Επικήδειοι, επιτάφιοι και νεκρολογίες για τον Διονύσιο Σολωμό

Μια συλλογή αθησαύριστων κειμένων που εκφωνήθηκαν και γράφτηκαν για το θάνατο του Διονυσίου Σολωμού το ίδιο εκείνο έτος: το 1857. Κείμενα που δημοσίευσαν προσωπικότητες διαπρεπείς -νομικοί, κληρικοί, λογοτέχνες, δημοσιογράφοι- όχι μόνο από τον μουσόληπτο λαό των Επτανήσων, αλλά και από το σύνολο του ελληνικού κόσμου. Με την ελπίδα του μεγάλου ανέκδοτου έργου, αλλά και με τη βαθιά ικανοποίηση από το ήδη τότε γνωστό. Ο αποχαιρετισμός των συγχρόνων του, συγκινητικός όπως ταιριάζει σε ποιητή του μεγέθους του. Γιατί είχαμε τη δωρεά και στη λαλούμενη, σημερινή ελληνική να αποκτήσουμε ποιητή εστεμμένο - και τέτοια κείμενα μας βοηθούν να μην το λησμονούμε.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Εγκωμιαστικοί από τη φύση τους επικήδειοι, επιτάφιοι και επιμνημόσυνοι λόγοι, όπως άλλωστε και οι νεκρολογίες στον Τύπο, δίνουν ωστόσο το μέτρο της εκτίμησης που τρέφουν για τον αποθανόντα οι συγκαιρινοί του. Γι αυτό και από μια άποψη εκπλήσσουν τα νεκρώσιμα κείμενα για τον Σολωμό, καθώς δείχνουν την πίστη όλων και όχι μόνον των Επτανησίων «στη μοναδικότητα και τη μεγαλοσύνη του ποιητή». Μεγαλύτερη εντύπωση προκαλούν οι νεκρολογίες στον αθηναϊκό Τύπο όταν εξαίρουν τον Σολωμό ως «τον μέγαν της Νεωτέρας Ελλάδος ποιητή, τον μόνον δυνάμενον να διεκδικήση το όνομα τούτο». Και όμως ο Σολωμός, που νεκρολογούσαν οι σύγχρονοί του, δεν ήταν ο Σολωμός τον οποίο σήμερα γνωρίζουμε. Πρωτίστως ήταν ο Σολωμός του Υμνου εις την Ελευθερίαν και μερικών ακόμη ποιημάτων· τα δημοφιλή άσματα που είχε γράψει νεαρός στη Ζάκυνθο, η ωδή Εις το θάνατο του Λόρδου Μπάυρον ή και τα αποσπάσματα του Λάμπρου, «ένα μόνον τεμάχιον» δημοσιευμένο. Ελάχιστα «με τα μέτρα των μίζερων καιρών μας». Το 1857 ωστόσο την επομένη του θανάτου του Σολωμού, πέραν της ισχυρής προσωπικότητας του ποιητή υπήρχε ο θρύλος για το ανέκδοτο εισέτι έργο του. Λόγοι και επιμνημόσυνα ποιήματα τελούν εν αναμονή της αποκάλυψης ενός ποιητικού σώματος «λακταριστού και ασπαίροντος».



Δεκατέσσερις λόγοι



Τον Σολωμό του 1857, αναδυόμενο μέσα από τη ρητορική δεινότητα και τον αμέριστο θαυμασμό λογίων και δημοσιογράφων της εποχής, παρουσιάζει το απάνθισμα νεκρικών κειμένων που ετοίμασε ο Γ. Κεντρωτής. Συνολικά στη βιβλιογραφία Σολωμού καταγράφονται 14 λόγοι εντός του 1857, εκ των οποίων 11 τυπώθηκαν και σε φυλλάδια. Αναλυτικότερα, στην κηδεία του Σολωμού, την Κυριακή 10 Φεβρουαρίου 1857, εκφωνήθηκαν πέντε λόγοι στη Μητρόπολη της Κέρκυρας από τους εξέχοντες κερκυραίους πολιτικούς Γεώργιο Μαρκορά και Αντώνιο Δάνδολο, τον Αναστάσιο Τυπάλδο Ξυδιά, τον Αναστάσιο Τρύφωνα και τον ποιητή Σπυρίδωνα Μελισσηνό. Το πιθανότερο διορισμένος από την ιόνιο κυβέρνηση, ο Μαρκοράς μίλησε στα ιταλικά και ο λόγος του, μαζί με την ελληνική μετάφραση, τυπώθηκε σε φυλλάδιο, όπως και οι επικήδειοι των Ξυδιά και Τρύφωνα, ενώ του Μελισσηνού δημοσιεύτηκε στην κερκυραϊκή εφημερίδα «Παλιγγενεσία». Στην κερκυραϊκή εφημερίδα «Τα Καθημερινά» διασώθηκε και ο μόνος επιτάφιος αποχαιρετισμός του ζακύνθιου ιστοριοδίφη Ερμάννου Λούντζη.

