Η νέα διεθνής τάξη και η Ελλάδα

(Το παρακάτω κείμενο έχει δημοσιευθεί στην εφημερίδα "Καθημερινή" στις 27 Ιανουαρίου 1998)


Ένα βιβλίο με άρθρα που καλύπτουν ένα τεράστιο εύρος θεμάτων, του Τάκη Φωτόπουλου


Παρατηρούσαμε και άλλοτε ότι ενδεικτικό για τη φτώχεια της θεωρητικής σκέψης στην Ελλάδα είναι το γεγονός πως οι περισσότεροι, (αν όχι όλοι) οι σημαντικοί Έλληνες στοχαστές της εποχής μας, όπως ο Καστοριάδης. ο Αξελός, ο Κώστας Παπαϊωάννου, αλλά και περιπτώσεις όπως αυτή του Π. Κονδύλη, διαμορφώθηκαν σε πνευματικά περιβάλλοντα μακράν του ελληνικού και έδωσαν τον κύριο όγκο του έργου τους σε ξένη γλώσσα. H παρατήρηση αυτή περιλαμβάνει οπωσδήποτε και τον πολιτικό στοχασμό και ίσως πολύ περισσότερο αυτόν, αν τουλάχιστον μιλάμε για αληθινό στοχασμό με ισχυρά θεωρητικά θεμέλια και όχι για απλή εμπειρική ανάλυση, η οποία θα τηρούσε απλώς τους όρους μιας έγκυρης δημοσιογραφίας. Τέτοιοι στοχαστές απουσιάζουν και όχι μόνο για το λόγο ότι δεν υπάρχουν άνθρωποι με ανάλογη παιδεία και ικανότητες: πολύ περισσότερο για το λόγο ότι οι Έλληνες διανοούμενοι και κατ’ εξοχήν οι προικισμένοι εκδηλώνουν έναν έρωτα για τους πολιτικούς σχηματισμούς εξουσίας, με προτίμηση στη σοσιαλδημοκρατία και γίνονται γρήγορα κοντόφθαλμοι απολογητές ενός κράτους ή ενός ορισμένου πολιτικού κατεστημένου από το οποίο ονειρεύονται πραγματικές ή φανταστικές απολαβές, με αποτέλεσμα να στομώνουν οι κριτικές τους ικανότητες και να γίνονται ασήμαντοι παραγωγοί τετριμμένης ιδεολογίας.

Αυτή η θλιβερή πραγματικότητα καθιστά με τον τρόπο της μοναδική την περίπτωση του Τάκη Φωτόπουλου, μια ακόμη περίπτωση Έλληνα διανοουμένου που ανδρώθηκε πνευματικά στο εξωτερικό, όπου και ζει έως σήμερα. Ο Τάκης Φωτόπουλος αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του στα νομικά και στις πολιτικές και οικονομικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, εγκαταστάθηκε το 1966 ως υπότροφος στο Λονδίνο όπου έκανε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στα οικονομικά στο London School of Economics. Ανέπτυξε έντονη αντιδικτατορική και πολιτική δραστηριότητα στο χώρο της ριζοσπαστικής αριστεράς και συνεργάστηκε μεταξύ άλλων με την εφημερίδα Μαμή, ενώ από το 1969 έως το 1989 διεξήλθε μια σταδιοδρομία καθηγητή των οικονομικών στο πανεπιστήμιο Β. Λονδίνου. Είναι εδώ και μερικά χρόνια ο εμπνευστής και γενικός υπεύθυνος σύνταξης του διεθνούς περιοδικού ριζοσπαστικής οικολογίας Κοινωνία και Φύση (που από το 8ο τεύχος του 1996 συνεχίζεται ως Δημοκρατία και Φύση) στη συμβουλευτική επιτροπή του οποίου συνεργάζονται διανοούμενοι όπως ο Μαρεϊ Μπούκτσιν, ο Νόαμ Τσόμσκι, ο Βίκτορ Τολέδο και ο Κορνήλιος Καστοριάδης ως το θάνατο του. Προσφάτως δημοσίευσε στο Λovδίvo (από τις εκδόσεις Cassell) το πιο περιεκτικό ίσως έργο του, Towards an Inclusive Democracy: The Crίsίs οf the Growιh Economy and the Need fοr α New Lίberatory Project, όπου διατυπώνει σε ώριμη μορφή τις θεωρητικές και πολιτικές του θέσεις γιο την άμεση δημοκρατία και την αυτοδιαχείριση, την υπέρβαση της οικονομίας της αγοράς αλλά και του διευθυντικού κρατισμού προς την κατεύθυνση μιας ορθολογικής κατανομής των πόρων και της πολιτικής ισχύος μεταξύ των συνομοσπονδιακά οργανωμένων και παραγωγικά αυτόνομων κοινοτήτων σε διεθνές επίπεδο.

