Δοκίμια και δοκιμασίες

Δεκαεπτά κείμενα για τους ποιητές της Θεσσαλονίκης Γιώργο Θέμελη, Ζωή Καρέλλη, Κλείτο Κύρου, Πρόδρομο Μάρκογλου, Γιώργο Στογιαννίδη, Ανέστη Ευαγγέλου, Γιώργο Βαφόπουλο, Νίκο-Αλέξη Ασλάνογλου, Χαρά Χρηστάρα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Αν προσπαθούσαμε να συνοψίσουμε σε έναν μονάχα στίχο την πρώτη δοκιμιακή κατάθεση της ποιήτριας και πεζογράφου Μαρίας Κέντρου-Αγαθοπούλου, αυτός δεν θα ήταν άλλος από τον γνωστό στίχο του συμπατριώτη της Διονύση Σαββόπουλου «γεννήθηκα στη Σαλονίκη... να δω τους ποιητές πρόλαβα εγώ...». Και αυτό γιατί το βιβλίο της Δοκίμια και δοκιμασίες είναι ουσιαστικά ένας φόρος τιμής στους σημαντικότερους ποιητές της Θεσσαλονίκης που η ίδια πρόλαβε να δει, να συναναστραφεί, να αφουγκραστεί. Κρατώντας τον απόηχο των ιδιόρρυθμων φωνών τους ανασυνθέτει σε 17 κείμενα 50 χρόνια πνευματικής ζωής. Από τους πρωτεργάτες του μοντερνισμού στη συμπρωτεύουσα, τον Γιώργο Βαφόπουλο, τη Ζωή Καρέλλη και τον Γιώργο Θέμελη ως τους πρόωρα χαμένους της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, τον Νίκο Αλέξη Ασλάνογλου και τον Ανέστη Ευαγγέλου, η Αγαθοπούλου προσπαθεί να παρουσιάσει μια ποιητική διαδρομή χωρίς εμφανή κενά. Κάτι τέτοιο όμως δεν το επιτυγχάνει πλήρως αφού δίπλα στα ονόματα του Γιώργου Στογιαννίδη, του Πρόδρομου Μάρκογλου και του Κλείτου Κύρου ο καλοπροαίρετος αναγνώστης θα περίμενε τουλάχιστον δύο ακόμη: του Μανόλη Αναγνωστάκη και του Ντίνου Χριστιανόπουλου.

Φυσικά η συγγραφέας στον πρόλογο μας προϊδεάζει για τις επιλογές της τονίζοντας την ανάγκη μιας «σωματικής μαρτυρίας». Γράφει σχετικά στη σελίδα 11: «Στη δοκιμασία αυτής της έκδοσης λογάριασα μονάχα τους θεσσαλονικείς ποιητές. Έκλινα συνειδητά προς αυτή την απόφαση μάλλον από μια ανάγκη σωματικής μαρτυρίας. Έφαγα και ήπια σχεδόν με όλους αυτούς, αλληλοασπαστήκαμε σε ώρες ζωής και θανάτου, δοκιμαστήκαμε λόγω και έργω μέσα στους ίδιους δρόμους...». Υπό το πρίσμα λοιπόν της στενής ανθρώπινης επαφής, της κοινής δοκιμασίας σε χαλεπούς καιρούς αλλά και της ποιητικής συγγένειας ­ ας μη λησμονούμε ότι η Αγαθοπούλου είναι μια σημαντική ποιήτρια ­ μπορούμε να δεχθούμε τις επιλογές της και να προσπεράσουμε τυχόν ενστάσεις. Σ αυτό θα μας βοηθήσει και η ποιότητα των δοκιμίων καθώς το βασικό τους προτέρημα είναι ότι δεν θυμίζουν... δοκίμια!

Χωρίς τις στυφές φιλολογικές εκφράσεις, δίχως τα κλισέ της πανεπιστημιακής συντεχνίας, απαλλαγμένη πλήρως από ναρκισσισμούς του τύπου «κοιτάτε πώς τα λέω», η γραφή της Αγαθοπούλου ρέει αβίαστα υπενθυμίζοντάς μας διαρκώς τη λογοτεχνική της καταγωγή. Και αυτό γιατί οι προθέσεις της είναι από την αρχή ξεκάθαρες: θέλει να αναδείξει τους ποιητές και όχι τον εαυτό της, να διασώσει τη φωνή τους και όχι να ξανακούσει τη φωνή της ως «το τιτίβισμα του τίποτα». Η αγάπη της για τα ποιητικά αναστήματα της «μητέρας-Θεσσαλονίκης» δεν εξαντλείται σε κάποια κοσμητικά επίθετα, μεταβάλλεται σε μαρτυρία για την πόλη και τους ανθρώπους της, τον λόγο και τα καθημερινά τους έργα. Φαντάζομαι, π.χ., ότι δεν έχει τολμήσει κανείς σύγχρονος δοκιμιογράφος να ξεκινήσει δοκίμιο αφιερωμένο σε έλληνα ποιητή με την περιγραφή ενός καβγά του, όπως τολμά και κάνει η Αγαθοπούλου στο κείμενό της για τον Γ. Στογιαννίδη. Ή ότι κανείς δεν έχει αποτυπώσει με τόση δραματική ένταση τις τελευταίες στιγμές λογοτεχνών όπως ο Θέμελης, η Καρέλλη και ο Ευαγγέλου κρίνοντας παράλληλα τις δημιουργικές αναλαμπές τους. Ειδικά μάλιστα τα κείμενά της για τον αφοριστικό λόγο της Ζωής Καρέλλη και τις τελευταίες ώρες του Ανέστη Ευαγγέλου θα μπορούσαν να αποτελέσουν υπόδειγμα για εκείνους τους νεαρούς φιλολόγους που με ύφος Ρολάν Μπαρτ και με ήθος... ρωμαίου τυμβωρύχου προσπαθούν να κόψουν και να ράψουν στα μέτρα τους τη σύγχρονη λογοτεχνία.

Ο ποιητής Ανέστης Ευαγγέλου είχε την τόλμη και το κουράγιο τα τελευταία χρόνια της ζωής του και ενώ πάλευε με την επάρατη νόσο να επιμεληθεί και να μας προσφέρει την πιο πλήρη ανθολογία της δεύτερης μεταπολεμικής ποιητικής γενιάς. Η ανθολογία του, υπόδειγμα αντικειμενικότητας, παραμένει μια εύχρηστη καταγραφή του σύγχρονου ποιητικού μας τοπίου. Τα εύσημα στον απόντα πια ανθολόγο απονέμονται τώρα από την ομότεχνό του, στο βιβλίο της Δοκίμια και δοκιμασίες. Αν θέλουμε μάλιστα να σταθούμε στον τίτλο του βιβλίου, θα λέγαμε ότι από τη δοκιμή του ποιητικού υλικού εκείνο που φαίνεται πως βαραίνει περισσότερο στη συνείδηση της συγγραφέως είναι η δοκιμασία των προσφιλών προσώπων όταν την τελευταία λέξη δεν την έχει πια η ποίηση αλλά ο θάνατος.



ΝΙΚΟΣ ΔΑΒΒΕΤΑΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 05-12-1999