Θέρος

Ο συγγραφέας Τζον Κουτσί, μακαρίτης πια, είναι το αντικείμενο βιβλίου που σκοπεύει να γράψει ένας νεαρός άγγλος βιογράφος. Στόχος του είναι να επικεντρωθεί στην περίοδο 1972-77, όταν ο τριαντάρης τότε Κουτσί ζούσε με τον χήρο πατέρα του σ' ένα μίζερο σπιτάκι σε προάστιο του Κέιπ Τάουν. Κατά τον βιογράφο είναι η περίοδος που ο Κουτσί «έκανε τα πρώτα του βήματα ως συγγραφέας».

Χωρίς να έχει γνωρίσει τον Κουτσί, ο επίδοξος βιογράφος οργανώνει μια σειρά συνεντεύξεων με πρόσωπα που υπήρξαν σημαντικά στη ζωή του συγγραφέα – με μια παντρεμένη με την οποία είχε δεσμό, με την αγαπημένη του εξαδέλφη, τη Μάργκο, με μια βραζιλιάνα χορεύτρια, στην κόρη της οποίας έκανε μαθήματα αγγλικών, με παλιούς φίλους και συνεργάτες του. Από τις μαρτυρίες τους προκύπτει ένα πορτρέτο του νεαρού Κουτσί ως ανθρώπου αδέξιου, δύσκαμπτου στις προσωπικές και κοινωνικές επαφές, φανατικού λάτρη των βιβλίων. Η ευρύτερη οικογένειά του τον βλέπει σαν το μαύρο της πρόβατο, σαν κάποιον που προσπάθησε να δραπετεύσει από τα όρια της φυλής και τώρα επιστρέφει φρονηματισμένος. Στη Νότιο Αφρική της εποχής εκείνης η εμμονή του με τη χειρωνακτική εργασία, τα μακριά του μαλλιά, τα γένια του, οι φήμες ότι γράφει ποιήματα εγείρουν αποκλειστικά και μόνον υποψίες.

Άλλοτε σπαρακτικό, συχνά απρόβλεπτα αστείο, το Θέρος μας παρουσιάζει έναν μεγάλο συγγραφέα εν ώρα προθέρμανσης, λίγο πριν κατευθυνθεί πλησίστιος στον στόχο του.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτικές:

Αυτοβιογραφία σε τρίτο πρόσωπο

Ο νομπελίστας νοτιοαφρικανός συγγραφέας Τζ. Μ. Κουτσί μυθοποιεί τη ζωή του σε ώριμη ηλικία και φαντάζεται τον εαυτό του νεκρό

Oσα βιβλία εξέδωσε ο Τζ. Μ. Κουτσί μετά το βραβείο Νομπέλ, που του απονεμήθηκε το 2003, είναι εξόχως πειραματικά. Σαν να έμοιαζε η καθιέρωση να του έδωσε τη δυνατότητα να δοκιμάσει νέες μυθοπλαστικές τεχνικές. Και αυτό δεν είναι αξιοπερίεργο για έναν πεζογράφο που είναι εξίσου σημαντικός και ως δοκιμιογράφος. Το ίδιο συμβαίνει και με το τελευταίο του, το Θέρος , το οποίο είναι το τρίτο μέρος μιας άτυπης τριλογίας. Το πρώτο ήταν οι Σκηνές από τη ζωή ενός παιδιού και το δεύτερο οι Σκηνές από τη ζωή ενός νέου. Το βιβλίο δεν είναι ακριβώς αυτοβιογραφία ούτε και ακριβώς μυθιστόρημα. Σε αντίθεση όμως με τα άλλα δύο καθαρώς αυτοβιογραφικά, αυτό έχει γραφτεί με την τεχνική της μυθοπλασίας.

Θα έλεγε κανείς πως στο επίπεδο του συμβολισμού ο τίτλος που θα του ταίριαζε θα ήταν ίσως χειμώνας, αφού πρόκειται για τα ύστερα χρόνια στη ζωή του συγγραφέα. Εδώ ο Κουτσί μέσω της μυθοπλαστικής τεχνικής ή του ευρήματος αποφάσισε να μιλήσει για τον εαυτό του σε τρίτο πρόσωπο. Πώς μπορεί να συμβεί αυτό και κυρίως ποια από τα όσα λέγονται ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα; Το τρικ μπορεί να ξεγελάσει όσους δεν έχουν γενικότερη θεώρηση του έργου του ή δεν έχουν διαβάσει τα μυθιστορήματα που τον καθιέρωσαν, δηλαδή το Περιμένοντας τους βαρβάρους (που κατά τη γνώμη του γράφοντος παραμένει το κορυφαίο του βιβλίο), τον Αρχοντα της Πετρούπολης (όπου πρωταγωνιστεί επίσης ένας συγγραφέας, ο Ντοστογέφσκι) και το Βίος και πολιτεία του Μάικλ Κ. Η ζωή σαν μυθιστόρημα

Το Θέρος είναι υποτίθεται βιογραφία του συγγραφέα Τζον Κουτσί, ο οποίος όμως στο βιβλίο έχει «πεθάνει», από έναν Βρετανό ονόματι Βίνσεντ, που μεταφέρει συνεντεύξεις από πρόσωπα που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη ζωή του συγγραφέα: συναδέλφους, ερωμένες και άλλους. Η περίοδος που καλύπτουν είναι από το 1971 ως το 1977. Τι νόημα έχουν οι χρονολογίες; Σύμφωνα με τον Βίνσεντ, τα χρόνια αυτά ο συγγραφέας μπορούσε ακόμη να γράφει της προκοπής. Αλλά και τις συνεντεύξεις ο βιογράφος τις έχει «μεταγράψει» από τα ημερολόγια του «νεκρού» Κουτσί.