Τα κείμενα που απαρτίζουν το βιβλίο γιο το οποίο μιλάμε εδώ προδημοσιεύτηκαν (εκτός από τρεις εξαιρέσεις) ως δεκαπενθήμερες επιφυλλίδες στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία την περίοδο 1987-1996. Εδώ είναι κατανεμημένο θεματικά, όχι χρονολογικά, και καλύπτουν τεράστιο εύρος θεμάτων: τη Νέα Παγκόσμια Οικονομική Τάξη και το ρόλο της Ελλάδας σε αυτή, τη σημερινή κατάσταση της Αριστεράς στα ίδια αυτά πλαίσια, τη σταδιοδρομία του ελληνικού σοσιαλφιλελευθερισμού, την εγκληματικότητα και τα ναρκωτικά σε διεθνές επίπεδο, τη διεθνή πολιτική και τη νέα βαλκανική τάξη, το πρόβλημα της «τρομοκρατίας», τις σύγχρονες μορφές ιδεολογίας, από την πολιτική των ΜΜΕ μέχρι τους ποικίλους φονταμενταλισμούς και τις θρησκευτικές αναβιώσεις, τέλος τη βαθιά οικολογική κρίση και την κρίση της «δημοκρατίας» μαζί με την απόπειρα άρθρωσης μιας εναλλακτικής πολιτικής πρότασης προς την κατεύθυνση του συνομοσπονδιακού κοινοτισμού για μια οικολογική και δημοκρατική κοινωνία.

Είναι πραγματικά εντυπωσιακός ο πλούτος και η οξύτητα των αναλύσεών του, που προδίδουν ένα μοναδικό χάρισμα: την ικανότητα να αναπαράγει μια γνήσια θεωρητική σκέψη με φιλοσοφικό βάθος και βαρύτητα σε ένα πλήθος ειδικών θεμάτων και καταστάσεων, χωρίς να χάνει ούτε μία στιγμή την επαφή με το συγκεκριμένο, την οξύτατη αίσθηση της πολιτικής περίστασης. Γενικά μιλώντας, η σκέψη του παρουσιάζει εμφανέστατες συγγένειες με αυτήν του Καστοριάδη όσον άφορα τη θεμελίωση του προτάγματος της αυτονομίας, είναι όμως πολύ πιο συγκεκριμένη και καλύπτει με πιο ειδικό τρόπο την οικονομική διάσταση των υπό διερεύνηση φαινομένων.

