Η πορνεία στην Ερμούπολη το 19ο αιώνα

Περιεχόμενα

Ο Χώρος, Τα σπίτια, Η οργάνωση της πορνείας (η προαγωγεία, η μαστροπεία), Οι πόρνες, Η πελατεία, Το νομικό πλαίσιο, Τα αφροδίσια νοσήματα, Τα πρόσωπα, Η κοινωνία, Παράρτημα Εγγράφων (Πρακτικά δικών, Δημοσιεύματα εφημερίδων, Νομοθετικά κείμενα, Ιατρικά κείμενα, Πίνακες από τα βιβλία του δημοτικού νοσοκομείου «Η Ελπίς», Συμβολαιογραφικά έγγραφα).




ΚΡΙΤΙΚΗ



Οταν η Γαλλίδα ερευνήτρια Λορ Αντλέρ κυκλοφόρησε, πριν από δέκα χρόνια, το βιβλίο της με τίτλο Η καθημερινή ζωή στους οίκους ανοχής της Γαλλίας (1830-1930), έδωσε νέα ώθηση στο θέμα της πορνείας, το οποίο είχε απασχολήσει τη λογοτεχνία, την κοινωνιολογία, τη μελέτη των ηθών και εθίμων στη χώρα της. Ο Γουσταύος Μιρμπό, αλλά κυρίως ο σύγχρονός του Γκι ντε Μοπασάν είχαν φέρει το θέμα στην επιφάνεια, ο πρώτος για να κατηγορήσει την αστική τάξη για τους τρόπους της να εξωθεί τις φτωχές κοπέλες στην ακολασία, ο δεύτερος για να περιγράψει με συμπάθεια τον Οίκο Τελλιέ, όπου καταφεύγουν οι προύχοντες και απολαμβάνουν περιποιήσεων στο πλαίσιο μιας διακριτικότητας, όπου η πορνεία μοιάζει με παιχνίδι, με μητρική σχεδόν αντιμετώπιση ανδρών, που ποτέ δεν έφτασαν στην ωριμότητα. Την ίδια περίπου περίοδο, ο Τουλούζ - Λοτρέκ έδινε μια άλλη εικόνα των οίκων ανοχής, εκείνη της κόπωσης, του αδιεξόδου, της υπομονής και της συγκατάβασης. Η κοινωνιολογία παρακολούθησε την εξέλιξη του φαινομένου της πορνείας, που από την ελευθεριάζουσα κοινωνία του 18ου αιώνα των αριστοκρατών πέρασε στο πεζοδρόμιο και στα σπίτια κατά το 19ο αιώνα της δημοκρατίας, ως αρχική μορφή γυναικείας χειραφέτησης, αλλά και εξυπηρέτησης των κατεστημένων ηθών, που πρόβαλαν την αγνότητα κατά τρόπο περιοριστικό και σχεδόν αφύσικο. Η μελέτη της ιδιωτικής ζωής απέδειξε πως η βιομηχανική επανάσταση δεν υπήρξε άμοιρη της ενίσχυσης της πορνείας, πράγμα που οι ποικιλόμορφοι επαναστάτες και ο σοσιαλισμός κάλυψαν υπό το μανδύα της αντίδρασης στις προσταγές της θρησκείας, προτείνοντας την ισότητα και την ελευθερία, προτεραιότητες του πολίτη και δικαιώματα του ανθρώπου.

Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, πως η Γαλλία πρωτοστατεί, θα λέγαμε, στην εξάπλωση της πορνείας και των νοσημάτων που συνδέονται με αυτή, έτσι που η σύφιλη, οι βλεννόρροιες και οι γονόρροιες αποκαλούνται «γαλλικά πάθη», πριν εξειδικευτούν και λάβουν το σημερινό τους όνομα. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε πως η πορνεία συνδέεται απολύτως με τον εκδημοκρατισμό, την οικονομική ανάπτυξη, την ανάπτυξη των σιδηροδρομικών δικτύων και της ατμοπλοΐας, την είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας, τον αστισμό, τις κοινωνικές θεωρίες και αξίες που στηρίζουν το φιλελευθερισμό, αλλά και την κατανομή του πλούτου κατά το «μακρό 19ο αιώνα», δηλαδή από το 1789 ώς το 1914 τουλάχιστον.

