Βυζάντιο και δύση

Συχνά τέθηκε η ερώτηση: τι είναι η βυζαντινή ζωγραφική; Είναι τέχνη ελληνική, ευρωπαική ή ανατολική; Το περίεργο είναι ότι κατά καιρούς υποστηρίχτηκαν και οι τρεις αυτές απόψεις.
Γεγονός είναι πάντως ότι η βυζαντινή ζωγραφική -πάνω απ' όλα τέχνη θρησκευτική (χωρίς να λείπουν και κάποια ελάχιστα τεκμήρια κοσμικής ζωγραφικής)- γνώρισε μεγάλα πολιτιστικά γεγονότα και ρεύματα: ελληνορωμαική καταγωγή, ιερά παιδεία και θύραθεν παιδεία, μυστικιστικές επιδράσεις (για πολλούς μελετητές, από τον Πλωτίνο), από τους ησυχαστές της μυστικιστικής θεολογίας του Γρηγορίου Παλαμά (και προγενέστερους μυστικιστές Πατέρες της Ορθοδοξίας), από επιδράσεις και αλληλεπιδράσεις με την ιταλική Αναγέννηση, τον βαλκανικό και σλαβικό χώρο και από άλλους χώρους της Ανατολής.

Το βιβλίο είναι κατά κύριο λόγο ένα δοκίμιο κριτικής των πολιτιστικών και αισθητικών ζητημάτων της τέχνης του Βυζαντίου.

Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι πρωταρχική αναγκαιότητα για την κατανόηση των προβλημάτων της αισθητικής της βυζαντινής τέχνης είναι η μελέτη και η κατανόηση των φιλοσοφικών προυποθέσεων αυτής της τέχνης, η ιστορικοκοινωνική υποδομή της βυζαντινής κοινωνίας, ο νεοπλατωνισμός ορισμένων Πατέρων, ο μυστικισμός και η ησυχαστική παράδοση, αλλά και η ελληνορωμαική πνευματική κληρονομιά που υποστηρίχτηκε κυρίως από ορισμένους ανθρωπιστές λόγιους με τάσεις ουμανιστικές, ώστε συχνά να μιλούν οι σύγχρονοι μελετητές για βυζαντινό ουμανισμό (Lemerle). Και φυσικά, μέγας συντελεστής αυτού του ουμανισμού είναι η ελληνική γλώσσα που επικράτησε στο Βυζάντιο ως επίσημη γλώσσα του κράτους, επί Ηρακλείου, τον 7ο αι.

Εντούτοις οι ιδέες των Ελλήνων δεν έγιναν ποτέ δεκτές. Ο ανθρωπισμός των κλασικών (με την έννοια της εμπιστοσύνης στον άνθρωπο και τη σκέψη του), ήταν κάτι απαράδεκτο για τους Πατέρες της Ορθοδοξίας, που θεωρούσαν απαραίτητα και πάνω απ' όλα τη Θεία βούληση.
Στο βιβλίο επισημαίνονται οι ομοιότητες, αλλά και οι διαφορές ανάμεσα στο Βυζάντιο και τη Δύση (κυρίως με την ιταλική Αναγέννηση), εξετάζονται ζητήματα προοπτικής, μορφολογίας, ιεροπρέπειας, αισθητικά ιδεώδη βυζαντινών και Ελλήνων, ζητήματα φωτισμού, γραμμικής ή πλαστικής αντίληψης, ζητήματα πολιτισμών επιμιξιών μιας τέχνης όπως η βυζαντινή, που έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στον υπερβατικό κόσμο (μηδέν γήινον εν εαυτή λογιζέσθω), στην ευσέβεια και ιερότητα και μιας τέχνης αναγεννησιακής, από την οποία βέβαια δε λείπουν και μορφές ιερότητας και φαντασίας, αλλά η έμφαση δίνεται γήινο κόσμο.

Ο συγγραφέας του βιβλίου Γιώργος Διζικιρίκης ασχολήθηκε με τη φιλοσοφία και την αισθητική, με τη ζωγραφική, τον κινηματογράφο (ειδικεύτηκε στην σκηνογραφία).

Από το 1958 εργάζεται ως σκηνοθέτης (Βαβυλωνία, Έλληνες λαϊκοί ζωγράφοι, Πήλιο). Έχει ασχοληθεί επίσης, με το ντοκιμαντέρ και με η συγγραφή δοκιμίων, μελετών.