Η ζωή και οι απόψεις του Τρίστραμ Σάντι κυρίου από σόι

Ο Sterne, ανατρέποντας κάθε συμβατικότητα στη γραφή και τη μυθιστορία, δημιουργεί ένα σκηνικό χώρο δράσης όπου κάθετι μπορεί να λάβει χώρα. Γραμμένος λίγο μετά τα μέσα του ΙΗ αιώνα, ο Τρίστραμ Σάντι ξεπερνά με ιλιγγιώδη βήματα την εποχή του και φτάνει -αιώνια χαμογελαστός- στο σήμερα σαν αντίδοτο σε κάθε θλίψη.





ΚΡΙΤΙΚΗ



ΤΟ ΛΑΒΥΡΙΝΘΩΔΕΣ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΛΟΡΕΝΣ ΣΤΕΡΝ,
ΕΝΑ ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΟ ΑΝΤΙ-ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ 18ου ΑΙΩΝΑ, ΜΕΤΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΟΘΟΝΗ, ΣΕ ΜΙΑ ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΔΑΙΔΑΛΩΔΗ ΚΩΜΩΔΙΑ ΠΟΥ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΝΕΙ ΤΟ ΑΝΕΦΙΚΤΙ
ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ.



Γεννημένος το 1713 στην Ιρλανδία, φυματικός, ιερέας και μέλος μιας ομάδας εκκεντρικών που αποκαλούνταν «Δαιμονικοί», ο Λόρενς Στερν έγραψε ένα ανατρεπτικό μυθιστόρημα για τη ζωή και τις περιπέτειες του Τρίστραμ Σάντι, (Gutenberg) που εκδόθηκε σε εννιά τόμους από το 1759 έως το 1767. Ένα μυθιστόρημα «παρωδία», στο οποίο δοκιμάζονται στα διασταλτικά τους όρια οι αφηγηματικές συμβάσεις και τεχνικές του είδους. Ένα «μεταμοντέρνο» λογοτέχνημα, απρόσμενος πρόδρομος των μυθιστορημάτων του Τζόις, διάσημο σημείο αναφοράς, τουλάχιστον στο Λονδίνο και το Παρίσι, που επηρέασε συγγραφείς όπως την Τζέιν Όστιν, τον Ντίκενς, τον Προυστ και φυσικά (!) τον Τζόις. Έργο «ραψωδικό», πολυεπίπεδο και πολυπρόσωπο, που κατακερματίζει κάθε έννοια ενότητας (χώρου, χρόνου αλλά και χαρακτήρων), το χαοτικό εκ πρώτης όψεως αυτό λογοτέχνημα φιλοδοξεί να εγγράψει και να καταγράψει στην κεντρομόλα και ταυτοχρόνως φυγόκεντρη ιστορία της γέννησης του «ανεπανόρθωτα μελαγχολικού»Τρίστραμ, του βασικού του ήρωα, τη διαδικασία κατασκευής του μυθιστορήματος- που είναι άλλωστε και ο πραγματικός πρωταγωνιστής. Η πορεία είναι παράλληλη και αδιάλειπτα διαπλεκόμενη. Εγχείρημα ανέφικτο δίχως τη συνεχή επίκληση, απότανση και συμμετοχή, ενός διαδραστικού, θα λέγαμε σήμερα, πανταχού παρόντα αναγνώστη. Ο οποίος ανεξαρτήτως αν είναι «χολερικός» και πετάξει αμέσως το βιβλίο, «αιματώδης» και γελάσει με την καρδιά του ή «μελαγχολικός» και καταδικάσει ως φαντασιόπληκτες και υπερβολικές τις συγγραφικές απόψεις, θα πρέπει να διαθέτει πνεύμα και αντίληψη, να είναι «βαθύς γνώστης της ανθρώπινης φύσης» και πάντα πρόθυμος να βάλει ένα χεράκι για να βοηθήσει στην εξέλιξη της ιστορίας ή σε μια απότομη μεταπήδησή της από τον ένα χωρόχρονο στον άλλον- μια και ο συγγραφέας τού «κάνει συνεχώς την τιμή» να κρατά τη φαντασία του εξίσου απασχολημένη με τη δική του, σε μια «φιλική» μοιρασιά, που επιδεικνύει «μεγάλο σεβασμό» (και) για την αντίληψη του αναγνώστη.



Δαιδαλώδης ιστός

Αν και για να ακριβολογούμε θα λέγαμε ότι τη θέτει σε μια συνεχή δοκιμασία- κι όχι μόνο με την προφανή άναρχη και αυθαίρετη στίξη, που κοσμεί δυσχεραίνοντας περαιτέρω την αντίληψη. Καθώς η Ζωή και οι Απόψεις του Τρίστραμ Σάντι, παραβιάζοντας κάθε έννοια γραμμικής διήγησης, ανάγουν την τεχνική των συνεχών κι εκτενέστατων παρεκβάσεων- «τη λιακάδα, την ψυχή και τη ζωή του διαβάσματος»- σε βασική αφηγηματική τεχνοτροπία και δημιουργούν έναν δαιδαλώδη αφηγηματικό ιστό, εγκιβωτίζουν αλλεπάλληλες ιστορίες τη μία μέσα στην άλλη, σε μια επίδειξη αποδομητικής δεξιοτεχνίας, η οποία, καταδεικνύοντας ότι η γλώσσα αποτελεί κατ΄ εξοχήν πεδίο και πηγή παρερμηνειών και παρεξηγήσεων, αναδεικνύει τη συμμαχία συγγραφέα- αναγνώστη σε απαραίτητη λογοτεχνική αρετή. Άλλωστε ο συγγραφέας έχει κατ΄ αρχήν άλλοθι: «.... αν ο συγγραφέας μπορούσε να οδηγήσει την ιστορία του όπως ο μουλαράς το μουλάρι του» θα μπορούσε να προβλέψει καταλεπτώς πότε θα έφτανε στο «τέρμα του ταξιδιού - αλλά κάτι τέτοιο από ηθικής απόψεως είναι αδύνατο.» Επιπλέον ο Στερν επιστρατεύει από τη μυθιστορηματική του φαρέτρα βοηθητικά αφηγηματικά μέσα: ειρωνεία και διαχρονικό σαρκασμό, πολλαπλές λογοτεχνικές αναφορές με κυρίαρχη τον Θερβάντες, αποκαθήλωση κάθε υφολογικής σοβαροφάνειας, κατακερματισμένα αλλά αναγνωρίσιμα και λειτουργικά στα συμφραζόμενά τους ιστορικά πλαίσια, γραμμικές παραστάσεις και εικονογραφημένες έννοιες που υποκαθιστούν τη λεκτική εκφορά και διατύπωση.

Πάνω απ΄ όλα όμως, η συνεκτική αφηγηματική ύλη του Λόρενς Στερν είναι η ακατάβλητη δυναμική του γέλιου, η «χαρά της ζωής» που επισφραγίζει τη συνενοχή συγγραφέα- αναγνώστη αλλά και του κεντρικού ήρωα Τρίστραμ, για τον οποίο η λατινική «θλίψη» του ονόματάς του αποδεικνύεται το καλύτερο όχημα για την αναίρεσή της, όπως σε κάθε περιπέτεια που ξέρει να ενσωματώνει και να κουβαλά τον πυρήνα της.



ΕΡΙΦΥΛΗ ΜΑΡΩΝΙΤΗ

ΤΑ ΝΕΑ 8-3-2008