Η ιδέα η οποία συνέχει από άκρου εις άκρον την πολιτική του επιχειρηματολογία είναι η καταγγελία αυτού που ονομάζει «νεοφιλελεύθερη συναίνεση»: την άγρια διεθνοποίηση της καπιταλιστικής αγοράς και το ξήλωμα του ούτως ή άλλως ατελέσφορου κράτους προνοίας, με όλες τις οικονομικές, πολιτικές. στρατιωτικές και πολιτιστικές διαστάσεις που προσλαμβάνει σήμερα το φαινόμενο, η οποία με την ανοχή της θεσμοποιημένης αριστεράς και των λεγόμενων σοσιαλδημοκρατών οδηγεί σε μια άνευ προηγουμένου συγκέντρωση της πολιτικής και οικονομικής ισχύος στα χέρια ενός όλο και πιο περιορισμένου στρώματος οικονομικά κυριάρχων, με αποτέλεσμα τη ραγδαία εξαθλίωση όλο και μεγαλύτερων στρωμάτων του πληθυσμού, την καταλήστευση του «καθυστερημένου» Νότου και την οικολογική καταστροφή του πλανήτη. Δεν είναι βέβαια δυνατόν εδώ ν’ αναπαραγάγουμε όλες τις ειδικές πλευρές αυτής της επιχειρηματολογίας: αρκεί μόνο να πούμε ότι οι σημαντικές του μελέτες προσφέρουν ένα ανεκτίμητο όπλο στα χέρια εκείνων που είναι πεπεισμένοι ότι, ακόμη και αν η ολοκληρωτική καταστροφή είναι η προδιαγεγραμμένη μοίρα του πλανήτη, η άνευ όρων αντίσταση είναι η μονή δυνατή πράξη που μπορεί να διασώζει ακόμη μια άξια του ονόματός της ανθρώπινη υπόσταση.



Φώτης Τερζάκης

(Το παρακάτω κείμενο έχεί δημοσιευθεί στο περιοδικό "Υγεία για Όλους" στο τεύχος Δεκεμβρίου 1997)



ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΑΙΩΝΑ, ΑΠΟ τη φτωχική σοφίτα του στο Λονδίνο, ένας πρωτοπόρος πολιτικός στοχαστής, ο Καρλ Μαρξ, με τις ανταποκρίσεις του σε αμερικανική εφημερίδα για τις πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη, εφαρμόζει για πρώτη φορά τη νέα μέθοδο ερμηνείας της ιστορίας και τη νέα πολιτική θεωρία του. Τα βιβλία του Ταξικοί αγώνες στη Γαλλία και Η 18η Μπριμέρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη, στα οποία συγκεντρώνει τα κείμενα αυτά, αποτελούν κλασικά έργα της Μαρξιστικής θεωρίας, πρότυπα εφαρμογής του διαλεκτικού υλισμού στο πεδίο της ιστορίας, την κοινωνιολογίας και της πολιτικής.

Στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας του αιώνα μας, και πάλι από το Λονδίνο (που εξακολουθεί, όπως φαίνεται, να είναι το παγκόσμιο κέντρο της οικονομικής και πολιτικής επιστήμης), ένας σύγχρονος πολιτικός στοχαστής, ο Τάκης Φωτόπουλος, με την τακτική ―δεκαπενθήμερη― αρθρογραφία του στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» (και σε πολιτικά - οικολογικά περιοδικά), για τις παγκόσμιες γεωπολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις, εφαρμόζει και συνάμα διατυπώνει, αντίστοιχα, τη νέα ―μεταμαρξιστική κοινωνικοπολιτική θεωρία του, βασικοί άξονες της οποίας είναι η άμεση δημοκρατία και η οικολογική θεώρηση των εξελίξεων που συντελούνται στο τέλος ενός πολυτάραχου αιώνα, σε διεθνές επίπεδο.

Η συγκέντρωση άρθρων, περισσότερων από 100, γραμμένων στη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας, σε ένα τόμο εξακοσίων σελίδων, και μάλιστα σε θεματική διάταξη, ανεξάρτητα από τη χρονική σειρά με την οποία έχουν γραφτεί και δημοσιευθεί, είναι πραγματικά ένα πολύ επικίνδυνο εγχείρημα. Το ότι πετυχαίνει το στόχο του δίνοντας ένα ολοκληρωμένο συνθετικό αποτέλεσμα, οφείλεται στην επιστημονική τεκμηρίωση των κειμένων ―με στοιχεία που καταγράφουν τα οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα των σύγχρονων εξελίξεων― και, προπαντός, στον ισχυρό μεθοδολογικό και ιδεολογικό θα λέγαμε άξονα που διατρέχει όλα τα κείμενα, συνθέτοντας τη, θεμελιωμένη στη ζωντανή πραγματικότητα του πλανήτη, νέα αντίληψη και τη νέα πρόταση για την αυτοδιαχειριζόμενη οικολογική κοινωνία του μέλλοντος.