Ο Θωμάς Δρίκος (για τον οποίο δεν υπάρχει καμία πληροφορία στην έκδοση που μας απασχολεί και του ζητώ συγγνώμη που μου είναι άγνωστος) ακολουθεί την προσέγγιση της Λορ Αντλέρ, φτάνοντας σε συναφή συμπεράσματα μετά την ανάλυση όλων των παραμέτρων της πορνείας, δηλαδή την προαγωγεία, τη μαστροπεία, τους χώρους άσκησής της, το νομικό πλαίσιο, την κοινωνία που την εξέθρεψε, τα κύρια πρόσωπα που την ανέδειξαν, τη φυσιογνωμία της πελατείας, την αντιμετώπιση των σχετικών νοσημάτων. Και επιλέγοντας την Ερμούπολη, δίνει μια εντελώς νέα διάσταση στην κοινωνική ιστορία του αστισμού μέσα από το «περιθώριό» του στην υπό διαμόρφωση Ελλάδα της κρίσιμης περιόδου από την Επανάσταση ώς τη Μικρασιατική Καταστροφή, ένα «περιθώριο» που είναι μονίμως παρόν και, με την ευελιξία του, τις μεθόδους του και τις διαπλοκές του, σχηματοποιεί σε μεγάλο βαθμό συμπεριφορές και οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές εξελίξεις. Θα λέγαμε πως αν αυτό το «περιθώριο» δεν υπήρχε, η γηγενής αστική μας φυσιογνωμία δεν θα είχε μορφή, ούτε πιθανότητα βελτιώσεων. Με άλλα λόγια, φαίνεται να ισχύει και εδώ ο κανόνας πως το «λούμπεν» υποχρέωνε κατά το 19ο αιώνα την τάξη και τις καθεστηκυίες αρχές της να βρίσκονται σε αδιάκοπη εγρήγορση. Μπορούμε να καταλάβουμε τι σήμαινε η πορνεία στην Ερμούπολη αν υπολογίσουμε πως οι 230 καταχωρισμένες και γνωστές με όνομα και επώνυμο «κοινές γυναίκες», ασκώντας το επάγγελμά τους επί μία εικοσαετία, πρόσφεραν 4.500 ανθρωποέτη στην πελατεία τους, δηλαδή περισσότερο από 1.500.000 ανθρωποημέρες, που αν ικανοποιούσαν 3 τουλάχιστον πελάτες την ημέρα, κάλυψαν τις ανάγκες περίπου 5 εκατομμυρίων επισκέψεων σε εκατό χρόνια, πάει να πει 50.000 επισκέψεις το χρόνο ή 150 την ημέρα, δίχως να λογαριάζουμε την περιστασιακή και περαστική πορνεία, την κρυφή σωματεμπορία, το «γκομενιλίκι», δραστηριότητες στις οποίες αφιερωνόταν και ένα μέρος της καλής λεγόμενης κοινωνίας. Είναι προφανές πως, από οικονομική άποψη, η πορνεία στην Ερμούπολη, πόλη - κέντρο της Μεσογείου εκείνη την περίοδο, που το λιμάνι της δεχόταν στην ακμή του 7.000 πλοία το χρόνο, αποτελούσε εξαιρετική πηγή εισοδήματος, πλουτισμού και επενδύσεων. Τολμώ να πω πως, υπό αυτό το πρίσμα, η ανάγνωση του έργου του Ροΐδη γίνεται πλουσιότερη.

Η πορνεία στην Ερμούπολη έχει δύο όψεις: εκείνη που αποτυπώνεται στον Τύπο, σε αποφάσεις δικαστηρίων, σε δημόσια έγγραφα υγιεινής και πρόνοιας, σε διαφημίσεις για φάρμακα κατά των αφροδισίων και εκείνη που αφορά τη σκοτεινή πλευρά της εκμετάλλευσης, των θανάτων, της ταλαιπωρίας των ψυχών και των σωμάτων. Η πρώτη μοιάζει με κωμωδία, καθώς απεικονίζει τη θερμή πραγματικότητα, το λεξιλόγιό της, την αμεσότητά της («ίδεν... άνδρας να τρέχουν με τα σώβρακα ανά χείρας και άλλους να εισέρχονται μέσα εις την οικίαν της -οι δε πρώτοι εξήλθαν εκ του παραθύρου της οικίας της- φωνάζοντες και ημείς θα γαμίσωμεν...»). Η δεύτερη έχει τη χροιά τραγωδίας, αφού την περικλείει η σιωπή, καθώς επιβάλλεται ο θάνατος, η ταλαιπωρία της αρρώστιας, σε ορισμένες περιπτώσεις ο φόνος ή η αυτοκτονία. Και αυτές οι δύο όψεις στεγάζονται υπό τη μυθολογία μορφών της πορνείας, όπως η περίφημη Ελένη Σφυρέλλη, γνωστή ως «Ελενίτσα η Σμυρνιά», προαγωγός, μαστροπός, αλλά και επενδυτής σε αυτό τον τομέα, ο Δημήτρης Καραμπαμπιώτης, νταβατζής, αγαπητικός, αλλά και οργανωτής μιας βιομηχανοποιημένης και συνεπώς εξαιρετικά προσοδοφόρας πορνείας, η Αριστέα Σαντοριναίου, που, θέλοντας να πει στην κοινωνία πως δεν διέφερε από τις γυναίκες του καλού κόσμου, έσπευδε στο θέατρο, εισχωρούσε σε κύκλους της ανώτερης τάξης και επιδείκνυε τη θέλησή της για αναγνώριση.

Η εργασία του κυρίου Δρίκου είναι πλήρης και απολύτως τεκμηριωμένη, σε βαθμό που προκαλεί το θαυμασμό, αφού αυτός ο άνθρωπος θα πρέπει να πέρασε αιώνες κόπου μέσα σε αρχεία και κάθε λογής υλικό, που όλοι ξέρουμε πόσο δύσκολα βρίσκεται και πόσο δύσκολα ερευνάται. Θα είναι ευχής έργο να δούμε τη συνέχεια της μελέτης του σε αυτό το θέμα, ερευνώντας τι έγινε μετά το 1920 (μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή), πώς η πορνεία μεταφέρθηκε από πόλεις - σταθμούς, όπως η Ερμούπολη, σε πόλεις - κέντρα, όπως η Αθήνα ή η Θεσσαλονίκη, πώς εξελίχθηκε σε σχέση με τις σχέσεις των δύο φύλων, πώς και πόσο επηρέασε την κοινωνία. Προς το παρόν, ο κύριος Δρίκος προσφέρει ένα απολαυστικό ανάγνωσμα και την υποψία πως τα πράγματα έχουν και μιαν άλλη όψη.



Φ.Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 13/09/2002