Δροσουλίτες

Κριτική
Το άρθρο που αναθέτει στη Μαρίνα ο διευθυντής του περιοδικού της δίνει μια θαυμάσια ευκαιρία για ένα ταξίδι φυγής. Θα ταξιδέψει στην Κρήτη για να γνωρίσει τον τόπο θυσίας του Ηπειρώτη αγωνιστή Χατζημιχάλη Νταλιάνη. Αυτό όμως που κυρίως τη σαγηνεύει είναι ο τοπικός θρύλος των Δροσουλιτών.
Ο πλούς προς το νησί μετατρέπεται σε βασανιστικό απολογισμό της προσωπικής της πορείας. Η σχέση της με τον Σέργιο, ταλαντούχο συγγραφέα, η παλιά φοιτητική παρέα, τα νεανικά τους οράματα...
Μέσα στον κυκεώνα του απολογισμού εμφανίζεται ξαφνικά ο υπέροχος ανατροπέας, ο γοητευτικός συνταξιδιώτης. Αρχίζει μια σχέση που ακροβατεί ανάμεσα στην πραγματικότητα και στην ψευδαίσθηση. Οι Δροσουλίτες, ο θρύλος για τον αγωνιστή, ο αινιγματικός ταξιδιώτης μεταφέρουν τη Μαρίνα σ' έναν κόσμο εξωπραγματικό.
Στο τέλος του ταξιδιού την περιμένει η επιστροφή στην πραγματικότητα, Μα εκείνη είναι πλέον προνομιούχος μάρτυρας μιας άλλης αλήθειας.
Η άγνωστη γυναίκα στο τρένο είχε λοιπόν δίκιο...



Η Αννα Γκέρτσου-Σαρρή μπορεί να θεωρηθεί δόκιμη συγγραφέας ιστορικών αναγνωσμάτων. Τόσο τα δύο μυθιστορήματά της για εφήβους ­«Το λέγαν Ξάστερο» (βραβείο Ιπεκτσί) και «Το κόκκινο της ανατολής» (Κρατικό Βραβείο '92)­ όσο και η μυθιστορηματική μονογραφία της για την αγωνίστρια του '21 Δόμνα Βισβίζη (Μ' ενάντιους ανέμους) την καθιέρωσαν σ' αυτό το απαιτητικό είδος αφήγησης.


Στο τελευταίο μυθιστόρημά της, το θέμα είναι οι δροσουλίτες ­το γνωστό οπτικό φαινόμενο στο Φραγκοκάστελο της Κρήτης. Σε πρώτο πλάνο, ο αντικατοπτρισμός στον ανοιξιάτικο ουρανό της Κρήτης μιας μάχης που δόθηκε στο Φραγκοκάστελο, κοντά στα Σφακιά. Και κατ' επέκταση οι προσωπικοί δροσουλίτες καθενός μας: οι διαψεύσεις μας από οράματα ηρωικών στιγμών όπου πρωταγωνίστησε ο νεανικός εαυτός μας· η πίκρα όταν διαλύονται οι ψευδαισθήσεις· η νοσταλγία για την εποχή που τα φαντάσματα στα σύννεφα υπήρξαν η πραγματικότητά μας· η απόπειρά μας να ξαναχτίσουμε, ενήλικες, παλάτια στην άμμο.


Με οικονομία, η Αννα Γκέρτσου-Σαρρή διάλεξε την εξατομίκευση του θέματος με κριτήριο την προσωπικότητα της ηρωίδας: πρόκειται για μια γυναίκα σε μέση ηλικία, που ζει τον θάνατο μιας πολύχρονης σχέσης ­ που πάει να πει την κατάρρευση μιας πραγματικότητας ταυτόχρονα με τη γέννηση του ερωτηματικού, αν υπήρξε ποτέ αυτή η πραγματικότητα πέρα απ' τη φαντασιακή κατάσταση. Ταυτόχρονα κι άλλες πραγματικότητες της ζωής της μεταχρωματίζονται από την εμπειρία της ωριμότητας: φιλίες που έμοιαζαν αιώνιες· ιδεολογίες που υπόσχονταν διάρκεια· συνοδοιπόροι που αποκαλύφθηκαν άλλοι. Όλες αυτές τις καταρρεύσεις μάς αφηγείται η ηρωίδα, καθώς τις αναπολεί κατά τη διάρκεια του δεκάωρου ταξιδιού της από τον Πειραιά ως την Κρήτη.


