Φεύγω

«Το Φεύγω είναι ο καθρέφτης του κόσμου μας, ένα ρεαλιστικό μυθιστόρημα που αφηγείται πώς χάνουμε την αίσθηση της πραγματικότητας και πώς μας ξεφεύγει η ζωή. Ο Εσενόζ, από διαφορετικές οπτικές γωνίες, εναλλάσσει τους αφηγηματικούς τρόπους και τους ρυθμούς, τις εικόνες και τις μεταφορές. Είναι συγχρόνως γλυκύς και ανησυχητικός, ακριβολόγος και μαιανδρικός, με τρόπο που να κάνει τον αναγνώστη να βγει έξω από τις συνήθειές του. Έτσι, η περιπέτεια του βιβλίου συμπορεύεται με την περιπέτεια της ανάγνωσής του.
Το πιο προφανές από τα ταλέντα του Εσενόζ είναι η δεξιοτεχνία του. Ας μην έχουμε όμως ψευδαισθήσεις. Οι μορφολογικές ακροβασίες του έχουν συγκεκριμένο στόχο: να αισθανθούμε την εγγύτητα του κενού.»





ΚΡΙΤΙΚΗ



Φεύγω, λέει ο Φελίξ Φερέρ, ετών πενήντα, στη γυναίκα του Σουζάν. Κουμπώνει το παλτό του και βγαίνει κλείνοντας απαλά την πόρτα. Ετσι απλά, δίχως δραματοποίηση, δίχως εντάσεις. Το ίδιο απλά, κι αφού μεσολαβήσουν διακόσιες πυκνές σελίδες, ο Φελίξ Φερέρ θα βρεθεί μπροστά στην ίδια πόρτα, μόνον που η Σουζάν δεν θα μένει πια εκεί. Εν τούτοις, κάποια άλλη γυναίκα θα του ανοίξει ­ είναι παραμονή Πρωτοχρονιάς ­ κι εκείνος θα περάσει στο εσωτερικό του σπιτιού. Απλώς ένα ποτό θα πιω και φεύγω, λέει, διαβεβαιώνοντας έτσι ότι δεν θα κάτσει πολύ. Κι αυτό που εννοεί είναι πως ακόμη κι αν καθόταν πολύ δεν θα βρισκόταν, στην πραγματικότητα, ούτε εκεί. Μια και οι ήρωες του Εσενόζ δεν φεύγουν για να πάνε κάπου· φεύγουν για να μη βρίσκονται πουθενά.

Δυο λόγια όμως για τον συγγραφέα: ο Ζαν Εσενόζ (Jean Echenoz, 1947) έχει στο ενεργητικό του επτά ακόμη μυθιστορήματα. Η γραφή του, στις παρυφές του μοντερνισμού, διακρίνεται από το έντονο στυλιζάρισμά της κι από τη διάθεση επαναπροσέγγισης της ρεαλιστικής αναπαράστασης, ακόμη κι αν αυτή περνάει μέσω της διακωμώδησης ή της παρωδίας. Αγαπημένος των κριτικών και των επιτροπών βράβευσης έκανε με το Φεύγω τη μεγάλη έκπληξη πουλώντας σχεδόν μισό εκατομμύριο αντίτυπα στη χώρα του, επιτυχία που επισφραγίστηκε με τη βράβευσή του με το Γκονκούρ 1999. Η μεγάλη εμπορική επιτυχία ενός μυθιστορήματος που μονάχα εύκολο ή εύπεπτο δεν είναι αποτέλεσε πραγματικό φαινόμενο για τη γαλλική αγορά βιβλίου, κι ακόμη μια νίκη του τολμηρού Ζερόμ Λεντόν, προσφάτως αποθανόντα εκδότη των Editions de Minuit. Τι έκανε όμως αυτό το βιβλίο τόσο αγαπητό στους γάλλους αναγνώστες;

