Η Ευρώπη σε πόλεμο ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Ένα έργο μέσα από το οποίο αποκτά κάποιος την αίσθηση του μεγαλείου αλλά και της φρίκης του Ανατολικού Μετώπου και μπορεί κατόπιν να σχηματίσει μια σφαιρικότερη άποψη για τις πραγματικές αναλογίες της συνεισφοράς των δυνάμεων που πολέμησαν εναντίον του Άξονα στην Ευρώπη. Η ελληνική έκδοση περιλαμβάνει χαρτογραφικό και φωτογραφικό υλικό, καθώς και ευρετήριο προσώπων και τοπωνυμίων.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Πρόκειται για το πιο πρόσφατο βιβλίο του Βρετανού ιστορικού Νόρμαν Ντέιβις, μέλους της Ακαδημίας της πατρίδας του και επίτιμου καθηγητή του London University. Ειδικευμένος στην ιστορία των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, και ιδιαίτερα της Πολωνίας, ο συγγραφέας επιχειρεί έναν τελευταίο απολογισμό των συμβάντων του αιματηρότερου πολέμου στην Ιστορία, αποφεύγοντας όμως ένα τελικό συμπέρασμα, επειδή πιστεύει ότι η χρονική απόσταση από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου είναι ακόμα μικρή. Για να αιτιολογήσει την άποψή του ο Ντέιβις αναφέρει ότι όταν ο παλιός υπουργός Εξωτερικών της Λαΐκής Κίνας Τσου Εν Λάι ρωτήθηκε για τον αντίκτυπο της Γαλλικής Επανάστασης στη δεκαετία του '50, εκείνος απάντησε:

«Είναι πολύ νωρίς για να το ξέρουμε», αν και είχαν περάσει περισσότερα από 150 χρόνια. Για τον συγγραφέα, «παρά την έλευση του 21ου αιώνα πολλοί σκεπτόμενοι άνθρωποι προσπαθούν ακόμα να τα βγάλουν πέρα με τα επακόλουθα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου» (σελ. 774).

Παρ' όλα αυτά ο Ντέιβις φτάνει σε κάποια συμπεράσματα, γράφοντας ότι τη μερίδα του λέοντος των μαχών του πολέμου την είχαν οι Ρώσοι και οι Γερμανοί στη μεταξύ τους αναμέτρηση, δηλαδή η σύγκρουση ήταν κυρίως ανάμεσα «στον φασισμό και τον σταλινισμό», όπως τονίζει ο συγγραφέας.

«Η Ρωσία, δηλαδή η Σοβιετική Ενωση, κλήθηκε να κάνει σημαντικές θυσίες και της αξίζουν οι περισσότερες δάφνες για την ήττα της ναζιστικής Γερμανίας. Ακόμα κι έτσι -κι αυτό είναι το κύριο παράδοξο- ο Στάλιν, ο πρώτος νικητής, ήταν επίσης ένας μαζικός δολοφόνος» (σελ. 771).

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί και μια ρήση του Τσόρτσιλ: «Η Ιστορία θα είναι καλή μαζί μου επειδή έχω σκοπό να τη γράψω εγώ». Κάτι που πράγματι συνέβη, και μάλιστα πρόσφερε στον Βρετανό πρωθυπουργό και το βραβείο Νόμπελ για το πολύτομο έργο του για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αλλά ο Ντέιβις υπονοεί ότι οι νικητές γράφουν την Ιστορία με τον δικό τους τρόπο και, δίχως να λένε ψέματα, εξιστορούν ή μεγαλοποιούν τη δική τους πλευρά, αφήνοντας στο σκοτάδι ή ελαχιστοποιώντας άλλες σημαντικές πλευρές του πολέμου, οι οποίες συνδέονται με καταστροφές και εγκλήματα κάθε μορφής, για τα οποία θα μπορούσαν να θεωρηθούν υπεύθυνοι.

Ο κάθε νικητής, ξεχωριστά, ατενίζει τον πόλεμο από τη δική του οπτική γωνία, είτε είναι Αμερικανός, Αγγλος, Ρώσος ή Κινέζος. Αλλά το ίδιο συμβαίνει και με τους ηττημένους, είτε είναι Γερμανοί ή Ιάπωνες κ.ά.

«Κάθε έθνος που συμμετείχε στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο -γράφει ο Ντέιβις- έχει τη δική του εκδοχή για τα γεγονότα. Ολοι ατενίζουν τις εμπειρίες του δικού τους λαού. Εσκεμμένα ή μη, όλοι υποβιβάζουν τη διαφορετικότητα των εμπειριών και εμποδίζουν την παρουσίαση ενός μεγάλου πανοράματος. Δυσχεραίνουν τη συνολική θέαση» (σελ. 33).

Και αυτή τη συνολική θέαση, «το ευρύτερο πλαίσιο» του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, επιχειρεί να μας δώσει ο συγγραφέας. Αν πράγματι ο συγγραφέας πετυχαίνει αυτόν τον φιλόδοξο στόχο της συνολικής θέασης θα κριθεί από τους συναδέλφους του ιστορικούς αλλά και από τον αναγνώστη.

Τουλάχιστον κάνει μια σοβαρή προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση.

Βέβαια είναι άλλο πράγμα «η σκιαγράφηση» του γενικότερου πλασίου εντός του οποίου κινήθηκε ο τελευταίος μεγάλος πόλεμος, το οποίο φιλοδοξεί να μας δώσει ο Νόρμαν Ντέιβις, και άλλο η συνολική θέασή του, που προϋποθέτει αναπόφευκτα και ένα τουλάχιστον επιμέρους τελικό συμπέρασμα, το οποίο, όπως προαναφέρθηκε, αποφεύγει να δώσει ο συγγραφέας.

