβεια: τη δημιουργία, τη συγκρότηση, την ανάπτυξη και την εξέλιξη των θεσμών της προσχολικής αγωγής στην Ελλάδα, αλλά, επίσης, και των σχετικών ιδεών και αντιλήψεων. Στην προοπτική αυτή πραγματεύεται κατ' αρχάς θεμελιώδη θέματα με εξαιρετική λεπτότητα και προσοχή, όπως, για παράδειγμα, το ζήτημα της κοινωνικής κατασκευής της παιδικής ηλικίας και την ανάδειξη της «μητέρας» ως ιστορικού υποκειμένου και, έτσι, κατασκευάζει ένα νήμα σκέψης το οποίο οδηγεί στέρεα μέχρι την εμφάνιση της οργανωμένης προσχολικής αγωγής.

Το μοτίβο αυτό προσέγγισης του θέματος, δηλαδή τη συνεχή ανάγνωση των ερευνητικών δεδομένων του μέσα από την προσπάθεια κατασκευής ενός σχήματος πρόσληψης της πολύμορφης πραγματικότητας, το οποίο δομείται στις σχέσεις και τις εντάσεις κοινωνικών -πολιτικών - οικονομικών διεργασιών, εκπαιδευτικών και παιδαγωγικών αντιλήψεων και χαρακτηριστικών του θεσμού της οικογένειας, ο Παντελής Κυπριανός διατηρεί και αναπτύσσει σε ολόκληρο το βιβλίο. Η επιλογή αυτή αποτελεί μια σημαντική πρωτοτυπία, καθώς του επιτρέπει, όχι μόνο μια μεθοδολογική πολλαπλότητα στη λήψη αποφάσεων για την άντληση και τη διαφοροποίηση των πηγών και του εμπειρικού υλικού του, αλλά του προσφέρει μια σημαντική ποιοτική δυνατότητα πολλαπλής αξιοποίησης του υλικού αυτού.

Η επιλογή αυτή, όμως, αναδεικνύεται εξαιρετικά γόνιμη όταν επιχειρείται η προσέγγιση των θεσμών της προσχολικής αγωγής κατά τον 20ό αιώνα. Πράγματι, όταν πριν από τον πόλεμο η έκρηξη των Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών συμπαρασύρει αναπόφευκτα και τους εκπαιδευτικούς θεσμούς και μετά από αυτόν, το αίτημα της ευρείας κλίμακας ανάπτυξης των δικτύων των Νηπιαγωγείων αποτελεί τόσο κοινωνικό αίτημα όσο και εξειδικευμένη πολιτική επιλογή, το σχήμα αυτό ανάγνωσης των εξελίξεων στην περιοχή της προσχολικής αγωγής επιτρέπει την ανάπτυξη προβληματικών οι οποίες συγχωνεύουν τα μεγάλα ρεύματα σκέψης και δράσης του αιώνα, τις αδήριτες κοινωνικές, πολιτισμικές και οικονομικές ανάγκες και αναγκαιότητες, την εκάστοτε ιδεολογική κυριαρχία, αλλά και τις αιτίες και τα αποτελέσματα των πρωτοβουλιών και των υστερήσεων στην Ελλάδα. Αλλά θεμελιώνει, επίσης, ένα στέρεο εργαλείο ανάγνωσης των γόνιμων προοπτικών για το μέλλον του θεσμού στον σύγχρονο κόσμο.

Η εναργής και πολυδιάστατη προσέγγιση της ιστορικής εξέλιξης των θεσμών προσχολικής αγωγής δεν είναι άμοιρη τόσο της θητείας του Π. Κυπριανού στις Πολιτικές Επιστήμες όσο και στην πολυετή, σταθερή του απασχόληση στην έρευνα και τη διδασκαλία, ως αναπληρωτή καθηγητή, σήμερα, στο Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, του Πανεπιστημίου Πατρών. Η πρώτη επιστημονική αυτή ένταξη του προσφέρει τη δυνατότητα να εισέρχεται στην Ιστορία εφοδιασμένος με πολύπλευρα θεωρητικά και μεθοδολογικά εργαλεία, τα οποία ενισχύουν τη ματιά του ιστορικού, και η θητεία του σε ένα Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης του επιτρέπει να πλάθει σταθερά το υλικό του, να το δοκιμάζει στο πλαίσιο των ποικίλων ανταλλαγών της ακαδημαϊκής ζωής και να το αναπλάθει σε μια ισόβια πορεία προς τη βαθύτερη κατάδυση στα εμπειρικά δεδομένα και τις θεωρητικές σχηματοποιήσεις.

Σε μας, πάντως, προσφέρει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε καλύτερα ή τουλάχιστον να σκεφτούμε διαφορετικά τη φύση, τον χαρακτήρα και τον ρόλο της προσχολικής εκπαίδευσης.



ΚΩΣΤΑΣ ΡΑΒΑΝΗΣ (Καθηγητής)

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/05/2008