Ο εαυτός δίχως πυξίδα -ταξιδεύοντας

Να τριγυρίζεις χωρίς λόγο, να τρυπώνεις σε άβατα και να βγαίνεις με το κεφάλι σου να γυρίζει, να είσαι κάποιος που δεν ξέρει πώς να φερθεί -όταν τον πάνε π.χ. σ' ένα καφενείο με ναργιλέδες στο Κάιρο ή όταν βρεθεί για πρώτη φορά σ' ένα καπηλειό της Γλασκώβης γεμάτο μεθυσμένους εργάτες- και που έκπληκτος διαπιστώνεις πως παρ' όλα αυτά μπορείς να πορευτείς κι έτσι, με μόνη παρέα σου την άγνοια. Τίποτα δεν χρειάζεται επειγόντως. Ο Homo Viator ανακαλύπτει την ολιγάρκεια της ύπαρξης. Αυτή η γνώση είναι η μοναδική του πολυτέλεια...





ΚΡΙΤΙΚΗ



Το βιβλίο Ο εαυτός δίχως πυξίδα του Βασίλη Καραποστόλη συνιστά μια απόπειρα ενδοσκόπησης - αναψηλάφησης του εαυτού και ταυτόχρονα την κρύφια επιθυμία αποφυγής της συνάντησης μαζί του. Τον αφόρητα γνωστό εαυτό τον εγκαταλείπει πίσω· και απελεύθερος πια φορά το νέο και ανανεωμένο εγώ του, όπως φοράει κανείς «τα καλά του», και ξεκινά πλήρης προσδοκιών για το ταξίδι. «Ταξιδεύοντας» είναι μάλιστα και ο υπότιτλος του βιβλίου. Τα μέρη που περιγράφονται, όμως, πόλεις γνωστές και τόποι ρημαγμένοι, είναι μόνο αφορμές, επισημάνσεις αυτής της πορείας, και δεν αποτελούν παρά προφάσεις, θα έλεγα «εν αμαρτίαις».

Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος κατατίθενται οι «ταξιδιωτικές», τρόπον τινά, εντυπώσεις του από το Λονδίνο, το Αμστερνταμ, το Κάιρο, τη Βερόνα, τη Μαδρίτη, ενώ το τελευταίο κείμενο αμιγούς στοχασμού αφορά την ουσία του ταξιδιού, την αναχώρηση, την επιστροφή και την περιγραφική αναπαράσταση του κόσμου. Στο δεύτερο μέρος η επιστροφή στον γενέθλιο τόπο, την πολύσημη Αρκαδία, του δίνει την ευκαιρία και τη δυνατότητα ενός εξομολογητικού λόγου εκ βαθέων.

Κύριο όχημα της περιδιάβασης αυτής του Καραποστόλη είναι ο ποιητικός τρόπος του. Ποίηση διακριτική και αιχμηρή, διανοητική, θα έλεγε κανείς, πολύβαθη ωστόσο, με γνήσια και σφριγηλή συγκίνηση στην ουσία της.

Στο πρώτο κείμενο το Λονδίνο παρουσιάζεται με τα μάτια ενός ξένου μεταπτυχιακού φοιτητή. Κρίσεις, παρατηρήσεις, επισημάνσεις, διαπιστώσεις παρεισφρέουν εν είδει καλυμμένων εξομολογήσεων, σαν πυκνό παράπονο, και το σκυθρωπό Λονδίνο καθίσταται απροσδόκητα οικείο στον αναγνώστη και «κατακτάται» με τον ιδιότυπο βιωματικό τρόπο του συγγραφέα.

Περισσότερο οργισμένο και σαρκαστικό το δεύτερο κείμενο που αναφέρεται και πάλι στο Λονδίνο. Σαρκασμός προς την αναίτια αλαζονεία των Βρετανών και την περιβόητη συνέπειά τους. Ακόμη και προς τον άχρηστο υπαινικτικό τρόπο τους. Μια συμπόνια επίσης προς την παρελθούσα ανεπιστρεπτί, γραφική πλέον, έπαρσή τους. Ο ίδιος ο συγγραφέας «απορροφάται» και ενδίδει αλλού: στη γοητεία των μικρών αντικειμένων. Η πόλη, όμως, χαιρέκακη, θα τον ακολουθεί, όσο και αν έχει εγκαταλείψει οριστικά τη Γηραιά Αλβιώνα.

