Ή παρουσία της Ελλάδας στην ποίηση της Λατινικής Αμερικής

Ο παλαιότερος Λατινοαμερικανός ποιητής που αντλεί από τις δεξαμενές της ιστορίας και της μυθολογίας της Αρχαίας Ελλάδας είναι ο Μεξικανός Μπερνάρντο ντε Μπαλμπουένα (1568- 1627), στο ποίημά του «Μεξικανικό μεγαλείο». Ο νεότερος, ο Χιλιανός Ισμαέλ Γκαλιβάν (1973), ο οποίος αποτίει φόρο τιμής στον Κ. Π. Καβάφη, στο εικονοκλαστικό του αποτέλεσμα «Ο Καβάφης επιστρέφει στην Αλεξάνδρεια». Χώρες βουτηγμένες στα νάματα του Ινδιάνικου Πολιτισμού, της ισπανικής αποικιοκρατίας και των νέων αποίκων, που έφεραν νέο ευρωπαϊκό πνεύμα στην επιμειξία του αρωματικού γεωγραφικού χώρου που δεν ξεχνά ότι η ζούγκλα είναι πανταχού παρούσα ως πραγματικότητα και ως μεταφορά. Ταξιδεμένοι ή αταξίδευτοι ποιητές μιας άλλης γεωγραφίας αντλούν από την Ελλάδα του χθες, του σήμερα, του αύριο της καθημερινότητας και της μυθοποίησής της, της Ιστορίας και της αυθαίρετης ανάγνωσής της, της μυθολογίας των θεών, ημιθέων και ηρώων. Η Αργεντινή του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, η Βενεζουέλα, η Βολιβία, η Γουατεμάλα του Αστούριας, το Εκουαδόρ, το Ελ Σαλβαδόρ, η Κολομβία, η Κούβα, το Μεξικό του Οκτάβιο Πας, η Νικαράγουα του Ρουμπέν Δαρίο, η Ουρουγουάη, το Περού, το Πόρτο Ρίκο, η Χιλή της Γκαμπριέλα Μιστράλ τραγουδούν ισπανικά, ρίγος χτυπά ελληνικό, πλάθονται χορευτικά, παρουσία εφήβων και νεανίδων· το σχόλιο του Ρήγα Καππάτου: «Η ιδέα που κυριαρχεί συνήθως είναι ότι μόνο οι πιο παλιοί Λατινοαμερικανοί ποιητές (νεοκλασικοί, ρομαντικοί, μοντερνιστές, παρνασσιστές κ.λπ.) εμπνέονταν από την Ελλάδα, που επίσης έβλεπαν και ως πρότυπο άλλων πραγμάτων. Αυτό δεν αληθεύει. Πολλοί σημερινοί Λατινοαμερικανοί ποιητές συνεχίζουν να εμπνέονται από την Ελλάδα, αυτό επιβεβαιώνεται πέρα από κάθε αμφιβολία από το σημαντικό αριθμό σύγχρονων ποιητών που συμπεριλαμβάνονται εδώ».






ΚΡΙΤΙΚΗ



Ξεφυλλίζοντας κανείς την υπό συζήτηση ανθολογία των Καππάτου - Λάστρα διαπιστώνει ότι είναι απίστευτη και υπεράνω κάθε προσδoκίας η επιρροή που άσκησαν οι αρχαίοι Ελληνες με τον πολιτισμό τους και την ιστορία τους στους σύγχρονους ποιητές της λατινοαμερικανικής ηπείρου. Από τον Μεξικανό Μπερνάντο ντε Μπαλμπουένα (1568-1627) ως τον σύγχρονο τριαντάχρονο Χιλιανό Ισμαέλ Γκαλιβάν, η συλλογή ποιημάτων H παρουσία της Ελλάδας στην ποίηση της Λατινικής Αμερικής είναι ένα καλειδοσκόπιο όπου καταγράφεται η πλούσια και βαθιά σχέση της ποίησης της Λατινικής Αμερικής με την Ελλάδα, αρχαία και σύγχρονη. Ενας από τους λόγους που η σχέση αυτή είναι τόσο ευρείας έκτασης εξηγείται από το γεγονός ότι ως και τη δεκαετία του 1930 τα αρχαία ελληνικά διδάσκονταν σε πολλά δημόσια γυμνάσια και λύκεια της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, ενώ και επί των ημερών μας υπάρχουν πολλά πανεπιστήμια σε πολλές πρωτεύουσες χωρών της Λατινικής Αμερικής όπου διδάσκονται οι κλασικές σπουδές.



Από την Αναγέννηση



H ελληνολατινοαμερικανική σχέση ξεκινάει από την εποχή της Αναγέννησης και μετά, όπου και καταγράφεται η πρώτη παρουσία της ελληνορωμαϊκής παράδοσης στα Ελεγεία διασήμων ανδρών των Δυτικών Ινδιών του Χουάν ντε Καστελιάνος, όπως παρατηρεί η Μαρία Ρόζα Λίντα στο διαφωτιστικό προλογικό σημείωμα του ενός εκ των δύο ανθολόγων, χιλιανού ποιητή Πέδρο Λάστρα. Οπως δε σημειώνει αλλού ο Λάστρα, «η πολιτιστική και φυλετική σύγκρουση που συνιστούσε η συνάντηση των Ισπανών κατακτητών και των γηγενών πληθυσμών στην Αμερική, ώθησε στην εφαρμογή προτύπων που προέρχονταν από την ελληνορωμαϊκή λογοτεχνία».