Ο ίδιος επιχειρεί να απομυθοποιήσει τη «Συμμαχική ιστορική σκευωρία» των νικητών του πολέμου, αλλά αντιλαμβάνεται πολύ καλά ότι δεν αρκεί να απομυθοποιείς μια θέση ή άποψη, πολύ δυσκολότερο είναι να προσφέρεις στη θέση της μια εναλλακτική πρόταση.

Είναι «πολύ εύκολο -γράφει ο συγγραφέας- να βρίσκεις λάθη στις κρατούσες ερμηνείες χωρίς να διακινδυνεύεις μια σαφή δική σου άποψη». Δεν είναι δύσκολο να κριτικάρεις ή να αποδομείς τα θεωρητικά σχήματα άλλων. Πολύ πιο επίπονος στόχος είναι να είσαι θετικός και να προσφέρεις ένα καινούριο και αιτιολογημένο γενικό περίγραμμα των παραμέτρων ενός θέματος».

Και ο Ντέιβις προσπαθεί να υλοποιήσει αυτό το δύσκολο εγχείρημα επιχειρώντας η εξιστόρηση του πολέμου να μην ξεπέσει στα «υπεραπλουστευμένα σχήματα» του Δίκαιου που μάχεται το Αδικο.

Κατά την άποψη του συγγραφέα, πέντε κύριοι παράγοντες πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την εξέταση του Β' Παγκοσμίου Πολέμου: ο γεωγραφικός, ο στρατιωτικός, ο ιδεολογικός, ο πολιτικός και ο ηθικός.

Οι πέντε αυτοί παράγοντες εξετάζονται συστηματικά από τον συγγραφέα στο πλαίσιο των γνώσεών του, οι οποίες άλλοτε είναι ευρύτερες και άλλοτε περιορισμένες, δίνοντας πάντως ενδιαφέροντα γενικά στοιχεία, έχοντας όμως και ελλείψεις. Για παράδειγμα, αναφερόμενος στο αντιστασιακό παρτιζάνικο κίνημα στην Ευρώπη (Πολωνία, Γιουγκοσλαβία, Ουκρανία κ.ά) δεν αναφέρει ούτε μία λέξη για την Ελλάδα (σ.σ. 78-80).

Το γεγονός αυτό δεν μειώνει πάντως τη συνεχή ροή πληροφοριών αλλά και υποκειμενικών σκέψεων που προσφέρονται στον μέσο αναγνώστη από τον Ντέιβις και τον βοηθούν να διευρύνει τον ορίζοντα της γνώσης του αλλά και να κάνει κάποιους συνειρμούς που να φτάνουν μέχρι το σήμερα.

Ο συγγραφέας δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο «μοναδικό θαύμα» που πέτυχε η αμερικανική οικονομία την εποχή του πολέμου. «Το 1939 η αμερικανική πολεμική μηχανή δεν ήταν παρά κλάσμα μόνο του μελλοντικού εαυτού της». Οταν όμως στα τέλη του 1941 δόθηκε η διαταγή να μπει η αμερικανική οικονομία της ειρήνης σε ρυθμούς πολέμου «η ανταπόκριση ήταν εντυπωσιακή». Εργοστάσια αυτοκινήτων μετατράπηκαν σε μονάδες παραγωγής τεθωρακισμένων, ναυπηγεία εμπορικών πλοίων άρχισαν να κατασκευάζουν πολεμικά. Ο ρυθμός επιταχύνθηκε σε όλους τους τομείς και το εργατικό δυναμικό, λίγο μετά την ύφεση, άρχισε να ιδρώνει με προθυμία. «Τα αποτελέσματα ήταν πράγματι εκπληκτικά».

Εως το 1943 στις ΗΠΑ -αναφέρει ο συγγραφέας- «λέγεται πως κάθε πέντε λεπτά παραγόταν ένα τεθωρακισμένο, κάθε μισή ώρα ένα αεροπλάνο και κάθε εβδομάδα ένα αεροπλανοφόρο. Τέτοια βιομηχανική επέκταση ο κόσμος δεν είχε ξαναδεί» (σ.σ. 70-74).

Αυτή η ανάπτυξη έδωσε στην Αμερική την ευκαιρία να βρεθεί στο τέλος του πολέμου στην κορυφή του κόσμου, έχοντας υποτάξει πολιτικά και οικονομικά τη Βρετανία.

Η ανάλυση του Ντέιβις μάς οδηγεί να σκεφτούμε μήπως οι ηγετικοί κύκλοι των ΗΠΑ δημιούργησαν από την περίοδο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου την πεποίθηση ότι για την επιτυχία του αμερικανικού ονείρου χρειάζεται να μην επικρατεί στον κόσμο μια διαρκής ειρήνη, αλλά μια εμπόλεμη, ρευστή κατάσταση.

Βέβαια αυτό δεν το λέει ρητά ο συγγραφέας σε κανένα σημείο της εργασίας του.

Το βιβλίο του Ντέιβις «Η Ευρώπη σε Πόλεμο» περιέχει ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό, όπως και αρκετούς στατιστικούς πίνακες. Επιχειρεί να δώσει ένα γενικότερο πλαίσιο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο επιτυχημένα. Προσφέρει πάντως πολλά ερεθίσματα για διάφορες σκέψεις στον αναγνώστη.



ΦΟΙΒΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 18/07/2008