Με γεμάτο στόμα

Μικρές διηγήσεις ημερολογιακού χαρακτήρα, που χρησιμοποιούν σαν εύοσμο πρόσχημα την ανάμνηση της τροφής και διανύουν εύγευστα τη ζωή του συγγραφέα, από τη γέννησή του ώς σήμερα, καθώς φαγητά και αποφάγια συμπλέουν με προσωπικά και κοινωνικά γεγονότα πέντε δεκαετιών.
Γλυκιά ή αλμυρή, πικρή ή όξινη, η αναδρομή στον άδειο χρόνο γίνεται πάντα με γεμάτο στόμα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ισως είχε δίκιο τελικά εκείνος που έλεγε ότι όλες οι ιστορίες που θέλουμε να αφηγηθούμε αρχίζουν μες στο μυαλό μας όπως τα παραμύθια, με το κλασικό «κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη, δώσ' της κλώτσο να γυρίσει, παραμύθι ν' αρχινήσει». Ποιος όμως είναι αυτός που δίνει το «εναρκτήριο λάκτισμα» όταν η σκέψη μας είναι απρόθυμη και η μνήμη οκνηρή; Ποιος μπορεί να μας συνδράμει για να ξετυλίξουμε το κουβάρι του μύθου; Η γεύση, απαντά ο Γιάννης Ευσταθιάδης στα 47 μικρά πεζά του βιβλίου του Με γεμάτο στόμα.

Στο σπονδυλωτό αυτό πεζογράφημα οι γεύσεις των αγαπημένων του φαγητών, γλυκών, μυρωδικών, αφεψημάτων έρχονται να στηρίξουν «το τεράστιο οικοδόμημα της ανάμνησης», να δώσουν την αφορμή για να «γυρίσει η ανέμη» και ο συγγραφέας να θυμηθεί σημαντικά ή ασήμαντα περιστατικά που σημάδεψαν τον βίο του. Ουσιαστικά ο Ευσταθιάδης μέσω των γευστικών προτιμήσεών του αυτοβιογραφείται με τρόπο υποβλητικό, κάποτε σπαρακτικό, χωρίς όμως να ενδίδει στον πειρασμό μιας εμπύρετης γραφής. Η ελλειπτική αυτοβιογραφία του αρχίζει με την πρώτη πρώτη γεύση, το γάλα του θηλασμού («Η μάνα μου θα άνοιξε τη ροζ ρόμπα της και θα 'φερε τρυφερά, αλλά αμήχανα, τα χείλη μου στο μικρό της στήθος») και καταλήγει στο γάλα που ετοιμάζει ένας ώριμος άντρας λίγο προτού κοιμηθεί («Καθώς βράζω το γάλα, το λευκό υγρό που ασφυκτιά στο μπρίκι ξεχειλίζει και με συριστικό ήχο χύνεται στο καυτό μάτι. Οσο κι αν ανοίγω τα παράθυρα, νιώθω όλο το σπίτι να γεμίζει από μυρωδιά καμένου χρόνου»). Η τελευταία φράση είναι και το ζητούμενο τελικά από τον συγγραφέα.

Οχι λοιπόν η καταγραφή των γαστριμαργικών προτιμήσεων που απέκτησε «καθ' οδόν» αλλά η επιστροφή μέσω της γεύσης και της όσφρησης στον παρελθόντα χρόνο, στα χρόνια που «κάηκαν» και ακόμη πίσω του «καπνίζουν», όπως τα καβαφικά κεριά. Ο Ευσταθιάδης, μετρ της ειρωνείας και της ακρίβειας, πραγματοποιεί σε μικρότερη κλίμακα αυτό που πρώτος ο Μαρσέλ Προυστ αποτόλμησε στο Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο: την επιστροφή στο παρελθόν με τη βοήθεια της γεύσης. Στον Προυστ η αναζήτηση του χαμένου χρόνου ξεκινά με μια μικρή μαντλέν βουτηγμένη στο τσάι.

Οταν ο αφηγητής αισθάνεται τα ψίχουλα της μαντλέν να λιώνουν στο στόμα του, μια εικόνα, μια οπτική ανάμνηση, ζωντανεύει μπροστά στα μάτια του και τον μεταφέρει αίφνης στο Κομπρέ των παιδικών του χρόνων. Στα γραπτά του Ευσταθιάδη αυτή η αφορμή είναι άλλοτε το γλυκό σταφύλι της θείας του και οι φακές της μητέρας του, άλλοτε μόνο ένα κομμάτι ψωμί με ζάχαρη ή ένας καφές τούρκικος, όλα όμως αυτά δεν διασώζουν απλώς το άρωμα μιας εποχής, δεν βοηθάνε απλώς τον αφηγητή να επιστρέψει στην Ελλάδα του '50 και του '60, αλλά φέρνουν στο φως ιδιαίτερες στιγμές με έντονο συγκινησιακό φορτίο. «Φέτες» χρόνου από τη ζωή του συγγραφέα που λησμονήθηκαν γρήγορα και τώρα αναδύονται για να διεκδικήσουν μερίδιο από το μέλλον του. Ασφαλώς πάντα έτσι γίνεται όταν από το παρελθόν μας τίποτα δεν φαίνεται να επιζεί και αρκεί μια παλιά φωτογραφία ή μια μουσική για να συναντήσουμε τον εαυτό μας έφηβο. Ωστόσο υπάρχει μια ιδιαίτερη γοητεία σε αυτή την επιστροφή, όταν τον καταλυτικό ρόλο παίζει π.χ. ένα ποτήρι γάλα, γιατί, όπως γράφει και ο Προυστ, «αφού πεθάνουν οι άνθρωποι, αφού καταστραφούν τα άψυχα, πιο μακρόβιες, πιο άυλες, πιο επίμονες, πιο πιστές, η όσφρηση και η γεύση ζουν για καιρό ακόμα, σαν τις ψυχές, για να θυμούνται, να περιμένουν, να ελπίζουν...».



Νίκος Δαββέτας (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 19-05-2002