Η στρατηγική σύλληψη των παγκόσμιων συγκρούσεων και ισορροπιών και η άμεση σύνδεση της πολιτικής με την οικονομία και την κοινωνική συμπεριφορά, δίνουν τη δυνατότητα στον συγγραφέα να διεισδύσει βαθιά στη σύγχρονη πραγματικότητα, διακινδυνεύοντας καινοφανείς εκτιμήσεις και προβλέψεις για τα σημεία κρίσης του παγκόσμιου συστήματος της «νέας τάξης» (Τρίτος κόσμος, Μέση Ανατολή, Ρωσία, Βαλκάνια, Αιγαίο κ.λπ.), αλλά και για την κρίση του σοσιαλφιλελευθερισμού, κυρίως στην Ευρώπη και στις παρυφές του αναπτυγμένου κόσμου. Εκτιμήσεις και προβλέψεις που επιβεβαιώνονται από την πορεία των γεγονότων.

Ξεχωριστή θέση στα κείμενα του νέου βιβλίου του Τ.Φ. έχουν βέβαια τα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα μας σε στρατηγικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, και βέβαια, τα σχετικά με την οικολογία και τη λειτουργία της δημοκρατίας προβλήματα, σε διεθνές επίπεδο. Η νέα διεθνής τάξη και η Ελλάδα του Τ.Φ. είναι ένα πρωτοποριακό έργο ενημέρωσης και προβληματισμού όχι μόνο για το χθες και το σήμερα αλλά και προπάντων για το αύριο του σύγχρονου κόσμου.

Γιώργος Βοϊκλής

(Το παρακάτω κείμενο έχει δημοσιευθεί στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» στις 21 Σεπτεμβρίου 1997)

Η ΝΕΑ ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΑΞΗ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ



Κάτω από αυτόν τον τίτλο, ο δικός μας Τάκης Φωτόπουλος συγκεντρώνει άρθρα που δημοσιεύτηκαν στην Ελευθεροτυπία, την περίοδο 1987-1996. Στόχος της κριτικής του η περιβόητη Νέα Τάξη που εγκαινίασε ο Μπους μετά τον πόλεμο στον Κόλπο και που έχει όχι μόνο πολιτική αλλά και οικονομική και ιδεολογική διάσταση.

Ο Φωτόπουλος με νηφαλιότητα και άψογη επιχειρηματολογία, ανατρέπει τους σύγχρονους μύθους, όπως της σοσιαλδημοκρατίας με κοινωνικό πρόσωπο, των αριστερών νεορθόδοξων εθνικιστών, των ομάδων που αυτοαποκαλούνται οικολογικές ή την ανοησία της ηλεκτρονικής δημοκρατίας. Από το βιβλίο περνούν τα γεγονότα που σημάδεψαν την εποχή, το φιάσκο της Διάσκεψης του Ρίο για τον πλανήτη, η άνθηση πλήθους «οικολόγων», η ΝΑΦΤΑ και η εμφάνιση των Ζαπατίστας, η όψιμη πατριδολατρεία που εμφανίστηκε με το Μακεδονικό και, φυσικά, η έξαρση της κρατικής τρομοκρατίας για όσους επιμένουν να αντιστέκονται. Ο συγγραφέας αναφέρει έννοιες που δεν χωρούν στη Νέα Τάξη, όπως αυτοοργάνωση ή κοινωνική οικολογία, και επιμένει στο πρόταγμα μιας άμεσης δημοκρατίας.



Δημήτρης Αναστασόπουλος