Φρειδερίκος Β ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Ο Γερμανός αυτοκράτορας Φρειδερίκος Β' των Χοενστάουφεν (1194-1250) δεν ήταν συνηθισμένος άνθρωπος. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ιταλία, αγάπησε το Βασίλειο των Δύο Σικελιών πολύ περισσότερο απ' την ιδιαίτερη πατρίδα του, κι ολόκληρη η ζωή του υπήρξε μια σειρά από απίστευτες περιπέτειες.
Πολύγλωσσος και με μοναδική ευρύτητα πνεύματος, ήταν νομομαθής, μαθηματικός και προστάτης όχι μόνο των επιστημών και των γραμμάτων, αλλά και των πουλιών και των αγρίων ζώων. Φίλος των Αράβων και των Ελλήνων, θεμελίωσε ένα κράτος καθαρά κοσμικό κι έτσι, μοιραία, ήρθε σε μακροχρόνια και αιματηρότατη σύγκρουση με την Καθολική Εκκλησία.
Στην αυλή του συγκέντρωσε τα πιο φωτεινά μυαλά που ο Θεός χάρισε στους Χριστιανούς, ο Γιαχβέ στους Εβραίους και ο Αλλάχ στους Μωαμεθανούς. Για τους φίλους τους ήταν ο νέος Δαβίδ, ενώ για τους πάπες (που δύο φορές τον αφόρισαν και μία τον καθαίρεσαν) ήταν ο ίδιος ο Αντίχριστος.
Το τέλος των συγκρούσεων θα βρει τις δυο μεγάλες δυνάμεις, την Εκκλησία και την αυτοκρατορία, να έχουν χάσει πολλή από τη δύναμη και τη λάμψη τους, και η Αναγέννηση θα καθυστερήσει για διακόσια χρόνια.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η προσήλωση στο Βυζάντιο δεν αφήνει σε εμάς τους Ελληνες και πολλά περιθώρια για ενασχόληση με τη μεσαιωνική Ευρώπη. Γι' αυτό και εκπλήσσει η επιλογή του Θ. Ιωαννίδη. Αντί για έναν αυτοκράτορα του Αγίου Ρωμαϊκού Κράτους της Ανατολής - τον Ιουλιανό τον Παραβάτη, τον Βασίλειο Β' τον Βουλγαροκτόνο ή τον Ιωάννη Στ' τον Καντακουζηνό, τους οποίους, για παράδειγμα, επέλεξαν εφέτος άλλοι νεότεροι μυθιστοριογράφοι μας - αυτός για το παρθενικό μυθιστόρημά του στρέφεται στη Δύση. Ούτε όμως τα γούστα των ευρωπαίων εταίρων μας δείχνει να συμμερίζεται. Αγράμματο πολεμιστή αποκαλεί, στο βιβλίο του, τον Καρλομάγνο, με τη βασιλεία του οποίου ξεκινά η δυτική εκδοχή της ιστορίας της Ευρώπης. Πρωτοτυπώντας ο Θ. Ιωαννίδης γοητεύεται από έναν γερμανό αυτοκράτορα του οίκου των Χοενστάουφεν. Αν και δεν είναι η ευγενής γενιά των Χοενστάουφεν που ελκύει τον μελετητή.

Γερμανός την καταγωγή ο Φρειδερίκος Β' αλλά ιταλικής παιδείας, διά βίου προσκολλημένος στο βασίλειο της Σικελίας, του οποίου το σκήπτρο κράτησε παιδιόθεν, λαμπρύνοντάς το. Ιταλικής παιδείας, ως φαίνεται, και ο συγγραφέας, αφοσιώθηκε με το πάθος τού ιστοριοδίφη στην ιδιότυπη προσωπικότητα αυτού του μεσαιωνικού μονάρχη, ο οποίος συνδύαζε τη μεσογειακή κουλτούρα με έναν αέρα Βυζαντινού ή και Αραβα, κατά τον Μπέρτραν Ράσελ, που τον θεωρεί έναν από τους τέσσερις μεγάλους του 13ου αιώνα. Οι άλλοι τρεις είναι ο κηδεμόνας του Φρειδερίκου, πάπας Ιννοκέντιος Γ', ο Αγιος Φραγκίσκος της Ασίζης, επιστήθιος φίλος του πάπα Γρηγορίου Θ', χάρη στον οποίο ο Φρειδερίκος δις αφορίστηκε και άπαξ καθαιρέθηκε, και ο μεγάλος σχολαστικός φιλόσοφος Θωμάς ο Ακινάτης, που και αυτός έζησε στην Αυλή του Φρειδερίκου. Προφανώς και οι τρεις εμπλέκονται στο βιβλίο του Θ. Ιωαννίδη.

Το βιβλίο ξεκινά, όπως θα έπρεπε να αρχίζει κάθε ιστορικό ή ταξιδιωτικό σύγγραμμα, με χάρτες της Μεσογείου και της Ιταλίας, ακολουθεί το προοίμιο και μετά ξετυλίγεται η ιστορία με τη μορφή χρονικού, συντιθεμένου από εννέα χειρόγραφα, τα οποία υποτίθεται ότι ευρέθησαν στη Μονή Μυλοποτάμου του Αγίου Ορους και ανήκουν σε έναν σικελικό κώδικα. Μάλιστα, στο τελευταίο χειρόγραφο παρέχεται μια μυθοποιητική εκδοχή για την πιθανή προέλευσή τους. Καμία φιλολογική εκζήτηση, ούτε σημειώσεις ούτε βιβλιογραφικές παραπομπές, μόνο βιβλικές ρήσεις στην αρχή εκάστου χειρογράφου και ευστόχως φροντισμένη εικονογράφηση. Παρ' όλο που ο συγγραφέας σπεύδει να χαρακτηρίσει το βιβλίο του μεσαιωνική μυθιστορία, θα λέγαμε ότι πρόκειται μάλλον για μία μυθιστορηματική βιογραφία, πιστή στα πρόσωπα και στα γεγονότα, η οποία θα χαρακτηριζόταν, τουλάχιστον με τα ντόπια μέτρα και σταθμά, εξαιρετική.

