Ορλάντο

Ο Ορλάντο γεννιέται λίγο μετά τη γέννηση του Σαίξπηρ. Ευνοούμενος της Βασίλισσας Ελισάβετ, προδομένος εραστής μιας Ρωσίδας Πριγκίπισσας στη διάρκεια του Μεγάλου Παγετού, διατρέχει τέσσερις αιώνες ζωής σαν τις τέσσερις εποχές του χρόνου. Ως Πρέσβης του Βασιλιά Καρόλου Β' στην Κων/πολη, έπειτα από ένα one night stand εκεί με την τσιγγάνα Ροζίνα Πεπίτα, πέφτει σε λήθαργο μιας εβδομάδας και ξυπνάει γυναίκα. Ζει ένα διάστημα σ' έναν καταυλισμό τσιγγάνων στα περίχωρα της Προύσας μέχρι που, ως Λαίδη Ορλάντο πλέον, επιστρέφει στο Λονδίνο, στα χρόνια της Βασίλισσας Άννας, και συναναστρέφεται όλη τη σημαντική διανόηση της εποχής. Στα χρόνια της Βασίλισσας Βικτωρίας παντρεύεται ένα ναυτικό και φέρνει στον κόσμο το γιο της, φτάνοντας αισίως στο έτος 1928...

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Βιρτζίνια Γουλφ απέκτησε το εκτόπισμα με το οποίο τη γνωρίζουμε υπό δύο ιδιότητες: ως εισηγήτρια σημαντικών πτυχών του μοντερνισμού στη λογοτεχνία και ως πρωτοπόρος του φεμινισμού. Η διαβόητη «συνειδησιακή ροή» αποτελεί την κύρια συνεισφορά της σ' ένα μυθιστόρημα που, από την πολλή περιγραφή, τον «κοινωνικό», εξωτερικό του προσανατολισμό και την εμμονή του στις τεχνικές, κατασκευαστικές λεπτομέρειες της «πλοκής» και των «χαρακτήρων», είχε χάσει εντελώς τη δραστικότητά του και περίμενε τον αιρετικό -όχι όμως χωρίς τις δικές του συμβάσεις- μαχητικό μοντερνισμό των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα, για να βγει από το τέλμα στο οποίο είχε περιπέσει.

Το «Ορλάντο» είναι μια παρένθεση στη συνολική συγγραφική πορεία τής Γουλφ. Κατά ομολογία τής ίδιας: «Αισθάνομαι την ανάγκη, έπειτα από όλα αυτά τα σοβαρά, ποιητικά και πειραματικά βιβλία, με την τόσο λεπτομερειακά μελετημένη φόρμα, να σηκώσω τα πόδια μου και να απογειωθώ. Θέλω να βάλω εκεί όλες τις μικρές ιδέες και τις σύντομες ιστορίες που έρχονται σαν αναλαμπές στο μυαλό μου όλες τις εποχές. Νομίζω πως η γραφή του θα με ψυχαγωγήσει, θα με ξεκουράσει, πριν αρχίσω εκείνο το άκρως σοβαρό, μυστικιστικό, ποιητικό βιβλίο που θέλω να κατασκευάσω μετά».

Πέρα από την επισήμανση ότι η Γουλφ συνδέει, μία πρώτη φορά, τον σοβαρό με τον ποιητικό και τον πειραματικό και, μία δεύτερη, με το μυστικιστικό χαρακτήρα ενός κειμένου, απηχώντας μία κατ' ουσίαν ρομαντική σύλληψη του ρόλου του συγγραφέα, εύλογο είναι να αναρωτηθεί κανείς για τη δεσμευτικότητα της, εκπεφρασμένης, πρόθεσης της συγγραφέα.



Πρώτα όμως το βιβλίο:



Το μυθιστόρημα απαρτίζεται από έξι κεφάλαια και περιελίσσεται γύρω από την ανδρόγυνη μορφή τού/τής Ορλάντο. Ο Ορλάντο, ποιητής και εραστής, γεννιέται περίπου στα χρόνια του Σέξπιρ. Συνδέεται με τη βασίλισσα Ελισάβετ, καθώς και με μια Ρωσίδα πριγκίπισσα, αλλά αργότερα αποσύρεται κλεισμένος στη χιμαιρική νεφέλη της λογοτεχνίας. Στη συνέχεια γίνεται πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη, όπου επισυμβαίνει η δραματική εξαλλαγή: αφού κοιμηθεί μία ολόκληρη εβδομάδα, ξυπνάει γυναίκα.

