Οχτροί και φίλοι και άλλα διηγήματα

ΚΡΙΤΙΚΗ





Ο Γιάννης Καμπύσης (Κορώνη 1872 - Αθήνα 1901) αποτελεί μιαν αξιοπρόσεκτη περίπτωση για τα νεότερα γράμματά μας. Μολονότι δύσκολα θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι το έργο του αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τους ομοτέχνους του, συγκαιρινούς και μεταγενέστερους, δεν λείπουν κάποια σημάδια πρωτοποριακής γραφής από αυτό. Στο διάστημα της τόσο σύντομης ζωής του λίγοι τον πήραν στα σοβαρά και, παρά το ότι γνώρισε μια σχετικά πρόσκαιρη μεταθανάτια αναγνώριση (ίσαμε το 1920, περίπου, και λιγότερο ως το 1940), ελάχιστοι συνεχίζουν να ασχολούνται συστηματικά με τα καθέκαστα του βίου του και τα ποικίλα κείμενά του.

Ο Καμπύσης υπήρξε σε πολλά σημεία γνήσιο τέκνο της εποχής του: ακολουθώντας τις λογοτεχνικές της συνήθειες μετέφερε στα πεζά του σκηνές από την καθημερινότητα της μεσσηνιακής γης που τον ανέθρεψε, βαδίζοντας στη γραμμή της ηθογραφίας που ήδη μεσουρανούσε. Δεν παρέλειψε όμως να ασχοληθεί και με την αθηναϊκή ζωή των νεανικών του χρόνων ή να περιστραφεί γύρω από πολιτικές πρακτικές των κάθε λογής κομματαρχών της περιόδου. Προσπάθησε να καταλάβει τον σοσιαλισμό, έστω και από τη δική μου περιορισμένη οπτική γωνία. Σπούδασε, σύμφωνα με τη μόδα του καιρού του, στη Νομική αλλά άφησε τις αίθουσες των δικαστηρίων και τη μαχόμενη δικηγορία για χάρη της λογοτεχνίας. Αποδείχθηκε πολυπράγμων, γράφοντας ποιήματα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, κριτικές, εκπονώντας μεταφράσεις και θητεύοντας επιτυχέστερα στην πεζογραφία και στη θεατρική συγγραφή. Συνεργάστηκε με αξιόλογα έντυπα και εξέδωσε, σε συνεργασία με τον Μποέμ (Δημήτριο Χατζόπουλο), το έγκριτο περιοδικό «Διόνυσος». Ταξίδεψε στη Γερμανία και επέστρεψε «γερμανόπληκτος». Συντάχθηκε με τους δημοτικιστές. Συνομίλησε και διατήρησε αλληλογραφία με αρκετούς από τους εκπροσώπους της Γενιάς του 1880 και αυτής που ακολούθησε, ενώ δεν παρέλειψε να δώσει το παρών στα φιλολογικά τους σαλόνια, διαβάζοντας έργα του. Η εποχή του εν τούτοις δίνει προβάδισμα στις ισχυρές προσωπικότητες, ενώ η ασθενική του φύση και ο πρόωρος θάνατός του του κόβουν γρήγορα τα φτερά της δημιουργίας. Χώρια που ένας αριθμός κειμένων του είδε το φως της δημοσιότητας μετά τον θάνατό του.

Είναι αλήθεια ότι δύο - τρία θεατρικά του έργα (όπως το «Δαχτυλίδι της Μάνας» και οι «Κούρδοι») καθώς και το εκτεταμένο διήγημα / νουβέλα «Οχτροί και Φίλοι» ξεχωρίζουν ανάμεσα στα όχι ευκαταφρόνητα, ποσοτικά, γραπτά του ­ αν αναλογιστούμε ότι η συγγραφική του παραγωγή εκτείνεται σε μόλις επτά, το πολύ οκτώ, χρόνια (1893/4 - 1901). Η τόσο ζωντανή απεικόνιση της πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας της τρικουπικής και δηλιγιαννικής αντιπαράθεσης στην ελληνική ύπαιθρο, η ενδιαφέρουσα σκιαγράφηση των χαρακτήρων και η τελική νίκη της νεανικής αγάπης επί του κομματικού φατριασμού καθιστούν τους «Οχτρούς και Φίλους» ένα από τα χαρακτηριστικότερα λογοτεχνήματα της εποχής. Είναι κρίμα που ένα τέτοιο έργο έγινε προσιτό στο πλατύ κοινό εβδομήντα ολόκληρα χρόνια μετά τον θάνατο του δημιουργού του. Θα του είχε πιθανότατα προσπορίσει περισσότερη δόξα ενόσω ζούσε, αν στο μεταξύ κατόρθωνε να το τυπώσει.

