Μικρές ατιμίες και άλλα διηγήματα

Ο Πάνος Καρνέζης ήταν το αουτσάιντερ στην περσινή βρετανική βιβλιοπαραγωγή. Αυτός ο χαμηλότονος 35άρης από την Αμαλιάδα, ο ψημένος στα εργοστάσια αεροναυπηγικής της Ρολς Ρόις τόλμησε, με ένα διδακτορικό μηχανολόγου στην τσέπη και ένα «Μάστερ» δημιουργικής γραφής, να γράψει στα αγγλικά το πρώτο του βιβλίο, Ένα σπονδυλωτό αφήγημα με 19 ιστορίες καθημερινότητας σε ένα μεσογειακό χωριό μεταξύ 1950-1970 που απέσπασε ενθουσιώδεις κριτικές στην Αγγλία και στην Αμερική.

«Φυσικό, αφού η "έθνικ" λογοτεχνία βρίσκεται σε άνθηση», θα έλεγε ένας δύσπιστος αναγνώστης. Οι Δυτικοευρωπαίοι, το ξέρουμε, εξακολουθούν να λατρεύουν τις γραφικότητες. Όμως όχι. Οι «Μικρές Ατιμίες» του Καρνέζη διαψεύδουν όλα τα στερεότυπα. Ακόμα και τώρα που μεταφράστηκαν (από τον ίδιο) στα ελληνικά, κράτησαν τους χυμούς τους. Αν εξαιρέσει κανείς κάποια ολισθήματα, δεν είναι η γλώσσα τους αγκυλωμένη, όπως καμιά φορά στα - επίσης μεταφρασμένα - διηγήματα του Νίκου Παπανδρέου.

Η ατμόσφαιρα που πλάθει ο Καρνέζης έχει κάτι από Μάρκες, κάτι από Φελίνι, κάτι από Μπλίξεν. Κάτι μαγικό, φευγάτο και εξωπραγματικό, μπουφόνικο ή γοτθικό, κάτι ασεβές που καθόλου δεν θυμίζει greek folklore. Υπάρχουν μάλιστα στιγμές που φέρνει στον νου εικόνες που έχουμε δει στον ανεξάρτητο αμερικανικό κινηματογράφο ή στα cult σίριαλ όπως τα Τwin Ρeaks. Αυτό είναι το επίτευγμά του: ότι το βιβλίο του έχει χρώμα χωρίς να είναι γραφικό. Ότι παραπέμπει στην πρόσφατη κοινωνική ιστορία όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, της Κάτω Ιταλίας χωρίς να δίνει έμφαση σε εθνικά γεγονότα και σύμβολα ανοίκεια στον ξένο αναγνώστη. Ότι προχωρά κάτω από την επιφάνεια, σκαλίζοντας τους ανθρώπινους χαρακτήρες που την ιδιαιτερότητά τους την κατασκευάζει ο ίδιος ο τόπος. Ότι εστιάζει στις λεπτομέρειες, επιβάλλοντας τη γοητεία τού gros plan και του slow motion.

Οι «Μικρές Ατιμίες» ανοίγουν με έναν σεισμό που προοιωνίζεται την κατάρρευση του παλαιού κόσμου. «Γαμώτο. Έφτασε η Δευτέρα Παρουσία», πετάγεται ο παπα-Γεράσιμος, ο κρυφός ρυθμιστής της ζωής του χωριού που ελάχιστα εκτιμά το ποίμνιό του και δηλώνει ευθαρσώς: «Αγάπη είναι το επάγγελμα που επέλεξα! ». Με την πρώτη κιόλας εκτενή ιστορία του, ο Καρνέζης εισάγει τους βασικούς ήρωες του βιβλίου του: μετά τον παπά, τον καφετζή τον «Φάλαινα», πρώην αρσιβαρίστα με χρυσή καρδιά, ανοχύρωτη. Τη μαία, σύζυγο του σταθμάρχη, που κρύβει μυστικά. Τον Νικηφόρο, τον καλύτερο κυνηγό που χτυπήθηκε από τον έρωτα και πλήγωσε φριχτά τις κόρες του. Τον αδίστακτο γαιοκτήμονα (αυτός φαίνεται λίγο ρετρό αλλά διασώζεται από τον σουρεαλιστικό θάνατό του). Τον ιδεαλιστή γιατρό (που αλλού είναι κουλός, αλλού όχι) που παίρνει την εκδίκησή του. Την εμπόρισσα πουλιών και την ξενοδόχα που πάσχει από αϋπνίες. Αλλά και τον κένταυρο (ναι, ναι) που διεκδικεί την αξιοπρέπειά του, και το άλογο κούρσας που το λένε «Ιστορία» και που καταλήγει σε φιλετάκια για αδαείς.

Ποιες είναι οι μικρές ατιμίες όλων αυτών; Δεν είναι τόσο οι μικροκλοπές, οι πονηριές και οι κακίες τους, οι κομπίνες των Αρχών. Είναι κυρίως η εκμετάλλευση της αθωότητας και της ανημπόριας των μεν από τους δε, και η συνωμοσία σιωπής ολονών για όλες τις ασχήμιες που διαπράττονται εκεί. Ακόμα και για τους φόνους, που αντιμετωπίζονται ως πράξεις αυτοδικίας οι οποίες φέρνουν την κάθαρση στη μικρή αυτή κοινωνία.

Ο κόσμος του Καρνέζη δεν είναι αγγελικός, αλλά δεν είναι τόσο σκάρτος όσο φαίνεται. Είναι στραβοχυμένος και στραπατσαρισμένος, κωμικοτραγικός και παρηκμασμένος, όχι όμως μίζερος. Οι ήρωές του δεν έχουν αυταπάτες, ούτε μεγάλα ιδανικά και αποδέχονται τη ζωή τους γιατί δεν γνωρίζουν πώς είναι να είσαι αλλιώς. Δεν είχαν τα περιθώρια. Ωστόσο καλλιεργούν κάποιες σπάνιες ευαισθησίες. Αυτόν τον κόσμο θα τον σαρώσει η πρόοδος «που προελαύνει σαν στρατός κατοχής» και μαζί της θα φέρει τις... μεγάλες ατιμίες. Οι κάτοικοι θα τις αναγνωρίσουν καθυστερημένα και θα αντισταθούν. Όμως μάταια. Ποιος είπε ότι ο κόσμος μας είναι όμορφος;

ΤΑ ΝΕΑ, 29-03-2003