Ο βιογράφος δεν είναι και κανένας αξιοπρόσεκτος συγγραφέας, δηλαδή συγγραφέας που να μπορεί κανείς να τον κατατάξει στο επάγγελμα. Διεκπεραιώνει, δηλαδή, μια αφήγηση μέσα από την οποία αναδύεται το άλλο εγώ του συγγραφέα. Οι πέντε συνεντεύξεις που μεταφέρει ο Βίνσεντ είναι με δύο ερωμένες του συγγραφέα, έναν εξάδελφο και τη μητέρα ενός πρώην σπουδαστή. Η σχέση του «νεκρού» Κουτσί με τα παραπάνω πρόσωπα παρουσιάζεται αμφιθυμική και ειρωνική. Μέσω του alter ego του, δηλαδή, ο ζωντανός Κουτσί δεν μεταχειρίζεται τον εαυτό του με τη γνωστή επιείκεια που μιλούν συχνά για τον εαυτό τους οι συγγραφείς όταν αυτοβιογραφούνται σε μεγάλη ηλικία. Η ειρωνεία του επομένως δεν αναφέρεται μόνο στα λάθη, στις παραλείψεις ή στα αμαρτήματα της νεανικής του ζωής αλλά και στο πώς επέδρασαν στον ψυχισμό του και στη στάση του απέναντι στα πράγματα και στον κόσμο και κατ΄ επέκταση στο νόημα που παίρνει η ζωή μέσα στο έργο. Γι΄ αυτό και δεν είναι διόλου τυχαίο που ο συγγραφέας Κουτσί εμφανίζει τον άνθρωπο Κουτσί (ή μια εκδοχή του εν πάση περιπτώσει) ως αδέξιο, περίπου ανόητο και αναπόφευκτα διόλου ελκυστικό.

Η αυτοπροσωπογραφία του «νεκρού» Κουτσί από τον ζωντανό Κουτσί δεν είναι επομένως ο πραγματικός Κουτσί. Το τρικ θα το έλεγε κανείς προβοκατόρικο, γιατί όπωςκαι όσο- κι αν διαστρέψει κανείς το αληθινό πορτρέτο η αληθινή εικόνα δεν παύει να υφίσταται έστω και παραμορφωμένη. Ο ίδιος ο συγγραφέας μας λέει κάπου ότι αν αλλάξουμε τη φόρμα αυτό δεν έχει καμία επίδραση στο περιεχόμενο.

Αλλά, αν το εννοεί, τότε γιατί σε όλα του τα βιβλία μετά την απονομή του Νομπέλ πειραματίζεται με τη φόρμα; Δικαιούμαστε λοιπόν να μην τον πιστέψουμε, πράγμα που υποπτεύομαι ότι δεν θα τον ενοχλούσε διόλου. Στόχος του λοιπόν είναι να τον διαβάσουμε- και τώρα πλέον για να βεβαιωθούμε ότι όλοι οι δρόμοι ανάπτυξης του μυθιστορήματος δεν έχουν ακόμη πλήρως εξερευνηθεί. Ο μυθιστοριογράφος Κουτσί εδώ κλείνει το μάτι στον αναγνώστη ως μπροστά σε ένα παραβάν πίσω από το οποίο κρύβεται ο άλλος Κουτσί, ο δοκιμιογράφος. Γιατί, σε τελική ανάλυση, το βιβλίο αυτό θα μπορούσε κανείς να το προσλάβει και ως ένα ευφυέστατα μεταμορφωμένο δοκίμιο με θέμα την ειρωνεία και τη μνήμη.

Μοναχικός, χορτοφάγος και φιλόζωος

Ο Κουτσί έχει στην Ελλάδα ένα φανατικό κοινό,απόδειξη πως ανήκει στους ελάχιστους συγγραφείς που μεταφράστηκε στη χώρα μας και ικανό μέρος του δοκιμιακού τους έργου.Η Νότια Αφρική μάς έδωσε μεταπολεμικά τρεις πεζογράφους πρώτης γραμμής: τον Αντρέ Μπρινκ,τη Ναντίν Γκόρντιμερ και τον ίδιο.Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που οι δύο τελευταίοι τιμήθηκαν με το βραβείο Νομπέλ.Ο Κουτσί,ο οποίος γεννήθηκε το 1940 στο Κέιπ Τάουν,είναι ένας άνθρωπος απολύτως αφοσιωμένος στο έργο του.Δεν πίνει,δεν καπνίζει,είναι χορτοφάγος και κάθε μέρα κάνει ποδήλατο προκειμένου να διατηρείται λεπτός και υγιής.Λέγεται ότι τον είδαν να γελάει μόνο μια φορά,ενώ υπήρξαν περιπτώσεις όπου σε δείπνα προς τιμήν του δεν είχε ανοίξει το στόμα του όλο το βράδυ.Συμμετέχει ενεργά στις πρωτοβουλίες για την υπεράσπιση του δικαιώματος των ζώων και για το θέμα έχει γράψει μερικά εξαιρετικά ενδιαφέροντα κείμενα.Μαζί με τον Μπρινκ και την Γκόρντιμερ ήταν οι τρεις σημαντικότεροι λευκοί νοτιοαφρικανοί συγγραφείς που συμμετείχαν στον αγώνα κατά του απαρτχάιντ,ενώ ο ίδιος τη δεκαετία του ΄60,όταν βρισκόταν στις ΗΠΑ,έλαβε μέρος σε διαδηλώσεις εναντίον του πολέμου του Βιετνάμ.Εξαιτίας της δράσης του αυτής αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα.Σήμερα ζει στην Αυστραλία,μονήρης και κλειστός αλλά παραγωγικότερος από ποτέ.

Το Βήμα, Βιβλία, Κυριακή 3 Οκτωβρίου 2010