Στο Αμστερνταμ υπάρχει πάντα ο φόβος πως «θα 'ρθει το κύμα από εκεί πέρα, από τη θάλασσα, και θα σβήσει τα πάντα». Τι μπορεί να απειλεί τον ταξιδιώτη στο υγρό και ονειρικό Αμστερνταμ; Τι φοβάται πως θα ξεπηδήσει πάνω από τις σοφίτες με το σχήμα του λαιμού;

Στο Κάιρο όμως είναι που νιώθει διάτρητος ο συγγραφέας, έκθετος στο πάθος. Η απειλή πλέον είναι άλλης υφής. Η αυθεντικότητα των κατοίκων και ο απίθανος, απροσάρμοστος ερωτισμός τους τον αναστατώνουν, η σοφία της προσμονής, η αδιατάρακτη καρτερικότητα των κατοίκων και η διάχυτη μυρωδιά της ιστορίας, ταυτόχρονη συνύπαρξη παρελθόντος και παρόντος, τον εντυπωσιάζουν βαθύτατα. Ο Καραποστόλης επικαλείται τη θεά Αθώρ ως αρωγό που «κουνώντας πότε πότε το σείστρο της έδιωχνε τη λύπη των ανθρώπων». Λυπάται να βλέπει τη θέρμη και τη φλόγα της ζωής να εξατμίζονται άδοξα μέσα στην απόλυτη σύγχυση, στη ματαιότητα και στην οχλοβοή. Στη Βερόνα της Ιταλίας ο συγγραφέας στέκεται σε μια «απαιτητική πλατεία» και την παρατηρεί με τις ώρες. Είναι ο θεατής της ζωής, ο καλλιτέχνης. Ετσι βαθαίνει στην ψίχα του χρόνου και στην αισθητική της πόλης. Εξω από τη δράση πάντα ο ίδιος, έξω από την πράξη. Στη Βερόνα ο συγγραφέας ξεχειλίζει από λεπτή και φίνα συγκίνηση. Ο «άλλος» χρόνος τον επισκοπεί ως ένα ον περίεργο και αδιερεύνητο, αμήχανος να τον εντάξει. Περιβεβλημένες από ψιθύρους έρχονται και απομακρύνονται διαρκώς «αβρές φιγούρες» του παρελθόντος. Τα μνημεία και η δόξα της Ιταλίας δεν τον αφήνουν να ησυχάσει.

Στη Μαδρίτη περιπλανιέται στα «άθικτα καλντερίμια (...) για τους κύκλους των δύσκολων σκέψεων» και από μακριά ακούγονται ακατάπαυστα «πλανόδιοι στεναγμοί, αναφιλητά, βραχνιάσματα κοκόρων και κάποια χλιμιντρίσματα ορμών ανήμερων». Το ίδιο μεσογειακό ταμπεραμέντο. Το ίδιο σπαταλημένο πάθος. Η ίδια νοσταλγία.

Στο τελευταίο κείμενο του πρώτου μέρους ο Καραποστόλης επικεντρώνει τη σκέψη του στο ταξίδι και στην επιστροφή. Στην αναγκαιότητα της διαφυγής, στη σημασία της περιέργειας και στην ευτυχία της στασιμότητας, αντιδιαστέλλοντάς την με τη διαρκή φυγή και τη χυδαία βιάση. Θέλει να βρει το μονοπάτι που οδηγεί προς την ουσία, εν πλήρει συνειδήσει του ματαίου του πράγματος.

«Περιπέτεια πρώτα απ' όλα είναι να μη σπεύδω να καταλάβω» συμπεραίνει και «ατομικό περιουσιακό στοιχείο». Το ταξίδι δεν είναι μέσο ανταλλαγής. Εκείνο που επιθυμεί ο συγγραφέας δεν είναι η γνώση αλλά η πηγή. Η δε περιπλάνηση είναι κατ' αυτόν συναρπαστική μόνο γιατί προσφέρει τη δυνατότητα να αναβιώνεται ανεξάντλητα.

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου ο συγγραφέας επιστρέφει στη γενέθλια γη, την Αρκαδία, στην αρχέγονη μήτρα. Επιζητεί τη λήθη και την αθώωση. Ο εαυτός όμως τον περιμένει, καραδοκεί. Ο ίδιος πάντα στο Λονδίνο, στο Αμστερνταμ, στο Κάιρο, στη Βερόνα, στη Μαδρίτη και προπαντός στην Αρκαδία. Κρυμμένος και ανελέητος κατά πώς το θέλει ο Α. Σικελιανός.

Ανδρέας Μήτσου, ΤΟ ΒΗΜΑ, 21-11-1999