Η απάντηση σ' αυτή την ερώτηση δεν είναι εύκολη. Θα έπρεπε κανείς να προσφύγει σε αναλύσεις αναφορικά με τις ιδιομορφίες του γαλλικού αναγνωστικού κοινού, με το πώς διαμορφώνονται οι μόδες και οι τάσεις στην παρισινή λογοτεχνική σκηνή, για την αγάπη που τρέφουν οι Γάλλοι για το παράδοξο και την παρωδία. Ωστόσο υπάρχουν δυο τρία πράγματα που είναι εξαρχής φανερά: το οξύ χιούμορ που διαβρώνει το κείμενο από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα του, η διαρκής μετακίνηση των ηρώων στον χρόνο και τον τόπο, οι έξυπνα στημένες εναλλαγές στην αφήγηση, η γλωσσική ευφορία και η πρωτοτυπία των περιγραφών προσδίδουν στην ανάγνωση του Φεύγω γοητευτική ένταση και αμείωτη απόλαυση. Κι έπειτα υπάρχει σ' αυτό κάτι από τον αέρα των καιρών, κάτι οικείο και την ίδια στιγμή δύσκολα αναγνωρίσιμο.

Η πλοκή: ο Φελίξ Φερέρ εγκαταλείπει τη σύζυγό του και, ύστερα από προτροπή του συνεργάτη του Ντελαέ, φεύγει για ένα ταξίδι στον Βόρειο Πόλο προς αναζήτηση ενός θησαυρού από αυθεντικά κομμάτια λαϊκής τέχνης. Στην επιστροφή του, ο συνεργάτης του φέρεται εξαφανισμένος, ο θησαυρός ­ πράγματι πολύ μεγάλης αξίας ­ έχει κάνει φτερά, ενώ ένα έμφραγμα έρχεται να σφραγίσει την κάτω βόλτα του ήρωα. Τριγύρω του διάφορες γυναίκες παίζουν μικρότερους ή μεγαλύτερους ρόλους, αφού ο Φερέρ είναι «ένας άντρας που δεν μπορεί να ζήσει δίχως γυναίκες». Η υποτιθέμενη έκπληξη στο τέλος σχετικά με την ταυτότητα του κλέφτη των έργων τέχνης ενισχύει την αίσθηση της διακωμώδησης που είναι φανερή στο «αστυνομικό» κομμάτι της πλοκής, κατά το οποίο η αφήγηση σκοπίμως επιβραδύνει και αποδραματοποιείται.

Το τυχοδιωκτικό ταξίδι στον Βόρειο Πόλο, εκτός από παρωδία ταξιδιωτικού αφηγήματος, λειτουργεί ως μεταφορά της έλλειψης «πόλου» που χαρακτηρίζει τους ήρωες του Φεύγω, με προεξάρχοντα τον κυνικό και απαθή Φελίξ Φερέρ. Ο Φερέρ μοιάζει να γλιστράει στην επιφάνεια του κόσμου όπως το έλκηθρο πάνω στον πάγο. Τα λιγοστά ίχνη που αφήνει πίσω του γρήγορα σβήνονται κι αυτά, ενώ εκείνος δεν έχει παρά να πάει λίγο παρακάτω, σε μια άλλη εμπειρία, σ' ένα άλλο τοπίο.

Η καχυποψία του μοντερνισμού σχετικά με το μυθιστορηματικό πρόσωπο φαίνεται να έχει μετεξελιχθεί στον Εσενόζ σε άρνηση να πάρει στα σοβαρά τα πρόσωπά του, ή καλύτερα σε άρνηση να τους προσδώσει συνεκτικότητα και βάρος. Οι ήρωές του φεύγουν ασταμάτητα από τον εαυτό τους, μέχρι του σημείου η φυγή τους να συνιστά την ουσία της ταυτότητάς τους. Η φυγόκεντρος αυτή κίνηση των ηρώων παρασύρει αναπόφευκτα και μέρος της συγκίνησης, απώλεια που ως ένα βαθμό καταφέρνει να αναπληρώσει η γλωσσική ευρηματικότητα και ο αφηγηματικός πλουραλισμός.



Κώστας Κατσουλάρης

ΤΟ ΒΗΜΑ, 15-07-2001