Μέσα από την τεχνική του ρεαλιστικού μυθιστορήματος, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με πολύ γνωστές καταστάσεις, κοινωνικές και ψυχολογικές, των καιρών μας. Η πειθώ είναι απόλυτη, η ταύτιση με την πρωταγωνίστρια την ώρα της κρίσης λειτουργεί αποτελεσματικά, το στοίχημα του παραμυθά με τον αναγνώστη μοιάζει να κερδίζεται.


Κατά τη διάρκεια του θαλάσσιου ταξιδιού ­ένα συμβολικό εύρημα, αλλά συγχρόνως και απόλυτα ρεαλιστικό, αφού η ηρωίδα ταξιδεύει με δημοσιογραφική αποστολή στην Κρήτη­ παρακολουθούμε τον απολογισμό της ζωής ώς τώρα· την όχθη δηλαδή που αφήνουμε. Για το μετά, υπάρχει το πρόσχημα: η αναζήτηση στοιχείων για το λαογραφικοϊστορικό επαναλαμβανόμενο γεγονός των δροσουλιτών στα Σφακιά.


Σε πρώτο επίπεδο, η Μαρίνα κρατιέται από τη δουλειά της, για να αντιμετωπίσει το ξαφνικό κενό της ζωής της ­ μια υπόθεση κοινή, αν και καθόλου κοινότοπη, αφού σε κάθε άνθρωπο το «κενό» γεμίζεται υποσυνείδητα από κάποιον άλλο «δροσουλίτη». Γιατί τι πάει να ψάξει στο νησί αυτή η νέα ακόμη, αλλά πολύ πολύ ηλικιωμένη, γυναίκα; Γιατί βγήκε στην έρευνα για τον ηπειρώτη οπλαρχηγό της ιστορίας και του μύθου; Τι παραπάνω θέλει να μάθει από όσα λέει το βιβλίο που έχει πάρει μαζί της ως σημείο αναφοράς;


Συνοδεύοντας την ηρωίδα στο ταξίδι της, ο αναγνώστης γνωρίζεται, όπως είπα, με το παρελθόν της, μέσα από τις αναμνήσεις και τους απολογισμούς της. Γνωρίζεται επίσης με τα αποσπάσματα του βιβλίου που διαβάζει η Μαρίνα για τον οπλαρχηγό Χατζημιχάλη Νταλιάνη (αποσπάσματα κατασκευασμένου από την ίδια τη συγγραφέα ιστορικού βιβλίου). Γνωρίζεται επιπλέον, ταυτόχρονα με την αφηγήτρια, με τον συνταξιδιώτη της, που είναι άντρας γοητευτικός ­η Μαρίνα ευάλωτη­ και που έχει το ίδιο όνομα με τον οπλαρχηγό της ιστορίας και του μύθου.


Το τι θα γίνει στην αντίπερα όχθη, ύστερα δηλαδή από τον κατάπλου στην Κρήτη, δεν σκοπεύει να το αποκαλύψει αυτό το σημείωμα. Πρόκειται για τον δροσουλίτη που η Γκέρτσου-Σαρρή βάζει μέσα στην ίδια τη συγγραφική τεχνική της. Έναν αντικατοπτρισμό που ο κάθε άνθρωπος αλλά και ο κάθε συγγραφέας βιώνει με τη δική του δυναμική και τον δικό του ψυχικό παλμό. Έναν αντικατοπτρισμό που ονομάζουμε για ευκολία, μα και σύγχυση, «έρωτα».


Είναι ο έρωτας εμπράγματος; Δένει μονάχα δύο σώματα με σάρκα και οστά ή δένει μια ψυχή με το όνειρο, την ιδεολογία; Είναι φρέσκος σαν την άνοιξη (η «Ανοιξη» του Boticcelli σε μια εκδοχή του Magritte κοσμεί το εξώφυλλο) ή σοφός όπως η Ιστορία; Τέτοια ζητήματα ακροθίγονται στο βιβλίο, αφού η πρωτοπρόσωπη αφήγηση επιτρέπει, μα και επιβάλλει, την ιμπρεσιονιστική αναφορά.

Πόλυ Μηλιώρη, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 01-04-2001