Το συγκεκριμένο αφήγημα επανεκδόθηκε πρόσφατα, μαζί με άλλα μικρότερης έκτασης διηγήματα, από το Ιδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, στην αξιόλογη σειρά «Νεοελληνική Βιβλιοθήκη», της οποίας την εποπτεία διατήρησε επί σειρά ετών ο αείμνηστος Απόστολος Σαχίνης. Η εκδοτική αυτή προσπάθεια πλούτισε τη σύγχρονη βιβλιογραφία με έναν αριθμό επιμελημένων φιλολογικών εκδόσεων νεοελλήνων συγγραφέων, οι οποίοι άφησαν ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους στην ποιητική, πεζογραφική και κριτική παράδοση της νεότερης Ελλάδας. Η φιλολογική επιμέλεια της παρούσας έκδοσης ανήκει στη φιλόλογο Δέσποινα Δούκα, η οποία μας χάρισε επιπλέον: περιεκτική εισαγωγή στη ζωή και στο έργο του Γιάννη Καμπύση, με έμφαση στην αναλυτική παρουσίαση του πεζογραφικού του έργου· βιβλιογραφία για τον συγγραφέα, επαρκή για όποιον θα ήθελε να έρθει σε πρώτη επαφή με αυτόν ή να εμβαθύνει στη μελέτη του· σημειώματα για την έκδοση και τη γλώσσα, καθώς και γλωσσάριο των εκδιδόμενων κειμένων· παράρτημα με κείμενα που συμπληρώνουν την εικόνα ορισμένων πεζών του Καμπύση· ευρετήριο προσώπων και τίτλων.

Η επιμελήτρια σέβεται, ως επί το πλείστον, τη βούληση του συγγραφέα, ακολουθώντας τις εγκυρότερες ­ κατά την κρίση της ­ εκδόσεις των πεζών του που περιλαμβάνονται στο εν λόγω βιβλίο. Επιλέγει, μεταξύ άλλων, να ενοποιήσει τη χρήση του τελικού -ν και του κόμματος, σύμφωνα με την ισχύουσα σημερινή πρακτική, διατηρώντας πάντα την ορθογραφία των εκδόσεων - πηγών. Η προαναφερθείσα ενοποίηση, εκδοτική τακτική αρκετά δοκιμασμένη και ευρέως χρησιμοποιούμενη από πολλούς έγκριτους φιλολόγους, θα μας έβρισκε περισσότερο σύμφωνους, αν δεν γινόταν εντελώς σιωπηρά και σημειωνόταν κατά περίπτωση η επέμβαση του εκδότη, με κάποιον τρόπο, σε συνοδευτικά των κειμένων σχόλια. Ίσως έτσι οι γλωσσικές παλινωδίες του Καμπύση, εντελώς συνηθισμένες για την εποχή τους, γίνονταν ακόμη πιο εμφανείς στον σημερινό αναγνώστη, ο οποίος ενδιαφέρεται για τη διαδικασία διαμόρφωσης μιας λογοτεχνικής γλώσσας στη νεοελληνική πεζογραφία του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Στα σχόλια θα μπορούσαν, ενδεχομένως, να δοθούν και οι βασικές διαφορές γραφών ανάμεσα στις εκδόσεις των ίδιων κειμένων, όταν διαφοροποιούνται μεταξύ τους αρκετά (όπως λ.χ. συμβαίνει με το διήγημα «Παουλίνα - Παουλίνα»). Όπως πληροφορούμαστε, ωστόσο, οι δύο αυτές «προτάσεις επεξεργασίας» του κειμένου είχαν υλοποιηθεί από την επιμελήτρια, δεν συμπεριλήφθηκαν όμως στην έκδοση για λόγους οικονομίας χώρου, σύμφωνα με τις υποδείξεις του επόπτη της «Νεοελληνικής Βιβλιοθήκης». Θα μπορούσαν, επομένως, να φιλοξενηθούν σε μια μεταγενέστερη επανέκδοση του βιβλίου.

Σε γενικές γραμμές, ο αναγνώστης άνετα θα μπορούσε να στηριχθεί στην παρούσα έκδοση για μιαν εκ του σύνεγγυς γνωριμία του με το πεζογραφικό έργο του Καμπύση. Η καλαίσθητη τυπογραφική εμφάνιση, με τη γνωστή φροντίδα του μάστορα - τυπογράφου Σπύρου Λένη, συντελεί στην απόλαυση της ανάγνωσης του βιβλίου έτι περαιτέρω.




ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΔΡΕΙΩΜΕΝΟΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 10-05-1998