Το «Ορλάντο» έχει έναν κρίσιμο υπότιτλο: «Ορλάντο, μια βιογραφία», υπότιτλο διόλου τυχαίο: ο πατέρας της ήταν δόκιμος βιογράφος -και τα οικογενειακά δεσμά, όπως όλοι γνωρίζουν, δεν είναι από τα μικρότερα. Κυρίως όμως η επιλογή αυτής της μυθιστορηματικής μορφής εκ μέρους τής Γουλφ έχει άλλα κίνητρα: η βιογραφία ήταν η πιο ακραιφνής λογοτεχνική μορφή αναζήτησης της «αλήθειας». Οφειλε να είναι πιστή, ακριβής και, κυρίως, να αναζητεί την πραγματολογική αλήθεια. Ο θεμέλιος λίθος όμως της σκέψης της Γουλφ -και κινητήριος μοχλός για τις μοντερνιστικές της αναζητήσεις- είναι ότι η πραγματική ζωή, μέσα στην άπειρη πολυπλοκότητα και ποικιλομορφία της, δεν μπορεί να χωρέσει σ' έναν ομόλογο λογοτεχνικό τρόπο, αλλά χρειάζεται μια άλλη λογοτεχνική «μέθοδο». Επομένως, η βιογραφία προσφέρεται ως ένας από τους πιο κατάλληλους στόχους για τις αποκαθηλώσεις που επιχείρησε να πραγματώσει.

Αφού ο/η Ορλάντο ζήσει για κάποιο διάστημα στην Προύσα παρέα με Τσιγγάνους, θα ξαναβρεθεί στο Λονδίνο, γυναίκα πλέον, στα χρόνια της βασίλισσας Αννας, όπου έρχεται σε επαφή με σημαίνοντες συγγραφείς της εποχής. Ακολούθως, με ένα ακόμη χρονικό χάσμα, μεταφερόμαστε στην περιώνυμη εποχή της βασίλισσας Βικτώριας, οπότε παντρεύεται έναν ναυτικό, για να καταλήξουμε, με τρόπο εμφατικό, που σφραγίζει το μυθιστόρημα, στις μέρες μας, στα 1928, που είναι και ο πραγματικός χρόνος έκδοσης του «Ορλάντο».

Η Γουλφ, παίζοντας άμα και σπουδάζοντας, μας παραδίδει την παρωδία μιας βιογραφίας, πλουτισμένη με δύο σημαίνοντα στοιχεία:

Το πρώτο είναι η αγωνία της για την καλλιτεχνική δημιουργία. Σε όλο το μήκος του έργου ο/η Ορλάντο γράφει -ή προσπαθεί να γράψει- ποιήματα, πεζά, θεατρικά, συναναστρέφεται ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών, κερδίζει βραβεία, με δυο λόγια συμμετέχει σ' αυτό που ονομάζεται λογοτεχνική ζωή. Αφορμή και σκοπός, η λογοτεχνική διάσταση τού/τής Ορλάντο είναι για τη Γουλφ το όχημα όχι μόνο για την παρώδηση της λογοτεχνικής ζωής της εποχής της αλλά και για τη διατύπωση αξιωματικών κανόνων του δικού της έργου.

Το δεύτερο είναι η, προσφιλής στο μοντερνισμό, έννοια της πολλαπλότητας. Εκκινώντας από αρχετυπικούς μύθους, όπως εκείνος του Ανδρόγυνου, και στηριζόμενη σε μυθικές διαδικασίες, όπως οι Μεταμορφώσεις, εκτείνει πρακτικά την έννοια της πολλαπλότητας σε ένα ευρύ πεδίο εφαρμογών. Με δηλωμένη την εχθρότητά της προς την αποτύπωση της πραγματικότητας, για την οποία (πραγματικότητα) πιστεύει πως δεν μπορεί να αναπαραχθεί λογοτεχνικά, ιδίως με τα μέσα που χρησιμοποιούνταν τότε στο μυθιστόρημα, μας δίνει διαρκώς μια πληθυντική αλλά απτή εκδοχή της: οι ανθρώπινες υπάρξεις δεν έχουν έναν αλλά χιλιάδες εαυτούς, το ίδιο γεγονός έχει δεκάδες ερμηνείες, η καθημερινότητα διαθέτει μιαν απέραντη ποικιλομορφία και, βέβαια, ένα ανθρώπινο πρόσωπο μπορεί να έχει και τα δύο φύλα.

Στο τέλος, αφού προηγουμένως έχει διασχίσει μ' έναν εμφατικό, κάθετο τρόπο το χρόνο, η Ορλάντο θα επιστρέψει στο πατρικό της σπίτι -κλείνοντας οριστικά και το τελευταίο χρονικό χάσμα- και μαζί στη σβησμένη για πάντα ψευδαίσθηση της πραγματικότητας.

Η Γουλφ, παρά τη σχεδόν προεξαγγελτική δήλωσή της για ένα διασκεδαστικό, ανάλαφρο ανάγνωσμα, κατορθώνει, και εδώ, να προσθέσει έναν ακόμη κρίκο στην πολυσύνθετη, γεμάτη από υπαρξιακό βάρος, λυρική της αφήγηση. Και παρά τον οπωσδήποτε μεγάλο όγκο της περιγραφής, το «Ορλάντο» κινείται με επιδεξιότητα και επιτυχία μέσα σ' αυτό το δάσος συμβόλων που είναι το σύνολο του έργου της.

Η μετάφραση της Αργυρώς Μαντόγλου αποδίδει με γνώση και επάρκεια μία ιδιαίτερα δύστροπη, απαιτητική, λυρική πρόζα.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/10/2005