Φυτολόγιον

Ανθη αμάραντα και Δένδρα αγλαόκαρπα
Μια σχέση ουσιαστική όπως αυτή ανάμεσα στον άνθρωπο και στα φυτά είναι φυσικό να αποτυπώνεται σε πολλές έκδηλώσεις της ζωής και σε όλες τις φάσεις του κύκλου της. Η διατροφή, η ενδυμασία, η στέγαση ή η ιατρική π.χ. που εξυπηρετούν ζωτικές ανάγκες, αλλά και η θρησκεία, η επιστήμη, η τέχνη, όλοι οι τομείς ανάπτυξης του πνεύματος έχουν στενή συνάρτηση με τα φυτά. Η ιδέα της ανίχνευσής τους στον χώρο του γραπτού λόγου παρουσιάζεται προκλητικά ενδιαφέρουσα και υπόσχεται πλούσια ευρήματα. Το γεγονός αποκτά ιδιαίτερη σημασία, όταν πεδίο έρευνας είναι η μακραίωνη, πολύμορφη και πάντα ζωντανή Ελληνική Γραμματεία. Η ουσιαστική δημιουργικότητα, που τη διακρίνει, προσδίδει μια άλλη προοπτική στις εικόνες, που εντοπίζονται στα έργα της: μια προοπτική με αφετηρία την πνευματικότητα και τον άνθρωπο.
Η Τράπεζα Αττικής, με την ισχυρή επιθυμία να συμβάλλει στα ελληνικά πολιτιστικά δρώμενα, εκδίδει αυτό το βιβλίο διατυπώνοντας την ευχή και την υπόσχεση, να αποτελέσει την αρχή μιας σειράς γόνιμων αναφορών στη διαχρονική πνευματική μας δημιουργία.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

Φυτολόγιον καλείται συλλογή αποξηραμένων φυτών προς μελέτη των χαρακτηριστικών τους. Φυτολόγια διατηρούν τα βοτανικά μουσεία, κάποτε και οι μαθητές. Φυτολόγιον αποκαλεί το βιβλίο της και η Β. Δεληβοριά. Πριν από 25 χρόνια είχε μεταφραστεί μια μελέτη με τον προκλητικό τίτλο «Η μυστική ζωή των φυτών». Κατά την παραψυχολογία τα φυτά διαθέτουν ζωτικότητα και μνήμη. Επιστημονικώς μάλλον απίθανο, πάντως το βέβαιο είναι ότι τα Ανθη αμάραντα και δένδρα αγλαόκαρπα της Β. Δεληβοριά έχουν ψυχή, καθώς κυκλοφορούν εντός τους οι χυμοί της μακραίωνης Ελληνικής Γραμματείας και δη οι πλέον αμβροσιώδεις και περιεκτικοί.


Γύρω στα 45 είδη φυτών, ταξινομημένα αλφαβητικώς. Προτάσσεται ο ορισμός ενός εκάστου από το Φυτολογικόν Λεξικόν του Παναγιώτη Γενναδίου, συντεταγμένο το 1914. Ποιος θυμάται τον γεωπόνο Γεννάδιο, γιο του λογίου και δασκάλου Γεωργίου Γενναδίου, που πρωτοστάτησε στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής γεωργίας και άφησε πολύτιμη κληρονομιά, πέραν του λεξικού του, δωδεκάτομη σχετική εγκυκλοπαίδεια; Της ταυτότητας του φυτού έπονται κείμενα, εμπνευσμένα από αυτό ή και που απλώς το αναφέρουν. Για οκνηρούς αναγνώστες, το όνομα του φυτού στο κείμενο τυπώνεται με μαύρα στοιχεία.


Υπερισχύουν οι στίχοι των πεζών, τα δημώδη των λογίων, οι παλαιότεροι και οι κλασικοί των σύγχρονων, τα ιλαρά των σοβαρών. Από τη λόγια ποίηση, Σολωμός, Σεφέρης, προπαντός Ελύτης, αλλά και ορισμένα εκλεκτά και μεμονωμένα· Το κέντημα του μαντιλιού του Κρυστάλλη, Η μυγδαλιά του Δροσίνη, το Κυκλάμινο του Ρίτσου, Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές του Βρεττάκου. Τα πεζά λιγότερα. Πολύς Παπαδιαμάντης, Ο τρελός με τους κόκκινους κρίνους του Ξενόπουλου, ακόμη δύο παραθέματα Χρηστομάνου σε ανάμνηση μιας Αθήνας με καταπράσινους κάμπους στην Καλλιθέα και «λίμνες από ανεμώνες κόκκινες σαν αίμα». Στους δικούς μας συνειρμούς κάποια δέντρα ανήκουν στα μυθιστορήματα· μια λιβανή συκιά ανακαλεί το ερωτικό κρεσέντο της δασκάλας με τα χρυσά μάτια του Μυριβήλη.


Ζωτικότητα προσθέτουν παροιμίες, αινίγματα και πάσης φύσεως συνταγές. Η ανθολόγος επιμένει στη στενή σχέση ανθρώπων και φυτών· από τα βαφτιστικά ονόματα ώς τη μετωνυμική χρήση ποιητών και ερωτευμένων. Τέλος, τα φυτά στα ενύπνια και στους ονειροκρίτες. Πώς είναι όμως ποτέ δυνατόν να αναφερόμαστε στη βοτανική και στα όνειρα, χωρίς να μνημονεύουμε τον Ν. Γ. Πεντζίκη, ακαταπόνητο περιπατητή και συλλέκτη σπάνιων ανθέων και εισέτι σπανιότερων ονομασιών, τον μεταμορφωμένο κατ' όναρ, από τη μέση και κάτω, σε φιδόχορτο;


Η Β. Δεληβοριά παραιτείται συνδετικών σχολίων, αρκούμενη στην ανθολόγηση. Αντί για εικόνες παραθέτει ψηφιδωτές ζωγραφιές ως σχέδια κεντήματος. Ξόμπλια μάλλον άχρηστα, αφού οι χρυσοχέρες προ πολλού εξέλειψαν. Εδώ τείνουν να εξαφανιστούν τα φυτά, οπότε και το αποθησαύρισμα εδεσμάτων και γιατρικών αποβαίνει περιττό, μια και όλα πλέον παρασκευάζονται χημικώς. Απομένει το Φυτολόγιον ως ψυχωφελές ανάγνωσμα εις μνήμη της πάμπλουτης σε ποικιλία ελληνικής χλωρίδος και της εξίσου πάμπλουτης ελληνικής γλώσσας.

ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 04-03-2001