Μία εβδομάδα αργότερα, το Σάββατο 16 Φεβρουαρίου 1857, στη γενέτειρα του ποιητή τελέστηκε μνημόσυνο στη Μητρόπολη Ζακύνθου, με ομιλητές τον λευκαδίτη θεολόγο Κωνσταντίνο Στρατούλη και τον ζακύνθιο λόγιο και ιερέα Νικόλαο Κατραμή. Ενώ στις 23 Φεβρουαρίου διοργανώθηκε δεύτερο μνημόσυνο στον ναό των Αγίων Πάντων της πόλης της Ζακύνθου, όπου εκφώνησαν λόγους ο ληξουριώτης ποιητής Ιούλιος Τυπάλδος, ο ζακύνθιος ιστορικός Παναγιώτης Χιώτης, ο νομικός Αγγελος Δ. Ζήζος και ο ιερέας Αναστάσιος Λαμπούδης, ενώ ο έτερος νομικός Θεόφιλος Φραγγόπουλος ετοίμασε τον λόγο του αλλά τελικά δεν παρευρέθη. Σε αυτό το δεύτερο μνημόσυνο δεν αποκλείεται να υπήρξαν και άλλοι ομιλητές, καθώς οι μαρτυρίες αντιφάσκουν, ως ο Κεφαλλήνας Δορ. Μελισσινός, που δεν θα πρέπει να ταυτίζεται με τον ποιητή Σπ. Μελισσηνό. Πάντως, επτά επιμνημόσυνοι λόγοι τυπώθηκαν σε φυλλάδια, όπως επίσης το «επιτύμβιον σχεδίασμα» του διδασκάλου στο Λύκειο Ζακύνθου Αθανασίου Δονυσιάδη Μπονσινιόρ, που δεν είναι σαφές αν εκφωνήθηκε.



Το θαυμαστό απομεινάρι



Ο Γ. Κεντρωτής ανθολογεί από τους επικηδείους τον λόγο του Μαρκορά και όλους τους επιμνημόσυνους, εκτός από τον αυτοσχέδιο του Λαμπούδη. Συνολικά οκτώ λόγοι, στους οποίους προστίθενται 11 σχετικά σύντομες νεκρολογίες. Μόνο μία από τον επτανησιακό Τύπο, το «νεκρολόγημα» του Ιάκωβου Πολυλά, δημοσιευμένο δίπλα στον επιτάφιο του Λούντζη, εννέα αθηναϊκών εφημερίδων και περιοδικών, καθώς και μία, του Σπυρίδωνα Βελούδου, δημοσιευμένη στη Βενετία. Τέλος, στο επίμετρο του βιβλίου, κατάλογος ποιημάτων που γράφτηκαν για τον θάνατο του Σολωμού και ο λόγος της 25ης Μαρτίου του έτους 1857, που εκφωνήθηκε από τον Γεώργιο Τερτσέτη στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, με τιμητική αναφορά στον μόλις αποθανόντα ποιητή.

Ο ανθολόγος πιστεύει στη δύναμη των κειμένων γι αυτό και τα παρουσιάζει χωρίς τον παραμικρό φιλολογικό φόρτο. Αφήνει τους ομιλητές να αυτοσυστήνονται, με τις λιγότερο ή περισσότερο ουσιαστικές πληροφορίες που παρέχουν για το σολωμικό έργο και το πρόσωπο του ποιητή, το ύφος και τη γλώσσα τους, που κυμαίνεται μεταξύ στομφώδους καθαρεύουσας και ρέουσας δημοτικής. Οπως συμβαίνει συνήθως σε παρόμοιες περιπτώσεις, οι ρήτορες γενικολογούν και παλιλλογούν. Εισαγωγικά εξαίρουν τον άνθρωπο και τις αγαθοεργίες του και στη συνέχεια επικεντρώνονται στον ποιητή, υμνογράφο της ελληνικής ελευθερίας. Εξαίρεση αποτελούν ο Τυπάλδος και ο Χιώτης. Μεστός ο λόγος του πρώτου, συνδέει τον Σολωμό με τη δημοτική ποίηση, «την μεγαλύτερη της οικουμένης», και «την ωραίαν και αρμονικήν γλώσσαν του λαού», ενώ κάνει ιδιαίτερη μνεία στον Λάμπρο, που θεωρεί πως συνιστά «την δεύτερη φάσιν του πνεύματος του Ποιητού». Διεξοδικός ο λόγος του δευτέρου, ονοματίζει τους δασκάλους του Σολωμού και περιγράφει το βάπτισμά του «εις την κολυμβήθραν των Φιλικών». Μια φιλόκαλη έκδοση, κάτι «σαν απομεινάρι θαυμαστό ερμιάς και μεγαλείου».



MAPH ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 16-11-2003