Το 95% περίπου των ανθολογούμενων ποιητών αναφέρεται σε θέματα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και της μυθολογίας αλλά υπάρχει και το υπόλοιπο 5% που έχει ως αντικείμενο τη νεότερη Ελλάδα, όπως η ηρωική έξοδος του Μεσολογγίου, η Αθήνα, η Ιθάκη, οι Κυκλάδες, η Μονή Μεγίστης Λαύρας, η Αγιά Σοφιά και ο Καβάφης - που είναι το πρόσωπο αναφοράς τριών ποιητών (Χουάν Γκουστάβο Κόμπο Μπόρδα, Βίκτορ Κοράλ και Ισμαέλ Γκαβιλάν). Αν θέλαμε να μιλήσουμε για τη θεματολογία των λατινοαμερικανών ποιητών, θα λέγαμε ότι πρωτεύουσα θέση κατέχουν τα πρόσωπα της ελληνικής ιστορίας και μυθολογίας. Ενδεικτικά αναφέρονται ο Εκτωρ, ο Αχιλλέας, η Κίρκη, η Ελένη, η Αρτεμις, ο Απόλλωνας, ο Ικαρος, η Κασσάνδρα, ο Διόνυσος, οι Σάτυροι, ο Ηράκλειτος, η Αντιγόνη, η Αθηνά, ο Ορφέας, οι Καρυάτιδες, ο Οδυσσέας, η Πηνελόπη, η Ναυσικά, η Ιφιγένεια, ο Ορέστης, ο Ανακρέοντας. Και καταλήγουμε στον Ομηρο που είναι η πηγή των πάντων.



Τρεις νομπελίστες



Οι ποιητές της ανθολογίας είναι 107 και προέρχονται από 14 χώρες της Λατινικής Αμερικής, μεταξύ των οποίων και τρεις ποιητές που έχουν τιμηθεί με το βραβείο Νομπέλ: η Χιλιανή Γκαμπριέλα Μιστράλ (1945), που είχε για ένα διάστημα μαθητή της σε γυμνάσιο της Χιλής τον Πάμπλο Νερούδα, ο Γουατεμαλέζος Μιγκέλ Ανχελ Αστούριας (1967) και ο Οκτάβιο Πας (1990). Από τα πιο γνωστά ονόματα στην Ελλάδα αναφέρω τους Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Ρουμπέν Δαρίο, Αλβαρο Μούτις, Ενρίκε Λιν, Χουάν Χέλμαν και τον Ελληνομεξικανό Ομέρο Αρίτσις. Να σημειωθεί δε ότι οι 107 αυτοί ποιητές δεν είναι οι μόνοι που έχουν ασχοληθεί με την Ελλάδα, αλλά εκείνοι των οποίων τα ποιήματα οι ανθολόγοι θεώρησαν ότι έφθαναν σε ένα ικανοποιητικό ποιητικό αποτέλεσμα. (Θα προσέξει κανείς την απουσία από την ανθολογία του Πάμπλο Νερούδα, ο οποίος ήταν ξένος προς την ελληνολατρία. Ο Λάστρα μάς πληροφορεί ότι ο Νερούδα το 1943 σε ένα σχόλιό του είχε γράψει: «Κάτω η ελληνική μυθολογία. Πιο όμορφη από ένα κορινθιακό κιονόκρανο είναι μια ανακόντα δεκαπέντε μέτρων που βγαίνει από τη λάσπη της ζούγκλας».)

Για τον δεύτερο ανθολόγο, τον ποιητή Ρήγα Καππάτο, τι να πρωτοπεί και τι να πρωτοεπαινέσει κανείς. Εχει κάνει μια πραγματική μεταφραστική ορθοπεταλιά. Και δεν είναι βέβαια μόνο οι μεταφράσεις και το ψάξιμο που έκανε με τον Πέδρο Λάστρα για να βρεθούν τα εν λόγω ποιήματα, αλλά με τις σημειώσεις του για την Ελλάδα και τον δυτικό πολιτισμό που φθάνουν στις 40 σελίδες μάς προσφέρει μια ελληνοκεντρική διατριβή που θέτει τα πράγματα στη θέση τους όσον αφορά εκείνους που φαλκιδεύουν τον ελληνικό πολιτισμό και τις αξίες του. Περαιτέρω, με τις επεξηγήσεις, το γλωσσάρι και τα εκτεταμένα βιογραφικά και βιβλιογραφικά σημειώματα, που ξεπερνούν τις 150 σελίδες, ο Ρήγας Καππάτος έκανε ένα πρώτης τάξεως και πολιτισμικής σημασίας έργο. (Κάποια στιγμή πρέπει η πολιτεία να αναγνωρίσει στο πρόσωπό του τον άξιο άνθρωπο των γραμμάτων που ενώνει δύο πολιτισμούς, τον ελληνικό με τον ισπανόφωνο, αφού με τις μεταφράσεις του από τα ελληνικά στα ισπανικά, αμισθί, κάνει γνωστή στα πέρατα της οικουμένης τη σύγχρονη ελληνική ποίηση.) Εν κατακλείδι, κρατάμε στα χέρια μας ένα βιβλίο που συνθέτει το εγκώμιο της Λατινικής Αμερικής στην Ελλάδα και στον πολιτισμό της.



Ντίνος Σιώτης (σύμβουλος Τύπου)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 17-08-2003