Με βάση το μάλλον περιορισμένο σε θέματα μεσαιωνικής ιστορίας γνωστικό πεδίο ενός μέσου αναγνώστη, ο συγγραφέας ούτε αλλοιώνει ούτε παραλείπει περιστατικά, όσο για τις μυθοπλαστικές προσθήκες, αυτές φαίνεται να περιορίζονται στην καθημερινή ζωή στην Αυλή του Φρειδερίκου. Τα ιστορικά πρόσωπα σκιαγραφούνται μετά φαντασίας, πλάθοντας, με μακριές παρεκβάσεις, από τους πάπες, τους ηγεμόνες και τους λογίους, μυθιστορηματικούς ήρωες. Φανταστικά πρόσωπα δεν εντοπίσαμε, εκτός από κάποιους μεταγενέστερους που μετακόμισαν στην εποχή του Φρειδερίκου, μεταξύ άλλων και ο Ουμπέρτο Εκο.

Εν μέσω αυτών προβάλλει ο Φρειδερίκος ως ένας χαρισματικός άνθρωπος και εξαίρετος διπλωμάτης. Ο συγγραφέας αφηγείται λεπτομερώς και με πολλαπλές εκδοχές σαν να αποδελτιώνει τις μαρτυρίες διαφορετικών πηγών, την αντιπαράθεση του Φρειδερίκου με τέσσερις συνολικά διαδοχικές κεφαλές της Ρωμαϊκής Εκκλησίας, τις αλλεπάλληλες συγκρούσεις του με γερμανούς και άλλους ηγεμόνες, κυρίως τη συμμετοχή του στις σταυροφορίες, ιδιαίτερα την έκτη, την οποία και έφερε εις πέρας κυρίως διά της πειθούς των λόγων επιστρέφοντας την Ιερουσαλήμ στους χριστιανούς. Αναπόσπαστο κομμάτι των διπλωματικών ελιγμών του αυτοκράτορα οι τρεις γάμοι του, όπως και οι φιλίες του με Αραβες και Ελληνες.

Ούτε αγιοποιείται ούτε εξιδανικεύεται ο βιογραφούμενος, μόνο που θα αναμενόταν από μια μυθιστορία να επιμένει μάλλον σε σκέψεις και συναισθήματα παρά, λ.χ., στις νομοθετικές μεταρρυθμίσεις. Σε κάθε περίπτωση, από τον φόρτο των ιστορικών συμβάντων διασώζει τη μυθιστορία το σκωπτικό ύφος του αφηγητή, ο οποίος δείχνει να διασκεδάζει με την αντιπαραβολή όσων γράφουν χρονικογράφοι και ιστορικοί. Συχνά, μάλιστα, με το πρόσχημα της αντιγραφής, παραθέτει θαυμάσιες περιγραφές, ελεγειακής ή και επικής πνοής. Δύο ωστόσο κεφάλαια, το πέμπτο χειρόγραφο που είναι και το εκτενέστερο και το ένατο και τελευταίο, δείχνουν τις μυθοπλαστικές ικανότητες του συγγραφέα, πιθανώς υπερβολικά τιθασευμένες στο υπόλοιπο βιβλίο.

Στο πέμπτο κεφάλαιο ζωντανεύει η Αυλή του Φρειδερίκου στο Παλέρμο, κέντρο ιπποτικής ευγένειας και λογιοσύνης. Ολοι στην Αυλή έγραφαν ποιήματα, ακόμη και ο ίδιος ο αυτοκράτορας, κατά μίμηση των προβηγκιανών τροβαδούρων. Το σημαντικό όμως δεν είναι η αφθονία της ποιητικής παραγωγής αλλά η γλώσσα στην οποία γράφτηκε, η δημώδης ιταλική που αργότερα εξετόπισε τη λατινική. Τον αυτοκρατορικό κύκλο αποκάλεσαν οι μεταγενέστεροι σικελική σχολή, με μακρινή απόληξη τον Δάντη, γεννημένο 15 χρόνια μετά τον θάνατο του Φρειδερίκου. Και ακριβώς το τελευταίο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στον Δάντη, που ξεκινώντας να γράψει την Κόλαση ανακαλύπτει, σε μια κλεμμένη περγαμηνή, ότι η τόσο προσφιλής του Βεατρίκη ήταν εγγονή του Φρειδερίκου, κόρη ενός από τους νόθους γιους του. Τελικά η μεσαιωνική μυθιστορία του Θ. Ιωαννίδη αποκτά το ιδιαίτερο άρωμά της χάρη στις ευφάνταστες ιστορίες για τον Δάντη ή τον Θωμά τον Ακινάτη και τις χαριτωμένες διηγήσεις για πτηνά - κορυδαλλούς και γεράκια - που ήταν η μεγάλη αδυναμία του πολυσχιδούς αυτοκράτορα Φρειδερίκου.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 21-07-2002